Lotfali Askar Zadeh (sinh 4 tháng 2 năm 1921), thường được biết với tên Lotfi A. Zadeh, là một nhà toán học, kỹ sư điện tử, nhà tin học chuyên ngành trí tuệ nhân tạo và giáo sư danh dự [1] ngành khoa học máy tính của trường Đại học California tại Berkeley.

Lotfi A. Zadeh
(2005)
SinhLotfi Aliaskerzadeh
4 tháng 2, 1921 (103 tuổi)
Baku, Xô viết Azerbaijan
Trường lớpĐại học Tehran,
Đại học Columbia
Nổi tiếng vìCha đẻ của toán học mờ,
lý thuyết tập mờlogic mờ
Giải thưởngIEEE Medal of Honor, ACM Fellow
Sự nghiệp khoa học
NgànhToán học, kỹ thuật điện, trí tuệ nhân tạo
Nơi công tácĐại học California tại Berkeley
Các nghiên cứu sinh nổi tiếngJoseph Goguen

Cuộc đời và sự nghiệp sửa

Zadeh sinh tại Baku, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Azerbaijan [2] với tên khai sinh Lotfi Aliaskerzadeh [3], trong một gia đình Iran gốc Azerbaijan. Cha ông, Rahim Aleskerzade, quê ở Ardabil là một phóng viên thường trú của Iran còn mẹ ông, Fanya Koriman, một phụ nữ Nga gốc Do Thái [4] là một bác sĩ nhi khoa [5]. Chính phủ Liên Xô thời điểm này lấy lòng các phóng viên nước ngoài nên gia đình sống khá thoải mái ở Baku [6]. Zadeh học tiểu học trong ba năm ở đây [6], mà về sau ông nhận xét: "đã có một ảnh hưởng đáng kể và lâu dài đến tư duy và cách nhìn nhận sự vật của tôi" [7].

Năm 1931, khi Zadeh 10 tuổi, gia đình ông chuyển về quê nhà ở Tehran. Zadeh đăng ký học trường Alborz. Đó là một trường dòng của Giáo hội Trưởng Nhiệm. Tám năm sau, ông tốt nghiệp trường này và cũng gặp người vợ tương lai của mình, Fay, ở đây [6]. Zadeh sau nhận xét rằng ông đã bị "ảnh hưởng sâu sắc" bởi cách truyền giáo "cực kỳ lịch sự, tốt đẹp, trung thực và hữu ích" từ những người Mỹ điều khiển trường này. "Đối với tôi họ đại diện cho những điều tốt nhất mà bạn có thể tìm thấy ở Hoa Kỳ - những con người từ Trung Tây với cội nguồn rõ ràng. Họ thực sự là những người giúp đỡ những kẻ hoạn nạn, sẵn sàng từ bỏ lợi ích của mình vì lợi ích của người khác. Vì vậy, thái độ này ảnh hưởng đến tôi sâu sắc. Nó cũng gieo vào lòng tôi một ước muốn sâu xa sống tại Hoa Kỳ" [7]. Trong thời gian này, Zadeh cũng được cấp một số bằng sáng chế [6].

Mặc dù sử dụng tiếng Nga nhuần nhuyễn hơn tiếng Ba Tư, Zadeh tham gia kì thi đại học và đứng thứ ba toàn quốc [6]. Ông đứng đầu lớp trong hai năm đầu đại học. Năm 1942, ông tốt nghiệp Đại học Tehran ngành kĩ thuật điện. Ông là một trong ba sinh viên duy nhất tốt nghiệp ngành này trong năm. Do Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô đánh chiếm Iran vì vua Iran lúc đó Reza Shah là một người thân Đức. Liên Xô cùng Anh quản lý đất nước Iran. Hơn 3 vạn lính Mỹ cũng có mặt. Zadeh làm việc cho cha mình, một nhà buôn ngũ kim và vật liệu xây dựng với quân Mỹ [8].

Năm 1943, Zadeh quyết định di cư sang Mỹ, tới Philadelphia qua con đường Cairo sau khi trễ vài tháng vì giấy tờ hoặc tàu bè. Ông tới Mỹ vào giữa năm 1944, sau đó đăng ký học sau đại học tại Học viện Công nghệ Massachusetts (M.I.T.) [8]. Trong thời gian ở Mỹ, ông đổi tên thành Lotfi Asker Zadeh [3].

Ông nhận bằng thạc sĩ về kỹ thuật điện ở M.I.T. năm 1946, sau đó đăng ký học tiếp Đại học Columbia vì cha mẹ ông định cư ở New York [8]. Columbia nhận ông làm nghiên cứu sinh và cho phép ông làm trợ giảng [8]. Ông nhận học vị tiến sĩ về kỹ thuật điện tại Columbia năm 1949 và trở thành giáo sư dự khuyết [9] năm sau đó [5][8].

Zadeh giảng dạy 10 năm tại Columbia, được bổ nhiệm chức danh giáo sư năm 1957. Từ năm 1959 ông dạy ở Đại học California tại Berkeley. Ông đề ra lý thuyết về tập mờ, một công trình có tầm ảnh hưởng sâu rộng về sau, năm 1965. Trong nghiên cứu này ông trình bày chi tiết về mặt toán học của lý thuyết tập mờ. Năm 1973 ông công bố lý thuyết về logic mờ.

Cuộc sống và đức tin cá nhân sửa

Zadeh được coi là "nhanh chóng thoát ra khỏi chủ nghĩa dân tộc, nhấn mạnh có những vấn đề đáng quan tâm hơn nhiều trong cuộc sống", như câu trả lời trong một lần phỏng vấn của ông: ""Câu hỏi rõ ràng không phải là tôi là người Mỹ, Nga, Iran, Azerbaijan hay bất cứ dân tộc nào khác. Tôi đã được định hình bởi tất cả những dân tộc và những nền văn hóa trên và tôi cảm thấy khá thoải mái khi ở giữa họ [10] Zadeh cũng phát biểu trong cùng cuộc phỏng vấn đó: "Ngoan cố và kiên trì. Không sợ bị lôi kéo vào tranh luận. Đó rõ ràng là truyền thống Thổ. Đó cũng là một phần tính cách của tôi. Tôi có thể rất cứng đầu. Đó có thể là điều có lợi cho sự phát triển của logic mờ" [11]. Ông tự mô tả mình là "một người Mỹ hướng tới toán, một kỹ sư điện gốc Iran, sinh tại Nga" [5].

Zadeh cưới Fay Zadeh và có hai con, Stella và Norman Zadeh.

Công trình khoa học sửa

Tập mờ và hệ thống mờ sửa

Zadeh, trong lý thuyết của mình về tập mờ, đề xuất việc sử dụng hàm thành viên (trong khoảng [0,1]) hoạt động trên mọi giá trị có thể thuộc tập xác định. Ông đề xuất những phép toán mới cho việc tính toán logic và chỉ ra rằng logic mờ là sự tổng quát hoá của logic cổ điển và logic Bool. Ông cũng đề xuất số mờ là một trường hợp đặc biệt của tập mờ, cũng như những luật tương ứng cho các phép toán thích hợp (số học mờ) [12].

Những công trình khác sửa

Lotfi Zadeh là người, cùng với John R. Ragazzini, đi tiên phong trong việc phát triển phương pháp biến đổi z trong xử lý và phân tích tín hiệu thời gian rời rạc theo thời gian năm 1952. Những phương pháp này ngày nay là tiêu chuẩn trong Xử lý tín hiệu số, điều khiển tín hiệu và các hệ thống rời rạc theo thời gian được sử dụng trong công nghiệp và nghiên cứu. Ông là biên tập viên cho tạp chí International Journal of Computational Cognition.

Công trình gần đây nhất của Zadeh về Tính toán với từ vựng và nhận thức. Những bài báo mới nhất của ông công bố năm 2005, khi ông đã 84 tuổi.

Những công bố chọn lọc sửa

  • 1965. Fuzzy sets. Information and Control. 1965; 8: 338–353.
  • 1965. "Fuzzy sets and systems". In: Fox J, editor. System Theory. Brooklyn, NY: Polytechnic Press, 1965: 29–39.
  • 1972. "A fuzzy-set-theoretical interpretation of linguistic hedges". Journal of Cybernetics 1972; 2: 4–34.
  • 1973. "Outline of a new approach to the analysis of complex systems and decision processes". IEEE Trans. Systems, Man and Cybernetics, 1973; 3: 28–44.
  • 1974. "Fuzzy logic and its application to approximate reasoning". In: Information Processing 74, Proc. IFIP Congr. 1974 (3), pp. 591–594.
  • 1975. "Fuzzy logic and approximate reasoning". Synthese, 1975; 30: 407–428.
  • 1975. "Calculus of fuzzy restrictions". In: Zadeh LA, Fu KS, Tanaka K, Shimura M, editors. Fuzzy Sets and their Applications to Cognitive and Decision Processes. New York: Academic Press, 1975: 1–39.
  • 1975. "The concept of a linguistic variable and its application to approximate reasoning", I-III, Information Sciences 8 (1975) 199–251, 301–357; 9 (1976) 43–80.
  • 2002. "From computing with numbers to computing with words — from manipulation of measurements to manipulation of perceptions" trên International Journal of Applied Math and Computer Science, pp. 307–324, vol. 12, no. 3, 2002.

Giải thưởng và vinh danh sửa

Zadeh là thành viên của IEEE, Viện hàn lâm Nghệ thuật và Khoa học Hoa Kỳ, Hiệp hội kỹ thuật tính toán (ACM), Hiệp hội vì sự phát triển của Trí tuệ nhân tạo, Viện hàn lâm kỹ nghệ quốc gia. Ông cũng là thành viên của Viện hàn lâm khoa học các nước Azerbaijan, Ba Lan, Bulgaria, Hàn Quốc, Phần Lan và Viện hàn lâm quốc tế về các nghiên cứu hệ thống ở Moskva. Ông nhận được 24 bằng tiến sĩ danh dự [1].

Những giải thưởng chính sửa

Dưới đây liệt kê những giải thưởng chính Zadeh nhận được, bên cạnh nhiều giải thưởng khác.

Chú thích và tham khảo sửa

Chú thích
  1. ^ a b "Lotfi A. Zadeh" Trang cá nhân tại Trường Kỹ nghệ, Kỹ nghệ điện tử và Khoa học máy tính, Đại học California tại Berkeley
  2. ^ Vào thời điểm đó, Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Azerbaijan là một quốc gia độc lập do Hồng Quân tạo ra. Nó trở thành một phần của Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Liên bang Ngoại Kavkaz vào tháng 3 năm 1922 và sau đó gia nhập Liên bang Xô viết tháng 12 năm 1922.
  3. ^ a b McNeil & Freiberger, p.17
  4. ^ "Jews in Computer & Information Science" on the JINFO.org website
  5. ^ a b c Gale, Thomson. Lotfi Asker Zadeh Biography World of Computer Science
  6. ^ a b c d e McNeil & Freiberger, p.18
  7. ^ a b Blair, Betty. Interview with Lotfi Zadeh (December 1999) in "Famous People: Then and Now Lotfi Zadeh, Creator of Fuzzy Logic (1921-)" Azerbaijan International (7.4) (Winter 1999)
  8. ^ a b c d e McNeil & Freiberger, p.19
  9. ^ Theo cách dịch của GS. Nguyễn Văn Tuấn từ cụm từ Assistant Professor.
  10. ^ Blair, Betty. "Short Biographical Sketch". Azerbaijan International, Vol. 2:4 (Winter 1994), p. 49.
  11. ^ Blair, Betty. "Interview with Lotfi Zadeh, Creator of Fuzzy Logic". Azerbaijan International, Vol. 2:4 (Winter 1994), pp. 46 ff.
  12. ^ McNeil & Freiberger, passim
  13. ^ “IEEE James H. Mulligan, Jr. Education Medal Recipients” (PDF). IEEE. Truy cập 3 tháng 9 năm 2011 (2011-09-03). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
  14. ^ “IEEE Richard W. Hamming Medal Recipients” (PDF). IEEE. Truy cập 29 tháng 5 năm 2011 (2011-05-29). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
  15. ^ “IEEE Medal of Honor Recipients” (PDF). IEEE. Truy cập 3 tháng 9 năm 2011 (2011-09-03). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
  16. ^ doi:10.1109.2FMIS.2011.64
    Hoàn thành chú thích này
  17. ^ “IEEE Computer Society Magazine Honors Artificial Intelligence Leaders”. DigitalJournal.com. 24 tháng 8 năm 2011 (2011-08-24). Truy cập 18 tháng 9 năm 2011 (2011-09-18). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date=|date= (trợ giúp) Press release source: PRWeb (Vocus).
Tiểu sử
  • McNeil, Daniel and Freiberger, Paul. Fuzzy Logic: The discovery of a revolutionary computer technology - and how it is changing our world. New York: Simon & Schuster, 1993. ISBN 0-671-73843-7
Đọc thêm
  • Fuzzy Sets and Systems. The main journal of the field which contains many contributions by its founder.
  • Zadeh, Fay. "My Life and Travels with the Father of Fuzzy Logic". 1998, TSI Press, Albuquerque, NM.
  • Zadeh, Lofti A. "Lotfi Visions", two-part interview with Jack J. Woehr, Dr. Dobb's Journal, July, 1994 (part 1) and August, 1994 (part 2).

Liên kết ngoài sửa

Học trò nghiên cứu sinh của Zadeh