Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Diệt chủng Armenia”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
n chỉnh sửa văn phong, xóa các lable ko hợp nữa Thẻ: Đã bị lùi lại Xóa bản mẫu Chất lượng dịch Soạn thảo trực quan |
||
Dòng 1:
{{Infobox civilian attack
| title = Diệt chủng Armenia
Hàng 22 ⟶ 20:
'''Diệt chủng Armenia''' ([[Tên gọi diệt chủng Armenia|xem tên khác]]) là những cuộc thảm sát và [[thanh lọc sắc tộc]] có hệ thống với người dân tộc [[Armenia]] ở [[Tiểu Á]] và các vùng lân cận, được thực hiện bởi [[Đế quốc Ottoman]] và đảng cầm quyền, [[Ủy ban Thống nhất và Tiến bộ]] (CUP), trong [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]].
Trong cuộc xâm lăng [[Nga]] và [[Ba Tư]], [[Tổ chức đặc biệt (Đế quốc Ottoman)|các tổ chức bán quân sự]] của Ottoman đã thảm sát người Armenia địa phương, rồi sau đó tiến hành [[diệt chủng]] sau khi
Năm 1915–1916, theo lệnh của [[Talat Pasha]], khoảng 800.000 đến 1,2
Diệt chủng Armenia đã phá hủy hơn hai ngàn năm văn hiến Armenia ở miền đông Tiểu Á.
{{TOC limit|3}}
Hàng 35 ⟶ 33:
[[Tập tin:Maunsell's map, Pre-World War I British Ethnographical Map of eastern Turkey in Asia, Syria and western Persia 01.jpg|thumb|upright=1.6|Một bản đồ dân tộc học của Anh năm 1910 vẽ Trung Đông; người Armenia màu xanh lá cây, [[người Kurd]] màu vàng, [[người Thổ Nhĩ Kỳ]] màu nâu; lưu ý sự tập trung của người Armenia quanh khu vực [[Đông Armenia]], [[Hồ Van]] và [[Zeytun]]. Người Armenia Ottoman là một dân tộc thiểu số ở hầu hết những nơi họ sinh sống, mặc dù họ thường sống trong những ngôi làng đồng chủng tộc.{{sfn|Suny|2015|pp=xviii, 2}}]]
Ghi chép cho thấy [[người Armenia]] đã sống ở [[Tiểu Á]] từ thế kỷ thứ 6 TCN, hơn một ngàn năm trước khi [[Di dân Turk|người Turk nhập cư và sinh sống]] tại đây.{{sfn|Ahmed|2006|p=1576}}{{sfn|Suny|2015|p=xiv}} Vào thế kỷ 4, [[Vương quốc Armenia (cổ đại)|Vương quốc Armenia]] lấy Thiên Chúa giáo làm tôn giáo quốc gia, thành lập [[Giáo hội Tông truyền Armenia]].{{sfn|Payaslian|2007|pp=34–35}} Năm 1453, sau khi [[Đế quốc Byzantine]] sụp đổ, hai đế quốc Hồi giáo—[[đế quốc Ottoman]] và [[đế quốc Safavid]] ở Iran—tranh giành vùng đất phía [[Tây Armenia]]; khiến nó bị chia cắt khỏi miền [[Đông Armenia]] theo điều khoản của [[Hiệp định Zuhab]] ký kết năm 1639.{{sfn|Payaslian|2007|pp=105–106}}
[[Luật Sharia]] coi Hồi giáo là tôn giáo quan trọng nhất nhưng cũng bảo đảm quyền tài sản và tự do tôn giáo cho những người không theo đạo Hồi (''[[dhimmi]]'') với điều kiện họ [[Jizya|đóng một loại thuế đặc biệt]].{{sfn|Suny|2015|pp=5, 7}} Tuy nhiên họ vẫn bị miệt thị và gọi bằng những từ như ''[[gavur]]'', ám chỉ sự "giả dối, tham lam, và không đáng tin".{{sfn|Suny|2015|p=132}} Hầu hết người Armenia sống tập trung thành những cộng đồng bán tự trị ([[millet (Đế quốc Ottoman)|millet]]), đứng đầu là [[Thượng phụ Armenia của Constantinople]].{{sfn|Suny|2015|p=11}} Hệ thống millet coi người không theo đạo Hồi là thấp kém, nhưng cũng cho người Armenia nhiều quyền tự chủ.{{sfn|Suny|2015|p=12}}
Khoảng 2 triệu người Armenia sống tại Đế quốc Ottoman trước khi [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] nổ ra.{{sfn|Suny|2015|p=xviii}} Theo ước tính năm 1913–1914 của Tòa thượng phụ Armenia, có 2.925 thị trấn và làng mạc người Armenia ở đế quốc, 2.084 trong số đó nằm trên [[Sơn nguyên Armenia]] thuộc các
=== Xung đột và cải tổ đất đai ===
Hàng 45 ⟶ 43:
Người Armenia ở các tỉnh phía đông sống trong chế độ nửa [[phong kiến]] và thường phải chịu [[lao động cưỡng bức]], tô thuế bất hợp pháp, trong khi nhiều tội phạm như trộm cướp, cưỡng hiếp và giết người diễn ra liên tục không được giải quyết.{{sfn|Astourian|2011|p=60}}{{sfn|Suny|2015|p=19}} Đến năm 1908, những người không theo đạo Hồi trong đế quốc bị cấm trang bị súng đạn.{{sfn|Suny|2015|pp=62, 158}} Giữa thế kỉ thứ 19, chính quyền Ottoman đề ra các cải cách [[Tanzimat]] nhằm bình đẳng hóa người dân Ottoman bất kể tôn giáo, nhưng bị phản đối kịch liệt bởi tầng lớp tăng lữ Hồi giáo và những người theo đạo Hồi,{{sfn|Kévorkian|2011|p=9}}{{sfn|Kieser|2018|p=8}} khiến tình hình của nông dân Armenia ở các tỉnh phía đông kể từ năm 1860 ngày càng tệ đi.{{sfn|Astourian|2011|pp=62–63}} [[Luật đất đai Ottoman 1858]] gây ra nhiều khó khăn cho người Armenia, khiến nhiều người bị [[đánh thuế hai lần]] bởi địa chủ Kurd và chính quyền Ottoman.{{sfn|Suny|2015|pp=19, 53}}
Từ giữa thế kỉ thứ 19, người Armenia bị chiếm đất trên quy mô lớn, hậu quả của sự định cư của các bộ lạc Kurd và dân nhập cư và tị nạn đạo Hồi (chủ yếu là [[người Circassia]]).{{sfn|Astourian|2011|pp=56, 60}}{{sfn|Suny|2015|pp=19, 21}}{{sfn|Göçek|2015|p=123}} Năm 1876, khi [[Abdul Hamid II]] lên nắm quyền, nhà nước bắt đầu tịch thu đất của người Armenia và chia cho dân nhập cư đạo Hồi, nhằm làm giảm dân số người Armenia trong các tỉnh phía đông.{{sfn|Astourian|2011|pp=62, 65}} Điều này dẫn đến sự giảm sút dân số Armenia trong vùng Sơn nguyên Armenia; 300.000 người Armenia đã rời đi trong những năm trước Thế chiến thứ nhất, và nhiều người khác di chuyển đến các thị trấn khác.{{sfn|Kévorkian|2011|p=271}}{{sfn|Suny|2015|pp=54–56}} Với hy vọng cải thiện cuộc sống, một vài người Armenia tham gia vào các đảng chính trị cách mạng, trong đó có ảnh hưởng nhất là [[Dashnaktsutyun]] (Liên đoàn Cách mạng Armenia), thành lập năm 1890.{{sfn|Suny|2015|pp=87–88}}
Abdul Hamid đình chỉ [[Hiến pháp Ottoman 1876]] sau khi nghị viện chỉ trích ông về cách xử lý [[Chiến tranh Nga–Thổ Nhĩ Kỳ (1877–1878)|cuộc chiến tranh Nga-Thổ năm 1877–1878]],{{sfn|Suny|2015|pp=92–93, 99}} trong đó đế quốc Ottoman buộc phải nhường phần đất ở đông Tiểu Á, vùng Balkan, và [[Síp Ottoman|Síp]] cho Nga.{{sfn|Suny|2015|pp=94–95, 105}} Tại [[hội nghị Berlin]] năm 1878, chính phủ Ottoman đồng ý cải cách để bảo đảm an toàn cho người dân Armenia của mình, nhưng không có cơ chế
Năm 1891, Abdul Hamid thành lập [[Hamidiye (kỵ binh)|các trung đoàn ''Hamidiye'']] từ các bộ lạc người Kurd, cho phép họ quấy rối người Armenia mà không phải chịu trách nhiệm.{{sfn|Kévorkian|2011|pp=75–76}}{{sfn|Astourian|2011|p=64}} Từ năm 1895 đến 1896, đế quốc chứng kiến [[Thảm sát Hamidiye|thảm sát diện rộng]] với hơn 100.000 người Armenia bị giết bởi binh lính Ottoman, đám đông kích động và các bộ lạc Kurd.{{sfn|Kévorkian|2011|pp=11, 65}}{{sfn|Suny|2015|p=129}}{{sfn|Suny|2015|pp=129–130}} Nhiều ngôi làng Armenia bị ép chuyển sang đạo Hồi.{{sfn|Kévorkian|2011|p=271}}
Hàng 53 ⟶ 51:
=== Cách mạng Thanh niên Thổ Nhĩ Kỳ ===
{{Main|Cách mạng Thanh niên Thổ Nhĩ Kỳ}}
Chế độ độc tài của Abdul Hamid dẫn đến sự hình thành một phong trào đối lập, [[Thanh niên Thổ Nhĩ Kỳ]], với mục đích lật đổ Abdul và lập lại hiến pháp.{{sfn|Suny|2015|pp=139–140}} Một
[[Tập tin:AdanaChristianQuarter.jpg|thumb|Khu người Armenia ở [[Adana]] sau vụ [[Thảm sát Adana|thảm sát năm 1909]]]]
Abdul Hamid tổ chức một cuộc đảo chính đầu năm 1909, với sự ủng hộ
=== Chiến tranh Balkan ===
[[Chiến tranh Balkan lần thứ nhất]] năm 1912 khiến đế quốc Ottoman mất gần như toàn bộ phần lãnh thổ châu Âu của mình{{sfn|Suny| 2015| pp= 184–185}} và người Hồi giáo bị trục xuất khỏi vùng Balkan trên quy mô lớn.{{sfn|Kieser|2018|p=167}} Cộng đồng Hồi giáo Ottoman nổi giận trước sự tàn bạo mà người Hồi giáo ở Balkan phải hứng chịu, làm tăng thêm tâm lý thù ghét và mong muốn trả thù con dân Thiên Chúa giáo.{{sfn|Suny|2015|pp=185, 363}}{{sfn|Üngör|2012|p=50}} Tháng 1 năm 1913, CUP [[Đảo chính Ottoman 1913|thực hiện một cuộc đảo chính khác]], thiết lập [[hệ thống đơn đảng]] và đàn áp tất cả kẻ thù nội bộ.{{sfn|Suny|2015|pp=189–190}}{{sfn|Kieser|2018|pp=133–134, 136, 138, 172}} Tuy phong trào Thanh niên Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều
Sau cuộc đảo chính năm 1913, CUP đề ra chính sách thay đổi cân bằng dân số của vùng biên giới bằng việc giúp người Hồi giáo nhập cư sinh sống lâu dài trong khi ép dân Thiên Chúa giáo rời đi;{{sfn|Kaligian|2017|p=95}} người nhập cư được trao tài sản vốn thuộc người Thiên Chúa giáo.{{sfn|Kaligian|2017|p=97}} Khi đế quốc Ottoman tái chiếm một phần Đông Thrace trong [[chiến tranh Balkan lần thứ hai]] giữa năm 1913, người Hy Lạp và Armenia địa phương bị cướp
== Bước vào Thế chiến thứ nhất ==
Hàng 74 ⟶ 72:
[[Tập tin:1895erzurum-victims.jpg|thumb|Xác chết của [[người Armenia]] bị thảm sát ở [[Erzurum]] năm 1895]]
Sự kiện này xảy ra trên [[Đế quốc Ottoman]] hiện nay là [[Thổ Nhĩ Kỳ]]. Ngoài những khác biệt về sắc tộc và [[tôn giáo]] ([[người Armenia]] theo [[kitô giáo|đạo Cơ đốc]]), cuộc diệt chủng còn xuất phát từ sự thất vọng vì thất bại quân sự của [[người Thổ]] chống [[người Nga]] trên dãy núi [[Kavkaz]]. Trong cuộc chiến 5 ngày kết thúc ngày 3 tháng 1, [[người Nga]] đã đập tan cuộc tấn công của [[người Thổ]]. Trong 95.000 quân Thổ đi chiến đấu, chỉ còn 18.000 người trở về - khoảng 50.000 người bị chết cóng. Đã lan truyền tin đồn rằng các binh sĩ [[người Armenia]] trong quân đội đã bỏ chạy về phía [[người Nga]].
[[Tập tin:Rafael de Nogales Mendez.png|nhỏ|150px|trái|[[Rafael de Nogales Méndez]] (1879-1936), [[Venezuela]] sĩ quan từng phục vụ trong quân đội Ottoman, đã viết
Sự trung thành của [[người Armenia]] bị nghi ngờ một phần vì họ là những người chống lại ách cai trị của [[người Thổ]]. Một số [[người Armenia]] đặt hi vọng vào đề nghị cho họ được độc lập của [[người Nga]] sau chiến tranh. Một số, chỉ cần băng qua biên giới, đã đi về phía Bắc để chiến đấu chống lại [[người Thổ]], bên cạnh [[người Armenia]] được cai quản bởi [[người Nga]]. Sống giữa [[người Thổ]], quan điểm về sự phản bội của [[người Armenia]] trở nên dễ dàng.
Nhân dân Thổ,
Cuối Tháng 2, năm 1915, [[người Thổ]] bãi nhiệm các quan chức [[người Armenia]]. Họ chuyển các binh sĩ [[người Armenia]] khỏi các đơn vị chiến đấu, đưa họ vào các binh đoàn lao công. Họ bỏ tù các sĩ quan quân sự Armeni và ra sắc lệnh [[người Armenia]] không được phép mang vũ khí. Người Thổ bắt đầu cuộc truy tìm các vũ khí cất giấu bí mật trong cộng đồng Armeni. Điều này xảy ra cùng lúc với việc bắt đầu cuộc ném bom và tấn công vào bờ của hải quân Anh để hủy diệt các vị trí quân sự trên bán đảo Gallipoli. Người dân gần [[Constantinople]] ([[Istanbul]]) chuẩn bị từ bỏ thành phố của họ. Tại [[Constantinople]], chính quyển bắt giữ những [[người Armenia]] quan trọng, các nhà văn, nhà giáo, [[luật sư]] và giết chết họ.
Hàng 83 ⟶ 81:
Trong thời gian ngưng chiến tại bán đảo Gallipoli, Enver bắt đầu chương trình xua đuổi [[người Armenia]] ra khỏi quê hương họ. Trong quá trình cưỡng bức [[người Armenia]] di chuyển, nhiều người đã phản kháng, nhưng không thành công và đã bị giết chết. Nhiều người đã bỏ chạy, một số trốn vào sa mạc khô cằn nơi họ bị tấn công bởi [[người Kurd]] Hồi giáo cũng ghét [[người Armenia]]. Một số kết thúc cuộc đời trong các trại tập trung ở sa mạc, nơi họ bị bỏ đói đến chết.
=== Đánh giá quốc tế ===▼
[[hình:Armenian Genocide memorial in Aleppo Syria at the Armenian church 40 martyrs.jpg|nhỏ|Khu tưởng niệm người chết tại [[Aleppo]], [[Syria]] (Nhà thờ 40 tử đạo)]]▼
Từ 1965, 29 nước đã công nhận những hành động đày ải, trục xuất và thảm sát tập thể của nhà nước [[Ottoman]] từ năm 1915 tới 1917 chính thức là diệt chủng theo như Công ước Liên Hợp Quốc về Diệt chủng 1948 (trong đó có [[Áo]], [[Argentina]], [[Armenia]], [[Ba Lan]], [[Bỉ]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Bulgaria]], [[Chile]], [[Cộng hòa Séc]], [[Đức]], [[Litva]], [[Pháp]],<ref name="Gesetz 2001">[http://www.genocide-museum.am/eng/France_Law.php Originaler Gesetzestext: « La France reconnaît publiquement le génocide arménien de 1915. »] Abgerufen am 28. Dezember 2011.</ref> [[Hy Lạp]], [[Ý]], [[Canada]], [[Liban]], [[Luxembourg]], [[Hà Lan]], [[Nga]], [[Paraguay]], [[Thành Vatican]], [[Thụy Điển]],<ref>[http://www.tagesspiegel.de/politik/international/armenien-resolutionen-manoevriert-sich-die-tuerkei-ins-abseits/1718338.html Tagesspiegel vom 12. März 2010]</ref> [[Thụy Sĩ]], [[Slovakia]], [[Syria]], [[Uruguay]], [[Venezuela]] và [[Cộng hòa Síp]]).<ref>[http://www.armenian-genocide.org/current_category.7/affirmation_list.html Links zu allen Resolutionstexten]</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.armenian.ch/~gsa/Docs/DokGenD.pdf |ngày truy cập=2015-04-26 |tựa đề=Dokumentation der ''Gesellschaft für bedrohte Völker'' Schweiz, S. 30 (PDF; 452 kB) |archive-date=2008-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080325141726/http://www.zipr.ch/armenien/index.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{Webarchiv | url=http://www.zipr.ch/armenien/index.htm | wayback=20080325141726 | text=Lizentiatsarbeit ''Der Völkermord an den Armeniern und seine Anerkennung in der Schweiz''}}</ref><ref>[http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,683127,00.html Einstufung als Völkermord im schwedischen Parlament]</ref>▼
== Phản ứng ==
▲=== Đánh giá quốc tế ===
▲[[hình:Armenian Genocide memorial in Aleppo Syria at the Armenian church 40 martyrs.jpg|nhỏ|Khu tưởng niệm người chết tại [[Aleppo]], [[Syria]] (Nhà thờ 40 tử đạo)]]
▲Từ 1965, 29 nước đã công nhận những hành động đày ải, trục xuất và thảm sát tập thể của nhà nước [[Ottoman]] từ năm 1915 tới 1917 chính thức là diệt chủng theo như Công ước Liên Hợp Quốc về Diệt chủng 1948 (trong đó có [[Áo]], [[Argentina]], [[Armenia]], [[Ba Lan]], [[Bỉ]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Bulgaria]], [[Chile]], [[Cộng hòa Séc]], [[Đức]], [[Litva]], [[Pháp]],<ref name="Gesetz 2001">[http://www.genocide-museum.am/eng/France_Law.php Originaler Gesetzestext: « La France reconnaît publiquement le génocide arménien de 1915. »] Abgerufen am 28. Dezember 2011.</ref> [[Hy Lạp]], [[Ý]], [[Canada]], [[Liban]], [[Luxembourg]], [[Hà Lan]], [[Nga]], [[Paraguay]], [[Thành Vatican]], [[Thụy Điển]],<ref>[http://www.tagesspiegel.de/politik/international/armenien-resolutionen-manoevriert-sich-die-tuerkei-ins-abseits/1718338.html Tagesspiegel vom 12. März 2010]</ref> [[Thụy Sĩ]], [[Slovakia]], [[Syria]], [[Uruguay]], [[Venezuela]] và [[Cộng hòa Síp]]).<ref>[http://www.armenian-genocide.org/current_category.7/affirmation_list.html Links zu allen Resolutionstexten]</ref><ref>{{Chú thích web
== Tham khảo ==
| |||