Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Media”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n →Chú thích: clean up, replaced: {{reflist}} → {{Tham khảo}} using AWB |
n Robot: Sửa đổi hướng |
||
Dòng 82:
}}
'''Người Media''' (Tiếng Ba Tư: ''مادها'', Tiếng Hy Lạp ''Μῆδοι''; Assyrian Mādāyu) là một dân tộc Iran cổ đại, những người sống ở khu vực tây bắc của Iran ngày nay. Khu vực này được biết đến với tên gọi ''' Media''' (còn gọi là ''Medea''; ''Μηδία'' trong Tiếng Hy Lạp; tính từ trong tiếng Anh là ''Median'', cách gọi khác là ''Medean''). Họ tới khu vực này theo những làn sóng di chuyển của các bộ lạc Iran vào cuối thiên niên kỷ thứ hai TCN (thời kì sụp đổ của thời đại đồ đồng). Đến thế kỷ 6 TCN, sau khi cùng với người Babylonia đánh bại [[đế quốc Tân Assyria]], người Media đã có thể thành lập [[đế quốc]] riêng của họ, lớn nhất vào thời kì đó, tồn tại được khoảng 60 năm. Kể từ cuộc cướp phá Nineveh năm 612 TCN cho tới năm 549 TCN khi [[Cyrus Đại đế]] thành lập [[nhà Achaemenes|đế quốc Achaemenes]] bằng việc đánh bại chúa tể và là ông ngoại của mình [[Astyages]], vua của Media. Người Media được coi là một trong những tổ tiên xa xưa của người Kurd.
== Lịch sử ==
Dòng 90:
Người Media, cư dân của Media, xuất hiện đầu tiên trong lịch sử là vào năm 836 TCN. Những ghi chép xa xưa nhất cho thấy, nhà chinh phục người Assyria, vua [[Shalmaneser III]], đã nhận đồ cống nạp từ "Amadai" trong việc tham gia chiến tranh chống các bộ lạc của Zagros. Những người kế vị của ông đã tiến hành nhiều cuộc chinh phạt chống lại người Media. Từ các tên trong những chữ khắc đá của người Assyria, chúng ta biết rằng họ là những người theo [[Hỏa giáo]].
Năm 715 TCN và 713 TCN, [[Sargon II]] của Assyria đã chinh phục những người ở "xa tới tận núi Bikni", nghĩa là Elburz (Damavand) và là biên giới của sa mạc. Nếu các thông tin của [[Herodotos|Herodotus]] là đáng tin cậy, thì triều đại Media bắt nguồn từ Deioces (Daiukku), một vương công đến từ Diauehi và là thủ lĩnh ở Zagros, người đã cùng với những người thân của mình bị đưa tới Hamath (Haniah) tại [[Syria]] năm 715 TCN bởi Sargon. Daiukku này dường như ban đầu là một thống đốc của Mannae, thần dân của Sargon trước khi ông bị đưa đi đày.
Mặc dù vậy, các cuộc nổi loạn liên tục được tiến hành bởi những người lãnh đạo chống lại luật lệ của người Assyria. Người Media đã phải cống nạp cho những người thừa kế của Sargon như [[Sennacherib]], [[Esarhaddon]] và [[Assur-Bani-pal]] bất cứ khi nào các vị vua hành quân chống lại họ. Những pháo đài của Assyria nằm trong lãnh thổ Media vào thời điểm chiến dịch của Esarhaddon (khoảng 676) bao gồm Bit-Parnakki, Bit-kari và Harhar (Kar-Sharrukin).
Dòng 97:
[[Tập tin:Median Empire.svg|nhỏ|250px|Đế quốc Media tại Ba Tư/Iran.]]
Mặc dù các nguồn của [[Herodotos|Herodotus]] về "Deioces con trai của Phraortes" (có lẽ khoảng 715 TCN) với sự thành lập vương quốc Media và cùng với [[thủ đô]] là [[Ecbatana]] (Hamadan hiện đại), có lẽ không trước năm 625 TCN mà khi đó [[Cyaxares]], cháu nội của Deioces, đã thành công trong việc đoàn kết các bộ tộc nói tiếng Iran-Media để tạo ra một vương quốc thống nhất.[cần làm rõ]
Theo [[Herodotos|Herodotus]], các cuộc chinh phục của [[Cyaxares]] xứ Media đã bị ngăn cản vào thời kì đầu bởi một cuộc xâm lược của người [[Scythia]] và sự thống trị kéo dài 28 năm (bởi [[Madius|Madius người Scythia]] 653-625 TCN). Các bộ tộc Media dường như đã sớm lao vào cuộc chiến chống lại một quốc gia ở phía Tây được biết đến là [[Mannae]], liên minh với [[Assyria]]. Các chữ khắc của Assyria đã đề cập rằng, các vị vua Media đầu tiên đã cố gắng cuộc nổi loạn chống lại Assyria vào triều đại của [[Esarhaddon]] và [[Assur-Bani-pal]]
==== Các vị vua của Media ====
* [[Deioces]] 728-675 BC
Dòng 109:
====Dưới triều nhà Achaemenes của Ba Tư====
Vua [[Astyages]] - con trai của [[Cyaxares]] - gả Công chúa Mandane cho một ông vua hiền từ của xứ chư hầu [[Anshan]]. Vào năm 559 trước Công Nguyên, con trai của Mandane là [[Cyrus Đại đế|Cyrus Đại Đế]] lên làm vua xứ Anshan. Vào năm 553 trước Công Nguyên, do bất hòa giữa Astyages và Tổng tư lệnh Quân đội Media Harpagus, Harpagus đã kêu gọi vua Cyrus phất cờ khởi nghĩa chống lại thiên triều Media. Với lực lượng Kỵ binh hùng hậu của mình, Cyrus giành được thắng lợi, bắt sống được Astyages. Cyrus khởi lập [[Đế quốc Ba Tư]], nhưng tha chết cho cựu hoàng Media.<ref>[[Tom Holland]], ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West'', các trang 9-14.</ref>
Sau vụ ám sát kẻ cướp ngôi các Smerdis, một người Mede Fravartish(Phraortes), tự xưng là một con cháu của Cyaxares, đã cố gắng để khôi phục vương quốc Mede, nhưng đã bị đánh bại bởi các tướng Ba Tư và bị hành quyết ở [[Ecbatana]] ([[Darius I của Ba Tư|Darius I Đại đế]] trong bia đá Behistun .). Một cuộc nổi loạn, trong năm 409 TCN, chống lại [[Darius II]] ([[Xenophon]], Hellen ~.. 2, 19) chỉ diễn ra ngắn. Tuy nhiên.<ref>[http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v4f6/v4f6a027.html Rudiger Schmitt, "Cadusii" in Encyclopedia Iranica]</ref> Những bộ lạc Iran ở phía bắc, đặc biệt là người Cadusii, đã luôn luôn quấy rối, nhiều cuộc viễn chinh thất bại của các vị vua sau này chống lại họ được đề cập <ref>The encyclopædia britannica:
a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 18, Edited by Hugh Crisholm, University Press, 1911, p. 21</ref>.
Dòng 124:
Atropatene là đất nước Tây Á nhỏ nhất là của tất cả các nước khác chịu ảnh hưởng của thời kì Hy Lạp hóa, thậm chí không tồn tại bất kì một đồng xu của các vị vua cai trị nó. Miền nam Media vẫn là một tỉnh của đế quốc Seleukos trong một thế kỷ rưỡi, và văn mình Hy lạp được giới thiệu ở khắp mọi nơi. Media bị bao quanh ở khắp mọi bởi các thị trấn Hy Lạp, để thực hiện kế hoạch của Alexandos nhằm bảo vệ nó khỏi dân man rợ lân cận, theo Polybius <ref>Polybius, x. 27</ref> Chỉ có [[Ecbatana]] giữ lại những nét cũ của nó. Nhưng Rhagae đã trở thành Europus thị trấn Hy Lạp và cùng với nó Strabo kể<ref>Strabo, xi. 524</ref> tên các thị trấn khác, [[Laodicea]], [[Apamea Heraclea]] hoặc Achais. Hầu hết trong số chúng đã được thành lập bởi Seleukos I và con trai Antiochos I.
====Nhà Arsaces cai trị====
Năm 221 trước Công nguyên, phó vương Molon đã cố gắng làm cho mình độc lập (có tồn tại các đồng xu bằng đồng với tên của ông và tiêu đề của hoàng gia), cùng với anh trai của ông ,[[Alexandros của Macedonia|Alexandros]], phó vương của Persis, nhưng họ đã bị đánh bại và bị giết bởi Antiochos Đại Đế. Cùng cách như thế, phó vương Mede Timarchus xưng vương và chinh phục Babylon, trên đồng tiền của mình, ông tự gọi mình là Đại vương Timarchus, nhưng một lần nữa vị vua hợp pháp, Demetrios I, đã thành công trong việc dập tắt cuộc nổi loạn, và Timarchus bị giết chết. Nhưng cùng với Demetrios I, sự tan rã của đế quốc Seleukos bắt đầu, và ngay sau đó, vào khoảng năm 150, vua Parthia, Mithradates I đã chinh phục Media <ref>Justin xli. 6</ref>
Và kể từ lúc đó, Medes nằm dưới sự cai trị của nhà Arsaces hay Parthia, những người đã thay đổi tên nó từ Rhagae, hoặc Europus, thành Arsacia,<ref>Strabo xi. 524</ref> và chia vùng đất này thành năm tỉnh nhỏ<ref>Isidorus Charac.</ref> Sau thời kì Parthia, tới năm 226 nó nằm dưới sự cai trị của nhà Sassanid, cùng với Atropatene.
Dòng 136:
* [[Madai]]
* [[Lịch sử người Kurd]]
* [[Nhà Achaemenes|Đế quốc Achaemenes]]
* [[Đại Ba Tư]]
* [[Các vị vua Ba Tư]]
| |||