Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chi Cam chanh”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Robot: Sửa đổi hướng |
|||
Dòng 6:
| unranked_divisio = [[Thực vật có hoa|Angiospermae]]
| unranked_classis = [[Thực vật hai lá mầm thật sự|Eudicots]]
| unranked_ordo = [[Nhánh hoa Hồng|Rosids]]
| ordo = [[Bộ Bồ hòn|Sapindales]]
| familia = [[Họ Cửu lý hương|Rutaceae]]
| genus = '''''Citrus'''''
| genus_authority = [[
| subdivision_ranks = Các loài & cây lai chính
| subdivision =
'''Các loài'''<br />
''Citrus aurantifolia'' – [[Chanh ta]]<br />
''[[Bưởi|Citrus maxima]]'' - Bưởi<br />
''[[Thanh yên (cây thuộc chi Cam chanh)|Citrus medica]]'' - Thanh yên, phật thủ<br />
''[[Quýt hồng|Citrus reticulata]]'' - Quất & [[quít]]<br />
----
'''Các cây lai chính'''<br />
''[[Chanh ta|Citrus × aurantifolia]]'' - Chanh ta, chanh dọc, chanh giấy<br />
''[[Citrus × aurantium]]'' - Cam chua<br />
''[[Chanh không hạt|Citrus × latifolia]]'' - Chanh không hạt <br />
''[[Chanh tây|Citrus × limon]]'' - Chanh tây<br />
''[[Chanh kiên|Citrus × limonia]]'' - Chanh kiên<br />
''[[Bưởi chùm|Citrus × paradisi]]'' - Bưởi chùm<br />
''[[Cam|Citrus × sinensis]]'' - Cam ngọt<br />
''Xem thêm bài chính về các cây lai khác''
}}
'''Chi Cam chanh''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Citrus''''') là một chi [[thực vật có hoa]] trong [[họ Cửu lý hương]] (''Rutaceae''), có nguồn gốc từ khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới ở đông nam [[châu Á]]. Các loại cây trong chi này là các [[cây bụi]] lớn hay [[cây thân gỗ]] nhỏ, cao tới 5–15 m tùy loại, với thân cây có gai và các lá thường xanh mọc so le có mép nhẵn. Hoa mọc đơn hay thành [[ngù hoa]] nhỏ, mỗi hoa có đường kính 2–4 cm với 5 (ít khi 4) cánh hoa màu trắng và rất nhiều nhị hoa. Hoa thông thường có mùi thơm rất mạnh. Quả là loại ''quả có múi'', một dạng quả mọng đặc biệt, hình cầu hay cầu thuôn dài, chiều dài 4–30 cm và đường kính 4–20 cm, bên trong quả khi bóc lớp vỏ và cùi sẽ thấy lớp vỏ mỏng, dai, màu trắng bao quanh các múi bên trong chứa nhiều ''tép'' mọng nước. Chi này có vai trò quan trọng về mặt thương mại do nhiều loài (hoặc cây lai ghép) được trồng để lấy quả. Quả được ăn tươi hay vắt, ép lấy nước.
[[Tập tin:Lemon.jpg|trái|nhỏ|Quả [[chanh tây]]]]
Dòng 43:
[[Tập tin:Citrus fruits.jpg|250px|nhỏ|trái|Các loại cam, chanh cắt thành lát mỏng.]]
Các loại cam, chanh nói chung không chịu được điều kiện giá rét. ''Citrus reticulata'' có lẽ là loài chịu rét tốt nhất và nó có thể chịu được nhiệt độ tới -10 °C trong thời gian ngắn, nhưng trên thực tế nó cần nhiệt độ không dưới -2 °C để có thể phát triển được [1]. Một số giống lai ghép có thể chịu được nhiệt độ dưới -0 °C khá tốt nhưng cũng không thể tạo ra quả có chất lượng. Một loài có họ hàng, [[chỉ (thực vật)|cam ba lá]] hay cam đắng Trung Quốc (''Poncirus trifoliata'') có thể chịu được nhiệt độ dưới -20 °C [2]; quả của nó đắng và không thể ăn được nếu như không được chế biến.
Các loại cây trong chi này ưa các điều kiện môi trường nhiều nắng, ẩm ướt với đất tốt và lượng mưa hay lượng nước tưới đủ lớn. Mặc dù có tán lá rộng, nhưng chúng là cây thường xanh và không rụng lá theo mùa, ngoại trừ khi bị ép. Chúng nở hoa vào mùa xuân và tạo quả chỉ một thời gian ngắn sau đó. Quả bắt đầu chín vào mùa thu hay đầu mùa đông, phụ thuộc vào các giống được trồng, cũng như gia tăng độ ngọt sau đó. Một vài giống quít chín vào mùa đông. Một vài giống, chẳng hạn bưởi chùm, cần tới 18 tháng để quả có thể chín.
Các khu vực chính trồng các loại cây cam, chanh ở mức độ thương mại là miền nam [[Trung Quốc]], khu vực ven [[Địa Trung Hải]], [[Cộng hòa Nam Phi|Nam Phi]], [[Úc|Australia]], khu vực cực miền nam của [[Hoa Kỳ]] và một phần [[Nam Mỹ]]. Tại [[Hoa Kỳ]] thì [[Florida]], [[Texas]] và [[California]] là các khu vực sản xuất chính, trong khi các bang khác dọc theo miền nam Hoa Kỳ cũng có trồng ở quy mô nhỏ.
Các loại cây cam, chanh cũng đã được trồng trong chậu và được che phủ về mùa đông là một đặc trưng của các nhà vườn thời Phục sinh, kể từ khi công nghệ sản xuất thủy tinh đã phát triển đủ mạnh để có thể sản xuất kính có độ trong suốt thích hợp. Các ''vườn cam'' tại cung điện [[Bảo tàng Louvre|Louvre]] vào khoảng năm [[1617]], đã truyền cảm hứng cho các vườn mô phỏng nó và không bị lu mờ đi cho đến tận khi người ta nghĩ ra nhà kính hiện đại hơn vào thập niên 1840. Vườn cam là một đặc trưng của các nơi ở của tầng lớp quý tộc châu Âu trong suốt thế kỷ 17 và 18. Tại Hoa Kỳ thì vườn cam còn tồn tại có sớm nhất là tại Tayloe House, Mount Airy, Virginia.
Một số những người đam mê vẫn còn trồng các loại cam, chanh lùn trong chậu hay nhà kính tại những khu vực có khí hậu quá lạnh để có thể trồng chúng trong vườn. Khí hậu thích hợp, đủ nắng và tưới nước thích hợp là điều cơ bản để cây có thể phát triển và ra quả. Đối với những khu vực rét lạnh, [[chanh ta]] hay [[chanh tây]] đều không thể trồng, do chúng rất nhạy cảm với giá rét hơn là các loại cây khác. Quít, quất, cam đắng có thể trồng ngoài vườn ngay cả những khu vực có nhiệt độ mùa đông dưới 0 °C, mặc dù điều này có thể ảnh hưởng tới chất lượng quả. Các giống lai với quất vàng (hay kim quất - chi ''[[Fortunella]]'') có sức chống chịu lạnh tốt.
=== Sâu hại và bệnh tật ===
''Citrus'' dễ bị nhiễm bệnh bởi các loài [[họ Rệp|rệp]] (siêu họ [[Aphidoidea]]), [[tí thân trắng]] (họ [[Aleyrodidae]]) và [[rệp sáp]] (siêu họ [[Coccoidea]]). Lá cũng bị ấu trùng của một số loài bướm thuộc [[bộ Cánh vẩy]] ([[Bộ Cánh vẩy|Lepidoptera]]) ăn, như ''[[Hemithea aestivaria]]'', ''[[Gymnoscelis rufifasciata]]'', ''[[Ecpantheria scribonia]]'', ''[[Hypercompe eridanus]]'', ''[[Hypercompe icasia]]'' và ''[[Hypercompe indecisa]]''.
=== Sử dụng ===
| |||