Thảo luận:Ngô Văn Sở

Một điểm rất quan trọng cần làm rõ

Theo như bài này cũng chùng với một số tài liệu chính thống thì Ngô Văn Sở bị Võ Văn Dũng hại chết do đấu tranh nội bộ trong lòng phong trào Tây Sơn.

Nhưng theo quyển sách "Chín đời chúa mười ba đời vua Nguyễn" Nhà xuất bản Thuận Hoá- Huế 1998 của nhà nghiên cứu về Huế Nguyễn Đắc Xuân thì Ngô Văn Sở không phải bị Võ Văn Dũng giết mà đã về theo Nguyễn vương Nguyễn Ánh. Tôi xin viết lại nguyên văn 2 đoạn sau:

• "Lịch sử 26 năm kháng chiến ấy tỏ rõ đức nhẫn nại, giàu ý chí không sợ gian khổ hiểm nguy, hoạn nạn, không ngã lòng, cố kết được nhân tâm, biết thu phục kẻ đối địch như Lê Chất, Ngô Văn Sở... để phục vụ cho sự nghiệp của mình." (trang 69 sách đã dẫn khi viết về đức tính của vua Gia Long)

• "Bà hoàng được vua Minh Mệnh sủng ái nhất là bà Hiền Phi Ngô Thị Chính - con gái của Đại tư mã Ngô Văn Sở nổi tiếng thời Quang Trung (về sau theo vua Gia Long). Ông có với bà Ngô Thị Chính 9 người con (5 Hoàng tử và 4 Hoàng nữ)" (trang 95 sách đã dẫn)...

Theo kinh nghiệm và sự hiểu biết của tôi thì các dữ liệu của ông Nguyễn Đắc Xuân đáng tin cậy hơn. Nhưng đó chỉ là cái cảm nhận của tôi. Bạn nào có thể có nguồn nào xác đáng để làm sáng tỏ vấn đề này không?.--Tô Linh Giang 17:34, ngày 11 tháng 6 năm 2006 (UTC)

---

Tướng Ngô Văn Sở ấy không phải là danh tướng Ngô Văn Sở( Đại tư mã Ngô Văn Sở triều Tây Sơn)

( Nguồn:Quên mất là bài này là của ai rùi nhưng đây là một bài nghiên cứu rất hay )

Một sự tình cờ đã xảy ra trong lịch sử cận đại Việt Nam: có hai tướng Ngô Văn Sở sống cùng một thời kỳ. Xin tạm gọi nhân vật thứ nhất là tướng Ngô Văn Sở ấy, và nhân vật thứ hai là danh tướng Ngô Văn Sở triều Tây Sơn. Sự nhầm lẫn tuy vô tình nhưng rất tai hại của một số người đã khiến chúng tôi viết bài này. Viết để làm sáng tỏ vấn đề và để tránh sự "lộn sòng" về sau. Vừa qua, một số bà con ở làng Thuận Nhơn thuộc xã Hải Vĩnh, huyện Triệu Hải, tỉnh Bình Trị Thiên, cho hay rằng họ là con cháu của tướng Ngô Văn Sở thời vua Quang Trung, và họ đang bảo lưu được lăng mộ của vị tướng ấy, cùng với gia phả của dòng họ này. Làng Thuận Nhơn ở cách Huế khoảng 50 km đường bộ về phía Tây Bắc, và nằm ven hai bờ sông đào Vĩnh Định nối sông Thạch Hãn với phá Tam Giang. Với gần 100 gia đình sinh sống làm ăn bằng nghề nông trên một diện tích đất ruộng khoảng 65 ha, hơn 92% dân làng Thuận Nhơn đều là họ Ngô, con cháu của Ngô Văn Sở ấy. Gần làng Thuận Nhơn là làng Thuận Đức, hầu hết dân ở đây cũng mang họ Ngô như vậy. Làng Thuận Nhơn ở cạnh làng Thi Ông cùng xã, và làng Thuận Đức ở cạnh làng Cu Hoan (thuộc xã Hải Thiện). Chúng tôi đã về ở lại tại làng Thuận Nhơn 3 hôm để tìm hiểu vấn đề và đã được bà con ở đây tiếp đãi ân cần, niềm nở. Trong những cuộc tiếp xúc đầu tiên các cụ, các bác, các anh người họ Ngô ở đây, chúng tôi được họ cho biết nhiêu điều, nội dung chủ yếu như sau: - Vị tổ của họ là tướng Ngô Văn Sở, một người có công đối với nhà Tây Sơn, nhưng không may bị tội, phải dìm xuống nước sông Hương cho đến chết, thi hài chôn ở gần chùa Linh Mụ. Sau đó hai năm, ông được triều đình phục chức và cho cải táng đưa ra chôn ở làng Hà Lễ gần Mỹ Chánh bên bờ sông Ô Lâu. Từ đó đến nay, năm nào con cháu cũng đều chạp ngôi lăng mộ này. Tướng Ngô Văn Sở sinh được một người con gái và hai người con trai. Sau khi ông được phục chức, người con gái được vua truyền vào cung và hai con trai được triều đình cho ra làm quan. Riêng người con trai thứ hai là ông Ngô Văn Thụ có tham gia xây thành cổ Quảng Trị và đào sông Vĩnh Định. Do đó, ông được cấp đất để lập ra làng Thuận Nhơn. Về sau, con cháu ông còn lập ra làng Thuận Đức. - Sau đó, ông Ngô Văn Thụ chết và chôn ở làng Thuận Nhơn, mộ ông nay vẫn còn. Ông được phong làm vị Khai canh của làng và miếu thờ ông hiện nay vẫn còn tại đây. Năm nào làng cũng đến tế ở miếu Khai canh. Đó là việc tế làng. Còn việc tế họ - nhân vật cao nhất trong họ được ghi ở đầu bài văn tế là tướng Ngô Văn Sở - thì cử hành tại nhà thờ họ Ngô. Tòa nhà này được xem như đình làng Thuận Nhơn, vì hầu hết dân làng đều là họ Ngô cả. Như vậy, tướng Ngô Văn Sở là nhân vật đứng đầu họ Ngô, nhưng con ông là Ngô Văn Thụ lại đứng đầu làng Thuận Nhơn. - Sinh quán của ông Ngô Văn Sở là làng Thuận Nghĩa, ở Hóc Môn, thuộc tỉnh Gia Định (1). Khi quân Tây Sơn vào đánh Gia Định thì ông Ngô Văn Sở ra hưởng ứng và từ đó phục vụ dưới trướng của Nguyễn Huệ - Quang Trung. Quê ông trong đó là làng Thuận Nghĩa, con cháu ở ngoài này lập nên làng Thuận Nhơn và làng Thận Đức. Cả ba làng đều có chữ Thuận đứng đầu, chữ sau là Nghĩa, Nhơn, Đức. Hiện nay con cháu họ Ngô ấy tại làng Thuận Nghĩa có đến hơn 7.000 người, và dường như trong đó còn có cả miếu thờ tướng Ngô Văn Sở và gia phả viết về ông nữa. Trong số 400 con cháu người họ Ngô đang sinh sống tại làng Thuận Nhơn, có chừng 10 người tuổi từ 60 đến 90 là cháu 5 đời của tướng Ngô Văn Sở. Ngoài ra đều là cháu 6, 7 hoặc 8 đời. Vì kiêng cữ cái tên của vị tổ ấy, họ không bao giờ dùng tiếng "sở" để nói. Nếu gặp tiếng ấy thì họ nói trại ra thành tiếng khác. Ví dụ: "sở ruộng" nói thành "sả ruộng"; địa danh "phường sở" nói thành "phường sả", v.v...Bà con họ Ngô ở Thuận Nhơn và Thuận Đức không có ai ăn học đến nơi đến chốn, nay chỉ sống về nghề nông. - Dù vậy họ vẫn rất hãnh diện, tự hào mình là con cháu của một vị tướng thời Tây Sơn oanh liệt. Ngày hôm sau, bà con họ Ngô ở làng Thuận Nhơn cử người đưa chúng tôi đi khảo sát lăng mộ tướng Ngô Văn Sở, lăng mộ ông Khai canh Ngô Văn Thụ và miếu Khai canh thờ ông. Cách làng Thuận Nhơn khoảng 10 km đường chim bay về phía Nam, lăng mộ Ngô Văn Sở nằm giữa một cánh đồng, gọi là Đồng Lăng, thuộc làng Hà Lỗ, xã Hải Tân. Ở trên một mô đất cao, lăng được kiến trúc khá quy mô, xây theo hình chữ nhật, có thành trong thành ngoài, bình phong trước sau, chiếm một mặt bằng rộng hơn 8 mét, dài gần 10 mét. Thành cao, tường dày, các góc đều có bổ trụ. Vật liệu xây dựng chủ yếu là đá gan gà, gạch vồ và vôi, nấm mồ bên trong hình chữ nhật, chia ra hai cấp. Trước mộ xây hương án kiểu sập trổ chân quỳ. Nhưng không có bia, khắp nơi chẳng có một chữ nào hoặc một hình ảnh trang trí gì. Chúng tôi hơi thất vọng. Dù chưa xác minh được vấn đề ra sao, cũng có thể tạm thời giải thích tình hình này: triều Nguyễn đã xóa đi những thứ đó. Trên đường đi, gặp bất cứ người nào ở làng Hà Lỗ và các làng lân cận, chúng tôi cũnh hỏi thử ngôi lăng mộ ấy là của ai, từ cụ già đến em bé đều trả lời rằng đó là "lăng ông họ Ngô".

Chúng tôi trở về làng Thuận Nhơn để nghiên cứu hai di tích liên hệ còn lại. Mộ ông Khai canh Ngô Văn Thụ cũng là ngôi mộ cổ xây bằng sạn và vôi, làm có quy cách. Ngôi mộ nằm lộ thiên biểu hiện hình ảnh một con voi đang nằm. Trước sau đều xây bình phong. Mặt trước ngôi mộ có chỗ dựng bia nhưng cũng chẳng còn chữ nghĩa và hình ảnh trang trí nào cả.

Miếu Khai canh cũng nằm gần bờ sông Vĩnh Định nhưng ở bên kia bờ. Với sườn gỗ lợp ngói, ngôi miếu tuy nhỏ nhưng kiểu cách kiến trúc trông có vẻ cổ kính. Đi từ ngoài cổng vào trong khám thờ (không có bài vị), chúng tôi thấy có ba cấu đối. Đáng quan tâm nhất là hai câu sâu đây:

- Câu đối ở hai bên khám thờ:

Khai thác giang sơn thủ

Huy hoàng miếu mạo quang.

Tạm dịch:

Người có công mở mang đất đai thì đứng đầu cả sông núi

Dáng vẻ ngôi miếu này thật sáng sủa huy hoàng.

- Câu đối ở mặt tiền ngôi miếu:

Địa tịch Thuận giang Ngô phái diễn

Nhân tuyền Gia quận tướng môn lai.

Tạm dịch:

Đất đai mở mang ra ở (hai bờ) con sông (Vĩnh Định) chạy qua làng Thuận Nhơn để cho dòng dõi họ Ngô sinh sôi nảy nở.

Người tại đây đã xuất phát từ con nhà võ tướng ở cố hương Gia Định mà ra.

Hai từ "Ngô phái" và "Gia quận" mang ý nghĩa lịch sử quan trọng đối với vấn đề.

Qua hai ngày nghe ngóng, hỏi han và tìm hiểu thực địa, dù có những điểm chưa rõ ràng, chúng tôi vẫn thấy các sự kiện và các di tích có nhiều điều đáng chú ý, vì sử sách xưa nay đều ghi rằng danh tướng Ngô Văn Sở lúc cuối đời đã bị một số tướng tá khác ở Phú Xuân dưới thời Cảnh Thịnh (1792 - 1801) kết tội một cách oan ức và bị dìm xuống sông cho đến chết. Người ta không biết thêm bất cứ một chi tiết nào về ông kể từ sau cái chết oan nghiệt ấy. Ngày nay, nếu tìm ra được di tích liên quan đến vị danh tướng này, thì đó là điều hay.

Mãi đến ngày thứ ba, chúng tôi mới được phép đọc gia phả họ Ngô ở làng Thuận Nhơn, một loại tư liệu tối cần thiết trong chuyến nghiên cứu điền dã này. Chúng tôi được mời đến nhà thờ họ Ngô để làm việc đó. Tại đây đã có sự hiện diện của hơn 10 người, phần lớn là các vị trưởng chi lớn tuổi của họ Ngô hiện nay. Các cụ, các bác ấy cho biết rằng ngôi nhà thờ họ xưa kia là một tòa nhà rất cổ kính, có chạm trổ tinh vi và trang trí đẹp. Nhưng chiến cuộc năm 1968 đã thiêu huỷ toà nhà đó cùng với quyển gia phả chính của họ Ngô được thiết trí kính cẩn ở bên trong. Tòa nhà này mới làm lại và tu bổ vào các năm 1969 và 1985. Hiện nay, các cụ, các bác ấy chỉ còn giữ được gia phả của 7 chi trong họ mà thôi. Đây chỉ là bản sao riêng của từng chi, nhưng sao cũng không đầy đủ, chỉ ghi chép lại từ đời thứ 3 (đệ tam thế) trở về sau mà thôi. Họ lần lượt cho chúng tôi xem 3 quyển gia phả của 3 chi (chi thứ nhất, chi thứ nhì và chi thứ năm) mà họ vừa mang từ nhà thờ họ riêng của từng chi đến. Rất tiếc là không còn được bản gia phả chính gốc để đọc, chúng tôi đành tìm trước hết các thời điểm thực hiện mấy quyển gia phả ấy. Quyển của chi thứ nhất làm năm Quý Tị, tức là năm 1953, còn hai quyển kia đều là năm Thành Thái thứ 15, tức là năm 1903. Dù chỉ ghi chép rõ từ đời thứ ba trở về sau, quyển gia phả nào cũng có bài tựa ở đầu, trong đó đều nhắc lại sơ lược các vị tổ đời thứ nhất và đời thứ hai của họ, như Ngô Văn Sở, Ngô Văn Thụ v.v...

Chẳng hạn, đây là một đoạn trong gia phả của chi thứ nhì:

"Ngô thị gia phả tự.

"Phụng chiều Ngô gia, tự ngũ thế tổ dĩ tiền, tịch thuộc Gia Định tỉnh Thuận Nghĩa thôn, sự tích bất khả khảo. Duy cứ thế tổ Khai quốc Huân thần kiến danh biệt hạt, lập thôn hiệu..."

Tạm dịch:

Bài tự gia phả họ Ngô.

Kính cẩn căn cứ vào gia phả họ Ngô. Từ vị tổ năm đời trở về trước, sổ sách thuộc làng Thuận Nghĩa tỉnh Gia Định, sự tích không thể tra cứu được. Chỉ biết vị tổ bốn đời được tặng Khai quốc Huân thần, là người đã khai phá ra vùng đất riêng, đặt tên làng...

Chúng tôi rất ngạc nhiên khi đọc đến bốn chữ "Khai quốc Huân thần" (nghĩa là bề tôi có công mở nước), vì chỉ có nhà Nguyễn mới thường truy tặng vinh danh này cho các bề tôi có công với triều đại.

Và càng ngạc nhiên hơn nữa khi thấy quyển gia phả này còn đính kèm một số tờ sắc phong do các vua nhà Nguyễn ban tặng cho mấy người hậu duệ từ đời thứ ba trở về sau của tướng Ngô Văn Sở. Ví dụ:

- Một tờ sắc đề ngày 21 tháng 11 năm Tự Đức thứ 13 (25-12-1860) ban cho ông Ngô Kim Linh (ở thôn Thuận Nhơn, tổng Cu Hoan, huyện Hải Lăng, đạo Quảng Trị, phủ Thừa Thiên) hàm chánh cửu phẩm Bá hộ.

- Một tờ sắc đề ngày 14 tháng 4 năm Đồng Khánh thứ hai (5-6-1887) ban cho ông Ngô Khanh (ở thôn Thuận Nhơn, tổng Cu Hoan, huyện Hải Lăng, phủ Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, hàm tổng cửu phẩm Văn Giai,

Từ ngạc nhiên, chúng tôi đã đi đến chỗ thắc mắc, và cuối cùng là phải nghi ngờ khi đọc bản văn mở đầu sau đây trong gia phả của chi thứ nhất:

" Cao tổ Huý Ca dĩ tiền sinh trưởng vùng Gia Định tỉnh Thuận Nghĩa thôn, kỷ sự tích bản vô tường ký. Duy Tằng tổ Sở Ngọc Hầu tùng bản triều thế tổ Cao Hoàng Đế khắc phục cựu vật: Ân chuẩn vi Thanh Hoa Ngoại Trấn chi thủ: hậu mông truy tặng Khai quốc Huân thân; thủ Hà Nội tỉnh chi nữ Nguyễn Thị Huý Đích, sinh hạ trưởng nữ, Phụng Thánh tổ Nhân Hoàng Đế tuyển nhập hậu cung, phong Hiền Phi; Nhị nam ấm thọ, nguyện xuất sĩ, niên lão trí quan vi nông. Nhận vãng Quảng Trị tỉnh, tương địa nhận trưng vu Cu Hoan, Thi ông nhị địa phận, kiến lập phường hiệu, ức kim chi thuận Nhơn thôn dã".

Tạm dịch:

Từ đời ông sơ (tổ 5 đời) tên là Ca trở về trước đều sinh trưởng ở làng Thuận Nghĩa tỉnh Gia Định, sự tích vốn ghi không rõ. Chỉ biết được rằng ông cố (tổ 4 đời) là Sở Ngọc Hầu, theo Thế tổ Cao Hoàng Đế triều ta khôi phục được cơ nghiệp cũ) đặc ân cho làm Trấn thủ Thanh Hoa Ngoại Trấn; về sau được truy tặng Khai quốc Huân thần; lấy người con gái tỉnh Hà Nội tên là Nguyễn Thị Đích, sinh ra người con gái đầu, được Thánh tổ Nhân Hoàng Đế tuyển vào hậu cung, phong làm Hiền phi; hai người con trai được chức ấm thọ, ra làm quan, đến lúc tuổi già thì thôi làm quan về làm nông. Nhân đi đến tỉnh Quảng Trị, nhận trưng canh hai phần đất ở làng Cu Hoan và làng Thi Ông, lập ra tên phường, tức là làng Thuận Nhơn ngày nay.

Không ngạc nhiên sao được khi đọc thấy các từ ngữ:

- Bản triều: tức là triều Nguyễn (1802 - 1945)

- Thế tổ Cao Hoàng Đế: tức là Nguyễn Ánh (1762 - 1819) khi lên ngôi lấy niên hiệu là Gia Long.

- Khôi phục cựu vật: lấy lại cơ nghiệp cũ tức là thành Phú Xuân (vào năm 1801).

- Thanh hoa Ngoại Trấn: đơn vị hành chánh (ngang cấp tỉnh) vào đầu thế kỷ 19, sau đó đặt thành tỉnh Ninh Bình (2).

- Thánh tổ Nhân Hoàng Đế: tức là Minh Mạng (1820 - 1840).

- Hiền Phi: một bà vợ được sủng ái của vua Minh Mạng.

Khi đọc đến đó, dù thấy một vài chỗ không khớp giữa hai quyển gia phả, chúng tôi nghi rằng con người được phong tước Sở Ngọc Hầu và được truy tặng Khai quốc Huân thần ấy là một nhân vật của triều Nguyễn.

Ba ngày đi thực tế như vừa kể đã để lại cho chúng tôi một tâm trạng thất vọng và hoài nghi, nhưng khi đặt lại vấn đề thì chúng tôi lại cảm thấy thích thú: một chuyến đi có ý nghĩa. Khi trở về Huế tra cứu thêm trong các sử sách và các tư liệu khác thì quả thật điều chúng tôi nghi ngờ là phải và điều chúng tôi suy nghĩ là có căn cứ.

Nay, bằng một số tài liệu hiện có, chúng tôi xin chứng minh rõ hơn nữa rằng tướng Ngô Văn Sở ấy là một nhân vật dưới trướng của Nguyễn Ánh - Gia Long, chứ không phải là danh tướng Ngô Văn Sở của các triều Quang Trung - Cảnh Thịnh.

Xưa nay đã có khá nhiều sử sách đề cập đến tướng Ngô Văn Sở thời Tây Sơn, như Hoàng Lê Nhất Thống Chí, Lê Quý kỷ sự, Đại Nam Thực Lục, Đại Nam Liệt truyện, Khâm Định Việt Sử Thông giám Cương mục, Quốc triều Chính biên toát yếu, vân vân.

Qua các sử liệu đó, chúng ta biết được ông là một trong những vị tướng nổi tiếng nhất dưới thời Quang trung, đã từng được nhà vua coi là "nanh vuốt" của mình, giao cho ông cầm binh quyền của cả 11 trấn Bắc Hà vào giữa năm 1788 và cử ông cầm đầu đạo quân tiên phong trong chiến dịch tiêu diệt quân Thanh vào mùa xuân Kỷ Dậu (1789). Nhưng, sau khi Quang Trung mất (1792), triều đình Tây Sơn phân hóa trầm trọng, cho nên Ngô Văn Sở bị đẩy đến một cái chết khốc hại vào năm 1795 như trên đã nói. Về sự nghiệp của ông, các tư liệu đã cho biết khá rõ, nhưng quê hương, thân thế và di tích của ông thì vẫn còn là một khoảng trống trong các trang sử biên niên. Đó là một trong những lý do gây ra sự nhầm lẫn của một số người vừa qua.

Nếu chịu khó nghiên cứu kỹ hơn thì các tư liệu lịch sử không cho phép nhầm lẫn như vậy. Trong bộ Đại Nam Thực Lục, có ba đoạn nói về tướng Ngô Văn Sở của triều Nguyễn và một đoạn nói về bà Hiền Phi con gái của ông:

1. Vào tháng 5 năm 1800, trong khi Võ Tánh và Ngô Tùng Chu đang cầm quân cố thủ thành Bình Định, và Trần Quang Diệu, Vũ Văn Dũng đang vây thành này, có một vài người dưới trướng của Võ Tánh kéo quân ra đầu hàng lực lượng Tây Sơn. Võ Tánh bèn sai một thuộc tướng là Ngô Văn Sở ra ngăn chặn lại. Về sự kiện này, Quốc sử Quán triều Nguyễn tường thuật như sau: " Bọn hàng tướng ở thành Bình Định là trưởng chi Hậu đồn quân Ngự lâm Võ Văn Sự và trưởng chi Hữu chi Nguyễn Bá Phong đem đồ đảng làm phản, giết quân ta, mở cửa thành phía bắc để đầu hàng giặc. Võ Tánh sai vệ uý vệ Nhuệ Phong là Ngô Văn Sở chiếm giữ cửa, bọn quân phản đã ra trước thành hơn 400 người, còn dư thì không dám ra. Tánh liền xét bọn đồng mưu đem giết hết, p**ng giữ nghiêm mật hơn" (3).

2. Vào tháng 7 năm 1802, sau khi xưng đế ở Phú Xuân và mở cuộc bắc phạt dẹp yên các lực lượng Tây Sơn, bắt được hết vua tôi Cảnh Thịnh: tại thành Thăng Long đã:

" Bàn sai các quan văn võ, chia trị các trấn Bắc thành. Mỗi trấn đặt một trấn thủ..."

" Lấy Ngô Văn Sở làm trấn thủ Thanh Hoa ngoại..."(4)

Như vậy, từ chức vệ uý trước đó 2 năm, Ngô Văn Sở đã nhờ các chiến công khôi phục kinh thành Phú Xuân và ra đánh lấy Bắc Hà, cho nên ông đã được liệt vào hàng tướng lãnh của Gia Long. 3. Tuy nhiên, mấy năm sau, vì ông phạm một tội lỗi gì đó, nên bị triều đình Gia Long cách chức. Và, cuối cùng, ông chết, có lẽ vào năm 1822 dưới triều Minh Mạng, vì vào tháng 6 năm đó vua này đã:

" Truy phục nguyên hàm cho Ngô Văn Sở làm chưởng cơ trấn thủ Thang-Hoa ngoại, cho thuỵ là Trung tráng. Sở trước đó có lỗi bị cách. Vua nghĩ là có công, nên đặc ân khai phục lại cho gia đình 200 phương gạo"(5).

Theo thể chế quan chức của nhà Nguyễn, chức chưởng cơ mang hàm Tòng nhị phẩm.

4. Sở dĩ ông được hưởng đặc ân khai phục nguyên hàm như thế là vì trưởng nữ của ông đã được vua Minh Mạng "tuyển vào hậu cung, phong làm Hiền Phi" như gia phả họ Ngô cho biết. Thật vậy, Đại Nam thực lục ghi rằng vào tháng 5 năm 1836, vua Minh Mạng đã cho:

" Tấn phong hiền tần Ngô Thị làm hiền phi..."(6).

Ngoài ra, trong bộ Đại Nam Nhất Thống Chí, ở tập Kinh sư có một đoạn nói về đền thờ bà hiền phi ấy:

" Đền Hiền Phi ở xã Phú Xuân huyện Hương Trà, dựng năm Thiệu Trị thứ 3 (1843), chính đường ba gian hai chái, tả hữu đều ba gian, thờ Hiền Phi Ngô Thị tiền triều"(7).

"Tiền triều" đối với thời Thiệu Trị (1841 - 1847) tức là thời Minh Mạng (1820 - 1840). Dưới thời vua này, trong nội cung, ngoài bà Hoàng Quý Phi (vợ chính của vua), còn có hàng trăm bà phi tần, cung nữ được chia ra làm 9 bậc (cửu giai), trong đó bậc phi là đứng ở trên hết (nhất giai phi, nhị giai phi...)

Trong khi chưa tìm ra ngôi đền thờ bà Hiền Phi Ngô Thị, chúng tôi may mắn bắt gặp một từ đường đang thờ bà ấy.

Đó là Phủ thờ Vĩnh Tường Quận Vương, toạ lạc tại 42A đường Nguyễn Chí Thanh, thuộc phường Phú Cát, Huế (8). Phủ thờ này hiện đang được một người cháu đích tôn của bà Hiền Phi là anh Bảo Thái coi sóc và phụng tự. Anh đã vui vẻ cho chúng tôi đọc các bài vị đang thờ trong phủ và đọc quyển gia phả mà anh đang giữ gìn.

Gian chính giữa của tòa nhà, chỗ quan trọng nhất, dành để thờ bà Hiền Phi. Bài vị trong khám thờ ghi:

" Sanh mẫu tiên triều Hiền Phi thuỵ Tuê Khiết Ngô Thị thần chủ".

Gian bên trái có bài vị thờ Vĩnh Tường Quận Vương, người con trai thứ hai của bà, nhưng là người con trai thứ năm trong số 78 người con trai của vua Minh Mạng. Ông tên thật là Miên Hoằng. Gian bên phải thờ cháu nội của bà Hiền Phi, là ông Hường Duy. Tính theo thứ tự các chư trong bài "Đế hệ thi" của vua Minh Mạng (Miên Hường, Ưng, Bửu, Vĩnh, Bảo, Quý. Định, Long, Trường...) thì anh Bảo Thái là cháu nội 7 đời của bà Hiền Phi. Quyển gia phả ghi rõ rằng bà Hiền Phi tên thật là Ngô Thị Chánh, thuỳ hiệu là Tuệ Khiết; lấy vua Minh Mạng sinh được 5 hoàng tử và 4 hoàng nữ. 5 hoàng tử là Miêu Chính (chết sớm), Miên Hoằng (tức Vĩnh Tường Quận Vương), Miên Áo (Phú Bình Công), Miên Quần (Hòa Quốc Công), Miên Uyển (Quảng Hóa Quận Công). Bốn nữ hoàng là Ngọc Tôn, An Phú, Lộc Thành và Đoạn Thục.

Ngoài ra, chủ nhân phủ thờ còn cho chúng tôi xem mấy tờ sắc, trong đó có một tờ do vua Minh Mạng ban cho bà Hiền Phi nhân dịp tấn phong bà vào năm 1836. Đây là phần cuối bản dịch tiếng Việt trong gia phả:

" Đoái trưởng Hiền Tân họ Ngô, con dòng con giống, xứng trang nghi phạm trong sáu cung. Nàng theo trẫm từ lúc tiềm để đến bây giờ, hơn ba mươi năm, khi p**ng tiêu, khi viện quế, khi gối phụng, khi màn loan, đỡ trắp nâng khăn, đoan trang nét ngọc, thức khuya dậy sớm, chầu chực vén màn. Càng sủng quyến chừng nào, lại càng khiêm thuận chừng nấy. Vậy nên, lệ ban giai mới định, liền chiếu luật gia phong.

Nay tấn phong làm Hiền Phi, nàng đã chước lấy quốc ân, phải hết sức lo toan nội chính. Trau dồi nết tốt, chữ trinh ghi lấy làm tòng, nhuần thấm ơn sâu, cội phúc giữ cho phỉ dạ".

Anh Bảo Thái cho biết thêm rằng bà Hiền Phi khi mới mất, chôn ở làng Cư Hóa (tức Cư Chánh), sau chỉ vì từ ngữ "Cư Hóa" nói lái lại là "Quá hư", sợ không tốt, nên cho dời quan chôn ở làng Châu Chữ (!), mộ nay vẫn còn.

Như vậy, gia đình anh Bảo Thái là cháu ngoại của tướng Ngô Văn Sở ấy, vì bà Hiền Phi Ngô Thị Chánh là con gái của ông. Thế mới hay được rằng gia đình này có bà con, dù là bà con hơi xa, với dân họ Ngô ở làng Thuận Nhơn và Thuận Đức mà xưa nay không ai biết. Họ đều là cháu nội và cháu ngoại của tướng Ngô Văn Sở thuộc triều Nguyễn chứ không phải là cháu của danh tướng Ngô Văn Sở Tây Sơn.

Hơn nữa, cách đây 10 năm, trong một bài nghiên cứu khá công phu về quê hương và gia thế của danh tướng Ngô Văn Sở đăng trên tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Tạ Ngọc Liễn đã đi đến nhận định "Ông chính là người quê ở Trảo Nha, Thạch Hà, Nghệ An, gia đình dòng dõi võ tướng lâu đời cựu thần của Lê - Trịnh"(9).Cuối cùng, tác giả bài báo "khẳng định" (danh tướng) Ngô Văn Sở là một sĩ phu tiến bộ ở Bắc Hà đi theo Tây Sơn đầu tiên"(10).

Tóm lại, căn cứ vào tất cả các tài liệu thành văn và các quyển gia phả nêu trên, chúng tôi có thể kết luận rằng:

- Đã có hai nhân vật lịch sử cùng họ, cùng tên, cùng chữ lót và đều làm tướng trong một thời kỳ lịch sử (cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19), nhưng hai người phục vụ cho hai thế lực chính trị khác nhau: tướng Ngô Văn Sở của nhà Nguyễn, người gốc Gia Định, và danh tướng Ngô Văn Sở của nhà Tây Sơn, người gốc Nghệ An. Đây là một trường hợp trùng lặp hy hữu trong lịch sử Việt Nam và thế giới.

- Nhưng, đừng nên vì sự trùng hợp tình cờ ấy mà "bắt râu cha nọ dắt cằm mẹ kia". Sự ngộ nhận, dù là không cố ý của dân làng Thuận Nhơn trong mấy thế hệ vừa qua, nay không còn lý do gì để tồn tại nữa. Một số bài viết về danh tướng Ngô Văn Sở đăng trong các sách báo miền Nam trước đây đã được đánh máy lại và đang được kẹp vào trong gia phả của chi thứ nhất họ Ngô, nay cần phải tách ra khỏi chỗ đó để tránh di hại cho con cháu các thế hệ sau này.

---

Chú thích:

(1) Quả thật trong Gia Định có làng Thuận Nghĩa. Xem Gia Định Thành Thông chí của Trịnh Hoài Đức, bản dịch của Nguyễn Tạo, nhà văn hóa xuất bản, Sài Gòn, 1972, tập trung, trang 42 tham khảo thêm nguyên bản chữ Hán in kèm tờ 35b

(2) Đại Nam Nhất Thống Chí, tỉnh Ninh Bình, bản dịch của Nguyễn Tạo, Phủ Quốc vụ khanh đặc trách Văn hóa xuất bản, Sài Gòn, 1969, trang 11.

(3) Đại Nam Thực Lục, bản dịch đã dẫn, tập 2, Hà Nội, 1963, trang 350.

(4) Đại Nam Thực Lục, bản dịch đã dẫn, tập 3, Hà Nội, 1963, trang 43-44.

(5) Đại Nam Thực Lục, bản dịch đã dẫn, tập 4, Hà Nội, 1963, trang 63.

(6) Đại Nam Thực Lục, bản dịch đã dẫn, tập 18, Hà Nội, 1967, trang 130.

(7) Đại Nam Nhất Thống chí, Kinh sư, bản dịch của Nguyễn Tạo, Sài Gòn, 1960, trang 50.

(8) Tôn Thất Cổn, Constitution de la Fam lle Impé d'Annam, Imprimerie A.J.S. Huế, 1942, trang 25.

(9) Tạ Ngọc Liễn, Đại Tư Mã Ngô Văn Sở, một danh tướng của Tây Sơn Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 4 (169), tháng 7-8-1976, trang 56.

(10) Tài liệu vừa dẫn trang 57.

Mong bạn tìm giúp nội dung trên ở trong bài của tác giả nào, đăng tại đâu, để có thể bổ sung vào bài. Tmct 21:28, ngày 22 tháng 6 năm 2006 (UTC)

Bài này tôi cũng đọc rồi, hình như trên tạp chí Sông Hương. Avia ^{(thảo luận)} 01:18, ngày 23 tháng 6 năm 2006 (UTC)

      PHẢI CHĂNG NHẦM LẪN VÀ NGỘ NHẬN ?
         Vĩnh Định

“…Có thể nói là thật bất ngờ và ngạc nhiên khi nữ nhà văn Việt Nam – Vũ Thị Thường đã “trình làng” một bài phê bình rất ấn tượng về dòng dõi của Nguyễn Trãi, tỏ rõ thái độ không đồng tình với nhà nghiên cứu Bùi Xuân Nguyên. Hay như bài: “tướng Ngô Văn Sở ấy không phải là danh tướng Ngô Văn Sở” của Phan Thuận An đã làm rõ sự thật về có 2 tướng Ngô Văn Sở, một của triều Nguyễn Gia Long, một của triều Tây Sơn mà lâu nay người ta vẫn ngộ nhận…” Đó là đoạn văn viết ở tạp chí Kiến thức ngày nay số 464 phát hành ngày 1 tháng 7 năm 2003, trang 15, trong bài “Ngược dòng Sông Hương” của tác giả Nguyễn Trương Đàn. Bài báo phát hành cách đây hơn 1 năm mà nay rất may mắn, tình cờ tôi mới có dịp đọc đến. Là một đọc giả của kiến thức ngày nay tôi xin mạo muội trình bày một số ý kiến xung quanh vấn đề tướng Ngô Văn Sở mà thôi. Vào năm 1988 trong dịp kỹ niệm 5 năm tạp chí Sông Hương ra mắt đọc giả, bài báo “tướng Ngô Văn Sở ấy không phải là ….” của Phan Thuận An đăng ở số 25, phát hành ở Huế tháng 05, 06 năm 1987, từ trang 85 đến 91 được ban biên tập tạp chí Sông Hương khen thưởng. Cũng vào dịp này, nữ nhà văn Vũ Thị Thường đã có bài hết lời ca ngợi về việc làm của Phan Thuận An trên diễn đàn tạp chí Sông Hương. Song theo tôi rất đáng tiếc nữ nhà văn Vũ Thị Thường lúc đó “1988” cũng như nhà báo Nguyễn Trương Đàn ngày nay “2003” quá vội vàng khi chưa đọc kỹ những bài báo số 2 và 3 của Phan Thuận An nên đã nhầm lẫn và ngộ nhận như Phan Thuận An trước đó đã nhầm lẫn và ngộ nhận. Sau khi bài báo phát hành, một số đọc giả trong và ngoài nước nhất là các hậu duệ của tướng Ngô Văn Sở ở họ Ngô Thuận Nghĩa, Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang, ở họ Ngô Bình Thạnh, Phường Nhơn Bình, TP, Quy Nhơn, Bình Định và ở họ Ngô Thuân Nhơn và Thuận Đức, Hải Lăng, Quảng Trị.lên tiếng phản ứng kịch liệt, cụ thể: Vào tháng 8 năm 1988 ông Ngô Xưng sinh năm 1922, thường trú tại Thủ Đức, TPHCM đã tranh luận trực tiếp với ông Tô Nhuận Vỹ, Tổng biên tập tạp chí Sông Hương và ông Phan Thuận An tại tòa soạn tạp chí Sông Hương ở Huế về bài báo nói trên. Cuối cùng theo yêu cầu của ông Ngô Xưng Phan Thuận An phải viết tiếp 2 bài báo cáo lỗi và xác định lại chỉ có một tướng Ngô Văn Sở mà thôi. Bài báo số 2 đăng trên tờ “văn hóa và đời sống” số 18 tháng 10 năm 1988, phát hành tại Huế với đầu đề: “tư liệu mới về tướng Ngô Văn Sở” ở trang 3. Đáng nói nhất là bài báo số 3 đăng trên tạp chí Sông Hương số 2 “41” phát hành o Huế tháng 2 năm 1990 với đầu đề: “Kiến giải mới nhân vật lịch sử Ngô Văn Sở” trang 55 đến 63. Đặc biệt ở bài báo số 3 này, trang 55 Phan Thuận An đã tự bạch: “…trên các bước đường tìm hiểu về một nhân vật thuộc triều đại Tây Sơn là tướng Ngô Văn Sở chúng tôi cũng đã gặp rất nhiều khó khăn thậm chí đã mắc phải một số khuyết điểm khi chưa được những tài liệu hiếm hoi và quý báu trong tay để đọc một cách kỹ lưỡng…” Ở trang 57 Phan Thuận An thừa nhận: “…cách đây 3 năm đứng trước tình hình tư liệu như trên (ít ỏi). Chúng tôi đã cho rằng có 2 tướng Ngô Văn Sở khác nhau trong lịch sử, một của triều Tây Sơn và một của triều Nguyễn. Chúng tôi thấy dường như không phải vậy…” Ở trang 62 Phan Thuận An khẳng định: …nhìn chung lại toàn bộ số tư liệu có được trên đây để sử dụng, chúng tôi thấy các tư liệu ấy có khớp nhau nhiều điểm. Như vậy chỉ có 1 tướng Ngô Văn Sở chứ không phải 2 tướng Ngô Văn Sở trùng họ, trùng tên và trùng cả chữ lót nữa như trước đây chúng tôi đã nghĩ khi chưa tìm ra thêm được một số tư liệu mới…

Song rất tiếc, những tư liệu mới mà Phan Thuận An tìm đọc được để viết bài báo số 3 này còn thiếu hẵn những gì đã viết về tướng Ngô Văn Sở của triều Tây Sơn trong quyển “Nguyễn Phúc Tộc Thế Phả” của triều Nguyễn cũng như trong “Quốc triều chính biên” mà Phan Thuận An đọc và nghiên cứu. Ở hai sự kiện lịch sử hiếm hoi này đều ghi: “…Ngô Văn Sở thân phụ của Hiền phi Ngô Thị Chánh ‘vợ của vua Minh Mạng’ chính là Đại Tư Mã Ngô Văn Sở một trong những công thần bậc nhất của vua Quang Trung - Nguyễn Huệ đã về hàng với Nguyễn Vương Ánh và được phong là chưởng cơ…” Trong quyễn: “chuyện kể về các vương phi Hoàng Hậu nhà Nguyễn” của tác giã Thi Long nhà xuất bản Đà Nẵng ấn hành năm 2001 trong bài “Hiền phi Ngô Thị Chánh” trang 50 đã trích đăng như vậy. Trong “ chuyện kể các bà trong cung Nguyễn” phát hành năm 1988 ở Huế cũng như trong “chuyện nôi cung các vua” do nhà xuất bản Thuận Hóa Huế phát hành năm 2002 ở bài “lai lịch bà Hiền phi họ Ngô” trang 23 tác giả Nguyễn Đắc Xuân cũng đều trích đăng như sau: “…bà Ngô Thị Chánh là trưởng nữ của danh tướng Ngô Văn Sở. Sở nguyên là tướng của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ… sau cuộc tranh quyền trong triều thành đời Quang Toản nhiều nhân vật đã từng phò Tây Sơn bỏ trốn vào Nam theo Nguyễn Ánh. Số người này lập được nhiều chiến công nên rất được Nguyễn Ánh tin dùng. Một trong những người đó là tướng Ngô Văn Sở…” Hơn thế nữa, năm 1987 khi về tìm hiểu sưu tầm tư liệu ở thôn Thuận Nhơn về tướng Ngô Văn Sở, Phan thuận An đã đến thăm lăng mộ tướng Ngô Văn Sở, ở thôn Hà Lỗ, Hải Lăng và lăng mộ bà Nguyễn Thị Đích – Ngô Văn Sở phu nhân ở thôn Lai Phước, Triệu Phong, Quảng Trị, Phan Thuận An đã xác nhận rằng: “…trước mộ xây hương án kiểu sập trổ chân quỳ. Nhưng không có bia đá, khắp nơi chẳng có một chữ hoặc một hình ảnh trang trí gì…” Và Phan thuận An cũng đã được đọc một số bản gia phả của các chi họ Ngô Thuân Nhơn. Đặc biệt gia phả của chi 2, phái 2 do ông Ngô Kim Đăng chấp bút năm 2003 có ghi 1 cách bóng gió rằng: “Sự nghiệp của tiên công rực rỡ được sử sách ghi chép rõ ràng, riêng gia phả thì không được ghi chép đầy đủ. Gia phả họ Ngô, ôi buồn thay ! tên tuổi thì rất sang chói, sự tích làm cho quỷ thần kinh, mà chưa có một bài văn cho thật rõ ràng, đẹp đẽ, khiến cho sự hiểu biết càng rộng ra hầu tránh được sự ngộ nhận về sau…” Đó là đặc thù: “Mộ không bia đá Phả không thể ghi” Của họ Ngô Thuận Nhơn mà Phan Thuận An không thấy được nên có sự ngộ nhận mà nhầm lẫn khi viết bài báo: “tướng Ngô Văn Sở ấy không phải là danh tướng Ngô Văn Sở” Chẳng những ở trong nước mà ngay cả ở nước ngoài cũng có nhiều tư liệu quý giá có sức thuyết phục cao về tướng Ngô Văn Sở như sau: Nguyễn Phương, tiến sĩ sử học, là Đức ông Kitô giáo ở Phi luật Tân đã viết trong quyễn “Việt Nam thời bành trướng Tây Sơn” do nhà Khai Trí sài gòn phát hành năm 1968, trang 352 có đoạn viết: “…vào năm 1795 sau khi phe Vũ Văn Dũng, Phạm Công Hưng và Nguyễn Văn Huấn lập mưu bắt thái sư Bùi Đắc Tuyên đem bỏ ngục rồi giết đi. Bấy giờ đến tay chân của quan thái sư Nguyễn Văn Huấn vào Quy Nhơn điệu Bùi Đắc Trụ ‘con Bùi Đắc Tuyên buộc tội phản và dìm xuống Sông Hương chết. họ ‘ tức phe Dũng’ còn mạo muội chiếu ra Bắc thành xin Quang Thùy em ‘Quang Toản’ cho Ngô Văn Sở về kinh. Nhưng Sở biết trước đã liệu đầu hàng Nguyễn Ánh (1795) Tư liệu này Nguyễn Phương đã dựa vào tư liệu của các nhà truyền giáo Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha hoặc Phalăngsa…đã ghi lại những gì đã thấy, đã nghe, đã biết…viết lại rất trung thực, khách quan, không xen lẫn hư cấu nên có sức thuyết phục cao. Nguyên Hương Nguyễn Cúc trên tạp chí: “Tiếng Sông Hương” xuất bản tại Dallas Texas Mỹ dù không có họ hàng gì với tướng Ngô Văn Sở nhưng rất tôn trọng sự thật của lịch sử cũng lên tiếng trên “Tiếng Sông Hương” năm 1990 như sau: “…Đọc lịch sử cận đại nước nhà ai cũng biết đại tư mã Ngô Văn Sở danh tướng nhà Tây Sơn về sau theo vua Gia Long, có công giữ thành Bình Định được phong là chưởng cơ quản đạo trấn thanh hoa ngoại – bà Ngô Thị Chánh sinh năm 1792, Hiền phi của vua Minh Mạng là con gái trưởng của danh tướng Ngô Văn Sở nói trên…” Để trình bày quan điểm của họ Ngô hậu duệ của tướng Ngô Văn Sở ở 3 nơi: Tiền Giang, Bình Định và Quảng Trị. tác giả đã viết một bài báo với nhan đề: “phải chăng có hai tướng Ngô Văn Sở” đăng ở tạp chí “Thế giới mới” số 50 phát hành tại TPHCM tháng 3 năm 1993 khẳng định: “…tóm lại, căn cứ vào các tài liệu vào gia phả gốc nêu trên chúng tôi có thể khẳng định rằng: chỉ có một tướng Ngô Văn Sở đã phục vụ triều đại Tây Sơn từ 1770 đến 1795 và triều đại nhà Nguyễn từ 1796 đến 1806, cuối cùng qua đời vào năm 1822 an tang tại thôn Hà Lỗ, xã Hải Tân, Huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị, lăng mộ nay vẫn còn”. Như vậy, đến đây ai nhầm lẫn và ai ngộ nhận đã rõ, song còn một điều rất đáng tiếc khác nữa. Đó là: nữ nhà văn Vũ Thị Thường trong khi quá tâm đắc về việc làm cũng như viết bài báo : “tướng Ngô Văn Sở ấy không phải là danh tướng Ngô Văn Sở” của Phan Thuận An nên đã xao lãng việc xem xét lại thái độ của người cầm bút như: thiếu tế nhị, không khiêm tốn cũng như dùng những từ ngữ, cụm từ chụp mũ bà con họ Ngô Thuận Nhơn và xúc phạm đến danh dự của họ,…vv. Cụ thể: Ở trang 85 Phan Thuận An mở đầu với câu: “…sự nhầm lẫn tuy vô tình, nhưng rất tai hại của một số người đã khiến chúng tôi viết bài này – viết để làm sang tỏ vấn đề tránh sự “lộn sòng” về sau.(!) Ở trang 86 “bà con họ Ngô ở Thuận Nhơn, Thuận Đức không có ai ăn học đến nơi đến chốn, nay chỉ sống bằng nghề nông…”(!) Ở trang 91: “nhưng đừng nên vì sự trùng hợp tình cờ ấy mà “bắt râu cha nọ, đặt cằm mẹ kia”…(!) “…sự ngộ nhận dù là không cố ý của dân làng Thuận Nhơn trong mấy thế hệ qua, nay không còn lý do gì để tồn tại nữa.(!) Hoặc quyết đoán hơn nữa như: “một số bài viết về danh tướng Ngô Văn Sở đăng trong các sách báo Miền Nam trước đây, đã được đánh máy lại và đang kẹp vào trong gia phả chi Nhất họ Ngô, nay cần phải tách ra khỏi chỗ đó để tránh di hại cho con cháu các thế hệ sau này”(!) Trên đây là một số ý kiến thô thiển rất mong những người trong cuộc và đọc giả xa gần thông cảm và vui lòng miễn thứ. Chúng tôi thiết nghĩ rằng: những ai có lương tri đứng vào hoàn cảnh chúng tôi chắc cũng hành dộng tương tự “dù không bằng kiếm sắc, ít nhất cũng bằng bút sắt”.