Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hoa Kỳ”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Đã lùi lại sửa đổi 68525639 của 2405:4803:C871:8FF0:4CCB:3732:DD57:6845 (thảo luận) Thẻ: Lùi sửa |
Không có tóm lược sửa đổi Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động |
||
Dòng 145:
Hoa Kỳ được thành lập với [[mười ba thuộc địa|13 thuộc địa]] của [[Đế quốc Anh]] nằm dọc theo bờ biển Đại Tây Dương. Sau khi tự tuyên bố trở thành các tiểu quốc độc lập, 13 cựu thuộc địa đưa ra [[Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ|tuyên ngôn độc lập]] vào ngày 4 tháng 7 năm 1776 và đánh bại người Anh trong [[Cách mạng Hoa Kỳ|Chiến tranh Cách mạng Mỹ]], đây là cuộc chiến tranh thuộc địa giành độc lập thành công đầu tiên trong lịch sử.<ref>Dull, Jonathan R. (2003). "Diplomacy of the Revolution, to 1783," tr. 352, ''A Companion to the American Revolution'', ấn bản của Jack P. Greene và J. R. Pole. Maiden, Mass.: Blackwell, các trang 352–361. ISBN 1405116749.</ref> [[Hội nghị Hiến pháp (Hoa Kỳ)|Hội nghị Liên bang]] quyết định sử dụng bản [[Hiến pháp Hoa Kỳ]] hiện tại vào ngày 17 tháng 9 năm 1787. Việc thông qua bản hiến pháp này một năm sau đó đã biến các cựu thuộc địa thành một phần của nước cộng hòa chung duy nhất. [[Tuyên ngôn nhân quyền Hoa Kỳ|Đạo luật nhân quyền Hoa Kỳ]] gồm 10 [[Tu chính án I Hiến pháp Hoa Kỳ|tu chính án hiến pháp]] được thông qua năm 1791. Sau khi giành độc lập, theo học thuyết [[Vận mệnh hiển nhiên]], Hoa Kỳ bắt đầu công cuộc [[Chiến tranh Da Đỏ|đánh đuổi người da đỏ bản địa]] và [[Sự tiến hóa lãnh thổ của Hoa Kỳ|mở rộng lãnh thổ mạnh mẽ]] trên khắp Bắc Mỹ trong thế kỷ 19.<ref name="MD2007">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=ka6LxulZaEwC&vq=annexation&dq=territorial+expansion+United+States+%22manifest+destiny%22|title=Manifest Destiny and the Expansion of America|last=Carlisle|first=Rodney P.|last2=Golson|first2=J. Geoffrey|publisher=ABC-CLIO|year=2007|isbn=9781851098330|series=Turning Points in History Series|page=238|access-date=ngày 26 tháng 3 năm 2013}}</ref> [[Nội chiến Hoa Kỳ]] sau đó kết thúc với thắng lợi của lực lượng [[Chính quyền liên bang Hoa Kỳ|Chính phủ Liên bang]] đã đặt dấu chấm hết cho [[Chế độ nô lệ tại Hoa Kỳ|chế độ nô lệ]] cũng như sự chia rẽ tư tưởng tại nơi đây. Đến cuối thế kỷ 19, Hoa Kỳ đã mở rộng sự ảnh hưởng lên toàn bộ Thái Bình Dương<ref name="AmCentNYT">{{chú thích báo|author=Donald D. White|year=1996|title=The Frontiers|work=[[The New York TImes]]|url=http://www.nytimes.com/books/first/w/white-century.html|access-date=ngày 26 tháng 3 năm 2013|isbn=0-300-05721-0}}</ref> và rồi trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới từ đó tới nay.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls|tiêu đề=Historical Statistics for the World Economy|tác giả 1=Maddison, Angus|năm=2006|nhà xuất bản=The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen|ngày truy cập=ngày 6 tháng 11 năm 2008|vị trí=Netherlands}}</ref> Chiến thắng trong [[Chiến tranh Tây Ban Nha–Mỹ|Chiến tranh Tây Ban Nha – Hoa Kỳ]] cùng [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] đã xác định vị thế [[đại cường quốc]] toàn cầu của Hoa Kỳ. Thắng lợi trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]] và [[Chiến tranh Lạnh]] tiếp tục khẳng định và giữ vững vị thế [[Siêu cường quốc|siêu cường]] toàn cầu của quốc gia này.
Hoa Kỳ ngày nay là một [[Nước công nghiệp|quốc gia công nghiệp phát triển]], thành viên của hầu hết các tổ chức toàn cầu lớn trong đó nổi bật như: [[Liên Hợp Quốc]] và [[Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc]], [[NATO]] và [[Khối Đồng minh không thuộc NATO]], [[Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương|APEC]], [[Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế|IAEA]], [[Five Eyes|Liên minh Tình báo Toàn cầu]], các nhóm [[G7]], [[G20 (nhóm các nền kinh tế lớn)|G20]], [[Câu lạc bộ Paris]], [[Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế|OECD]], [[Tổ chức Thương mại Thế giới|WTO]],... Nền kinh tế Hoa Kỳ có quy mô lớn nhất thế giới theo [[Tổng sản phẩm nội địa|GDP danh nghĩa]]<ref>{{Chú thích web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,914,612,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|tựa đề=World Economic Outlook Database: Report for Selected Countries and Subjects: October 2020|tác giả=|họ=IMF|tên=|ngày=|website=www.imf.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>, xếp thứ 2 (sau [[Trung Quốc]]) theo [[sức mua tương đương]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,914,612,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=PPPGDP,&sy=2020&ey=2020&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|tựa đề=World Economic Outlook Database: Report for Selected Countries and Subjects: October 2020|tác giả=|họ=IMF|tên=|ngày=|website=www.imf.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref> Hoa Kỳ có chỉ số phát triển con người đạt mức rất cao<ref>{{Chú thích web|url=http://hdr.undp.org/en/content/latest-human-development-index-ranking|tựa đề=Latest Human Development Index Ranking|tác giả=|họ=UNDP|tên=|ngày=|website=hdr.undp.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>, đứng hạng 1 về tổng giá trị thương hiệu quốc gia<ref>{{Chú thích web|url=https://brandirectory.com/rankings/nation-brands/table|tựa đề=NATION BRANDS 2020 RANKING|tác giả=|họ=BRAND FINANCE|tên=|ngày=|website=brandirectory.com|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>, hạng 2 trong [[Báo cáo cạnh tranh toàn cầu]]<ref>{{Chú thích web|url=http://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf|tựa đề=Insight Report: The Global Competitiveness Report 2019|tác giả=|họ=World Economic Forum|tên=|ngày=|website=www3.weforum.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>, hạng 17 về [[chỉ số tự do kinh tế]]<ref>{{Chú thích web|url=https://www.heritage.org/index/ranking|tựa đề=2020 Index of Economic Freedom: Country Rankings|tác giả=|họ=The Heritage Foundation|tên=|ngày=|website=www.heritage.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>, hạng 1 về sức mạnh quân sự tổng hợp<ref>{{Chú thích web|url=https://www.globalfirepower.com/countries-listing.asp|tựa đề=2021 Military Strength Ranking|tác giả=|họ=Global Fire Power|tên=|ngày=|website=www.globalfirepower.com|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref> cũng như [[Danh sách các quốc gia theo ngân sách quốc phòng|ngân sách quốc phòng]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.globalfirepower.com/defense-spending-budget.php|tựa đề=Defense Spending by Country (2021)|họ=Global Fire Power|website=www.globalfirepower.com}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.sipri.org/sites/default/files/2020-04/fs_2020_04_milex_0_0.pdf|tựa đề=TRENDS IN WORLD MILITARY EXPENDITURE, 2019|tác giả=|họ=Nan Tian, Alexandra Kuimova, Diego Lopes da Silva, Pieter D. Wezeman and Siemon T. Wezeman|tên=|ngày=|website=www.sipri.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.sipri.org/sites/default/files/Data%20for%20all%20countries%20from%201988%E2%80%932018%20in%20constant%20%282017%29%20USD%20%28pdf%29.pdf|tựa đề=Data for all countries from 1988–2018 in constant (2017) USD (pdf).pdf|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=www.sipri.org|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref> Đồng [[Đô la Mỹ]] là loại tiền tệ được giao dịch nhiều nhất trên toàn cầu và Hoa Kỳ có số lượng tỷ phú cùng triệu phú đô la nhiều nhất thế giới.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.forbes.com/sites/jonathanponciano/2020/04/08/the-countries-with-the-most-billionaires-in-2020/?sh=67d8a7f64429|tựa đề=The Countries With The Most Billionaires In 2020|tác giả=|họ=Jonathan Ponciano (Forbes Staff)|tên=|ngày=2020-4-8|website=www.forbes.com|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.dw.com/en/which-countries-have-the-most-millionaires/av-54118315#:~:text=The%20United%20States%20and%20Japan,found%20further%20down%20the%20list.|tựa đề=Which countries have the most millionaires?|tác giả=|họ=Jörg Jelinnek|tên=|ngày=2020-7-10|website=www.dw.com|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref> Hoa Kỳ đi đầu trong lĩnh vực khám phá vũ trụ<ref>{{Chú thích web|url=https://www.statista.com/chart/17107/countries-with-the-most-satellites-in-space/|tựa đề=The Countries with the Most Satellites in Space|họ=Katharina Buchholz|ngày=2020-7-14|website=www.statista.com}}</ref>, là quốc gia đầu tiên thành công trong việc đưa con người đặt chân lên [[Mặt Trăng|Mặt trăng]] cũng như sở hữu [[vũ khí hạt nhân]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.armscontrol.org/factsheets/Nuclearweaponswhohaswhat#:~:text=The%20United%20States%20conducted%20its,and%20China%20(1964)%20followed.|tựa đề=Nuclear Weapons: Who Has What at a Glance|website=www.armscontrol.org}}</ref> Hoa Kỳ có số lượng công dân và tổ chức đoạt nhiều [[giải Nobel]] nhất trong lịch sử.<ref>{{Chú thích web|url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/nobel-prizes-by-country|tựa đề=Nobel Prizes by Country 2022|họ=World Population Review|website=worldpopulationreview.com|url-status=live|ngày truy cập=2022-03-10}}</ref>
Mặc dù vậy, Hoa Kỳ cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như [[Bất bình đẳng kinh tế|sự chênh lệch giàu nghèo]], [[Thất nghiệp tại Hoa Kỳ|thất nghiệp]], nạn xả súng bừa bãi, [[bất bình đẳng xã hội]] như nạn [[Phân biệt chủng tộc ở Hoa Kỳ|phân biệt chủng tộc]] vẫn tồn tại, [[nhập cư bất hợp pháp]]<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/nguoi-vuot-bien-trai-phep-vao-my-tang-ky-luc-4260237.html|tựa đề=Người vượt biên trái phép vào Mỹ tăng kỷ lục|tác giả=Huyền Lê (theo AFP)|ngày=2021-4-8|website=vnexpress.net}}</ref> và chi phí y tế, giáo dục tư đắt đỏ.<ref>{{citeweb|url=https://abcnews.go.com/Politics/top-15-issues-americans-worried/story?id=29758744|title=Top 15 Issues That Have Americans Worried|last=A.J. FEATHER|date=ngày 19 tháng 3 năm 2015|website=abcnews.go.com|publisher=ABC News}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/chi-phi-y-te-dat-do-tai-my-4223557.html|tựa đề=Chi phí y tế đắt đỏ tại Mỹ|tác giả=Thục Linh (Theo NY Times)|họ=|tên=|ngày=2021-1-22|website=vnexpress.net|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=|url hỏng=}}</ref>
| |||