Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Gà”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
dịch không cần thiết Thẻ: Đã bị lùi lại Xóa nội dung đề mục Soạn thảo trực quan |
n Đã lùi lại sửa đổi của 103.129.191.84 (thảo luận) quay về phiên bản cuối của 103.249.21.99 Thẻ: Lùi tất cả |
||
Dòng 20:
'''Gà''' hay '''gà nhà''', '''gà Đồi''' ([[danh pháp ba phần]]: ''Gallus gallus domesticus'') là một [[phân loài]] [[chim]] đã được [[con người]] [[thuần hóa]] cách đây hàng nghìn năm. Một số ý kiến cho rằng loài này có thủy tổ từ loài [[chim hoang dã]] ở [[Ấn Độ]] và loài gà rừng lông đỏ nhiệt đới ở vùng [[Đông Nam Á]]. Trong thế giới loài chim, gà là loài vật có số lượng áp đảo nhất với 24 tỉ cá thể (thống kê vào năm 2023, chủ yếu là gà nuôi).<ref>Theo ''Firefly Encyclopedia of Birds'', Ed. Perrins, Christopher. Buffalo, N.Y.: Firefly Books, Ltd., 2023.</ref> Con người thường sử dụng thịt gà, trứng gà và lông gà. Ngoài ra, ngày nay, người ta còn dùng gà để làm các thí nghiệm nghiên cứu khoa học trong các ngành [[sinh học]], [[vật lý học|vật lý]], [[hóa học]].
== Thuật ngữ ==
{{multiple image
| direction = vertical
| width = 220
| image1 = Rooster portrait2.jpg
| caption1 = Ở hầu hết các giống gà, gà trống trưởng thành có thể được phân biệt với gà mái qua kích thước lớn hơn của [[mồng]].
| image2 = Hen Comb.jpg
| caption2 = [[mồng]] của gà mái.
}}
Một con trống trưởng thành được gọi là ''cock'', và một con mái trưởng thành được gọi là ''hen''.<ref>{{chú thích web|title=Cock|url=https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/cock|url-status=live|access-date=4 March 2021|website=Cambridge Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907102240/http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/cock |archive-date=2015-09-07 }}</ref><ref>{{chú thích web|title=Hen|url=https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/cock|url-status=live|access-date=4 March 2021|website=Cambridge Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907102240/http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/cock |archive-date=2015-09-07 }}</ref>
Các thuật ngữ khác bao gồm:
* ''Biddy'': gà con mới nở<ref>{{chú thích web|url=https://www.dictionary.com/browse/biddy|title=Definition of biddy | Dictionary.com|website=www.dictionary.com|access-date=2021-05-07|archive-date=2021-05-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507151125/https://www.dictionary.com/browse/biddy|url-status=live}}</ref><ref>{{chú thích web|url=https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/biddy|title=Biddy definition and meaning | Collins English Dictionary|website=www.collinsdictionary.com|access-date=2021-05-07|archive-date=2021-05-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507010137/https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/biddy|url-status=live}}</ref>
* ''Capon'': gà trống đã thiến<ref>{{chú thích web|title=Capon|url=https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chook|url-status=live|access-date=4 March 2021|website=Cambridge Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907151220/http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chook |archive-date=2015-09-07 }}</ref>
* ''[[Chick]]'': gà con<ref>{{chú thích web|title=Chick|url=https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chick|url-status=live|website=Cambridge Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907132725/http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chick |archive-date=2015-09-07 }}</ref>
* ''Chook'' {{IPAc-en|tʃ|ʊ|k}}: gà (Australia/New Zealand, thông tục)<ref>{{chú thích web|title=Chook|url=https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chook|url-status=live|access-date=4 March 2021|website=Cambridge Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907151220/http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/chook |archive-date=2015-09-07 }}</ref>
* ''Cockerel'': con trống non dưới 1 tuổi<ref>{{cite dictionary |url=//dictionary.reference.com/browse/cockerel |title=Cockerel |publisher=Dictionary.reference.com |access-date=August 29, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160307191527/http://dictionary.reference.com/browse/cockerel |archive-date=March 7, 2016 |url-status=live }}</ref>
* ''Dunghill fowl'': gà có sự pha trộn từ nhiều giống gà trong nhà.<ref>{{chú thích sách |last1=Richardson |first1=H. D. |title=Domestic fowl: their natural history, breeding, rearing, and general management |date=1847 |url=https://books.google.com/books?id=EhEEAAAAQAAJ&pg=PA44 |access-date=30 March 2022 |language=en |archive-date=11 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220611140007/https://books.google.com/books?id=EhEEAAAAQAAJ&pg=PA44 |url-status=live }}</ref>
* ''Pullet'': gà mái non dưới 1 tuổi.<ref>{{cite dictionary |url=//dictionary.reference.com/browse/pullet |title=Pullet |publisher=Dictionary.reference.com |access-date=August 29, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101109014624/http://dictionary.reference.com/browse/pullet |archive-date=November 9, 2010 |url-status=live }}</ref> Trong ngành công nghiệp gia cầm, pullet là gà mái chưa trưởng thành tình dục dưới 22 tuần tuổi.<ref>{{chú thích web|title=Overview of the Poultry Industry|url=https://dese.mo.gov/sites/default/files/aged%20-PoultrySR.pdf|url-status=live|website=Overview of the Poultry Industry|publisher=Missouri Department of Elementary and Secondary Education|page=8|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023230530/https://dese.mo.gov/sites/default/files/aged%20-PoultrySR.pdf |archive-date=2020-10-23 }}</ref>
* ''Yardbird'': gà (miền nam Hoa Kỳ, ngôn ngữ địa phương)<ref name="berhardt">{{chú thích sách |last1=Berhardt |first1=Clyde E. B. |title=I Remember: Eighty Years of Black Entertainment, Big Bands |year=1986 |publisher=[[University of Pennsylvania Press]] |location=Philadelphia |isbn=978-0-8122-8018-0 |oclc=12805260 |page=153}}</ref>
* ''Chicken'' cũng có thể có nghĩa là ''chick'' {{crossref|(ví dụ như Quần đảo [[Đảo Gà và Đảo Gà Trống]])}}.<ref>{{chú thích web|title=Chicken|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/chicken|url-status=live|access-date=4 March 2021|website=Merriam Webster Dictionary|archive-url=https://web.archive.org/web/20080821163810/http://www.merriam-webster.com/dictionary/chicken |archive-date=2008-08-21 }}</ref> Trên thực tế, ''chicken'' ban đầu chỉ là thuật ngữ dùng cho một con chim trẻ hoặc mới nở.{{when|date=July 2021}} Trong các nguồn thông tin cũ hơn và vẫn thường được sử dụng trong thương mại và ngữ cảnh khoa học, gà như một loài thường được gọi là ''common fowl'' hoặc ''domestic fowl''.<ref>Stevens, Lewis, ''Genetics and evolution of the domestic fowl'', trang 1 và trong suốt, 1991, Cambridge University Press, [https://www.google.co.uk/books/edition/Genetics_and_Evolution_of_the_Domestic_F/S-DXqQ9UOmAC?hl=en&gbpv=1&dq=%22domestic+fowl%22&pg=PA11&printsec=frontcover google books]</ref>
Trong tiếng Anh địa phương của Australia, từ ''chook'' được sử dụng như một thuật ngữ chung cho loài gà (ví dụ như "gà nướng" hoặc "cô ta nuôi gà"); điều này cho phép ''chicken'' giữ nguyên ý nghĩa gốc của một con chim non hoặc mới nở. ''Chick'' hiếm khi được sử dụng để chỉ gà, mà chủ yếu được sử dụng trong "Sense 1b" của Merriam-Webster, nghĩa là ''con non của bất kỳ loài chim nào''.
== Ngữ gốc ==
Theo Merriam-Webster, thuật ngữ ''rooster'' (tức con chim đang ngủ) xuất phát vào giữa hoặc cuối thế kỷ 18 như một thuần ngữ để tránh ý nghĩa liên quan đến tình dục của từ gốc tiếng Anh ''[[wikt:cock|cock]]''<ref>{{chú thích web|title=Definition of ROOSTER|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/rooster|website=www.merriam-webster.com|access-date=2021-03-06|archive-date=2021-04-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210422030634/https://www.merriam-webster.com/dictionary/rooster|url-status=live}}</ref><ref name="Rawson">[http://www.americanheritage.com/content/why-do-we-say-17 Hugh Rawson] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701144833/http://www.americanheritage.com/content/why-do-we-say-17 |date=2017-07-01 }} "Why Do We Say...? Rooster", ''American Heritage'', tháng Tám-Tháng Chín 2006.</ref><ref name="Online Etymology Dictionary">[https://www.etymonline.com/search?q=rooster Online Etymology Dictionary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201111222713/https://www.etymonline.com/search?q=rooster |date=2020-11-11 }} Entry for ''rooster (n.)'', Tháng Năm 2019</ref> và được sử dụng rộng rãi ở Bắc Mỹ. ''Roosting'' là hành động của con gà đậu trên cây để ngủ vào ban đêm.<ref>{{chú thích web |title=Definition of ROOST |url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/roost |publisher=[[Collins English Dictionary]] |access-date=16 October 2021 |archive-date=1 May 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210501081403/https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/roost |url-status=live }}</ref>
==Đặc điểm==
[[Tập tin:Gallus gallus domesticus, Hahn.JPG|200px|nhỏ|trái|Cận cảnh đầu một con gà trống]]
| |||