Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tàu vũ trụ Soyuz”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Addbot (thảo luận | đóng góp)
n Bot: Di chuyển 33 liên kết ngôn ngữ đến Wikidata tại d:q579421 Addbot
TuHan-Bot (thảo luận | đóng góp)
n Robot: Sửa đổi hướng
Dòng 1:
[[Tập tin:Soyuz TMA-7 spacecraft2.jpg|nhỏ|400px|Soyuz TMA-7]]
Soyuz ("Liên Hiệp") là Tàu vũ trụ của [[Nga]] dùng để đưa các [[nhà du hành vũ trụ]] lên không gian. Trải qua nhiều lần cải tiến, Soyuz đã trở thành loại [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]] được sử dụng lâu nhất cho đến nay. Nó đã đưa [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] lên các [[trạm không gian]] như [[Salyut]] (Pháo Hoa), [[Trạm vũ trụ Hòa Bình|Mir]] (Hoà Bình) và hiện nay là Trạm vũ trụ quốc tế ([[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]]). Các tàu Soyuz được phóng lên từ [[sân bay vũ trụ Baikonur Cosmodrome]] ở [[Kazakhstan]] trên một [[tên lửa Soyuz|tên lửa đẩy Soyuz]]. Hiện tại luôn có ít nhất một tàu Soyuz trên trạm [[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]] đóng vai trò như một tàu thoát hiểm cho các [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] trên trạm trong trường hợp xảy ra sự cố. Tàu Soyuz hạ cánh trên vùng thảo nguyên bằng phẳng của [[Kazakhstan]]. [[Tàu vận tải ProgressTiến bộ|Tàu vận tải Progress (Tiến bộ)]] cũng của Nga có thiết kế dựa trên Soyuz.
 
Trong suốt hơn 100 lần phóng lên quỹ đạo của mình tính đến nay, ngoài 2 phi hành đoàn thiệt mạng trong 5 năm đầu tiên, không có thêm một thiệt hại về người nào nữa. Các tàu Soyuz đã và sẽ tiếp tục được cải tiến để nâng cao độ an toàn và tin cậy. Nó hứa hẹn sẽ còn được tiếp tục sử dụng trong khoảng thời gian dài nữa của thế kỷ này.{{fn|3}}
== Lịch sử ==
Tại [[Liên Xô]] vào cuối [[thập niên 50]], các thiết kế của [[tàu vũ trụ có người lái]] đều được thực hiện bởi các kỹ sư tại [[cục thiết kế của Sergei Korolev]]. [[SergeiSergey Pavlovich Korolyov|Korolev]] đã thiết kế tàu [[Vostok]] (Phương Đông) giúp [[Liên Xô]] đưa được người đầu tiên vào [[vũ trụ]]. Các nghiên cứu về các chuyến bay tiếp theo của [[Vostok]] để đưa người bay xung quanh [[mặt trăng]] bắt đầu vào [[năm 1959]] dưới sự chỉ đạo của [[Tikhonravov]]. Lúc đó người ta thấy những chuyến bay như vậy cần sử dụng các [[thiết bị phóng]] dựa trên loại [[tên lửa R-7|tên lửa đạn đạo R-7]] của [[SergeiSergey Pavlovich Korolyov|Korolev]]. Do loại tên lửa này không thể mang hơn 6 tấn tải trọng lên [[quỹ đạo]], một [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]] để bay quanh [[mặt trăng]] như vậy phải được lắp ghép trên [[quỹ đạo của trái đất]] qua các lần phóng tên lửa [[R-7]]. Như vậy, cần hoàn thiện kỹ thuật tiếp cận, kết nối và tiếp nhiên liệu giữa các tầng tên lửa trên [[quỹ đạo]]. Trong những năm [[1960]] – [[1961]], các nghiên cứu này, được đặt tên là “[[L1]]”, được mở rộng bao gồm việc tiếp cận, kết nối của một vài tầng, và việc sử dụng tay máy để lắp ráp các tầng này.
 
 
Cùng lúc đó một bộ phận khác trong [[cục thiết kế của Korolev]] đang nghiên cứu về cấu hình của một phương tiện trở về [[trái Đất|trái đất]] cho các chuyến bay tiếp theo của [[Vostok]]. Phụ trách vấn đề này là bộ phận 11, và các ý tưởng thì không thiếu. [[Năm 1959]], thiết kế trưởng [[Tsybin]] cùng với [[SergeiSergey KorolevPavlovich Korolyov|Solovyev]] của bộ phận 9 đưa ra thiết kế [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]] có cánh với [[tỷ số hypersonic lift-to-drag]] trên 1.0. [[Prugnikov]] của bộ phận 8 và [[Feoktistov]] của bộ phận 9 đề nghị sự phát triển một khoang [[tên lửa đạn đạo|đạn đạo]] gồm các dạng khác nhau của các các “hình cầu bị chia đoạn”. [[SergeiSergey Pavlovich KorolevKorolyov|Korolev]] đã đề nghị [[viện khí động lực học/thủy động lực học trung ương liên bang]] (TsAGI) nghiên cứu mọi cấu hình khả thi. Trong một bức thư [[A I Makarevskiy]] gởi cho Korolev vào [[ngày 9 tháng 9 năm 1959]], [[TsAGI]] đưa ra sơ đồ nghiên cứu của họ. Công việc được hứa hẹn sẽ hoàn thành vào cuối [[năm 1959]]. Để khai thác cơ sở dữ liệu này, Reshetin đã triển khai một nhóm đề án thực hiện việc nghiên cứu một cách thỏa hiệp giữa các cấu hình khác nhau vào đầu [[năm 1960]]. Nó được nâng lên thành một bộ phận đề án dưới sự lãnh đạo của [[Timchenko]] vào [[năm 1961]].
 
Các nghiên cứu [[năm 1960]] xem xét các dạng cấu hình khác nhau như khoang đạn đạo, phối hợp thêm cánh của các tàu bay thông thường, và các dạng lai tạo không có đuôi. Mỗi cấu hình này có một nghiên cứu hoàn thiện về mặt lý thuyết trên các mặt khí động lực học, quỹ đạo bay, khối lượng, yêu cầu bảo vệ về nhiệt và những cái khác. Cuối [[năm 1960]] người ta thấy rằng các thiết kế sử dụng cánh là quá nặng để có thể phóng bởi [[R-7]] và trong một vài trường hợp gây ra khó khăn trong việc bảo vệ nhiệt khi trở về [[khí quyển (định hướng)|bầu khí quyển]], những điều này nằm ngoài khả năng công nghệ lúc đó. Các nghiên cứu này thuộc loại phức tạp nhất từng được thực hiện, và Korolev đã nhận được sự hỗ trợ của các nhà [[khí động lực học]] tài năng nhất [[Liên Xô]]. Nổi bật là [[Likhushin]] tại [[NII-1]], và những người bỏ đi khi [[Chelomei]] tiếp quản cục của họ, [[Myasishchyev]] tại [[TsAGI]], và [[Tsybin]] tại [[TII-88]]. [[Năm 1962]], hình dáng “đèn pha ôtô” được lựa chọn: phần đầu bán cầu nối với một hình nón cụt với góc nghiêng nhỏ (7 độ).
 
Bộ phận 11 đã hình thành ý tưởng hệ thống các module để giảm khối lượng khi trở về [[trái Đất|trái đất]] vào [[năm 1960]]. Thiết kế đề nghị của bộ phận 9 có 2 module giống như [[Apollo]]. Các nghiên cứu liên tục các năm [[1961]] – [[1962]] đưa tới kết luận là Soyuz nên gồm 4 phần. Từ trước tới sau gồm module sinh sống, module tiếp đất, module thiết bị - sự đẩy và một module phía sau có thể tách rời ra chứa các thiết bị điện tử phục vụ việc tiếp cận trong trên quỹ đạo của trái đất (nó sẽ được tách ra sau khi hoàn thành sự ghép nối cuối cùng trước khi chuyển sang [[quỹ đạo của mặt trăng]]. Tới [[thập niên 90]], nhiều nhà chuyên môn của phương Tây vẫn xác định nhầm bộ phận có trong những mô hình ban đầu của Soyuz này là một thùng nhiên liệu).
 
Cấu hình này được lựa chọn sau những sự lo lắng đáng kể của các kỹ sư. Để kéo khoang tàu khỏi [[tên lửa]] trong trường hợp khẩn cấp, việc đặt khoang ở đầu của tàu là lý tưởng. Nhưng với khái niệm module sinh sống, cần có một cửa đi qua lớp bảo vệ nhiệt để nối 2 khu vực sinh hoạt với nhau. Các kỹ sư của Korolev không thể chấp nhận được ý tưởng xâm phạm sự nguyên vẹn của lớp bảo vệ vỏ tàu. Sau đó họ tham gia vào một cuộc chiến quyết liệt với các cục thiết kế khác khi các thiết kế của đối thủ - [[Soyuz VI]] của [[Kozlov]] và [[TKS]] của [[Chelomei]] cũng sử dụng các cửa này.
 
Đã có những ý kiến là thiết kế Soyuz của Korolev dựa trên thiết kế [[Apollo]] của [[General Electric]]. Tuy nhiên các nghiên cứu về [[niên đại]] của 2 đề án này chỉ ra là các công việc phát triển đầu tiên đã được thực hiện hầu như đồng thời. Độc lập với [[General Electric]], Korolev đã đi đến mô hình [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]] gồm nhiều phần và khái niệm khoang tàu. Tuy nhiên có nhiều thời gian để kết hợp các đặc điểm thiết kế của [[General Electric]] vào trong thiết kế của Soyuz trước khi nó được hoàn thành.
[[Tập tin:Soyuz-A-B-C circumlunar complex drawing.png|nhỏ|300px|Mô hình Soyuz 7K/9K/11K]]
 
[[Ngày 7 tháng 5 năm 1963]] Korolev đã ký vào bản đề án dự thảo cuối cùng của Soyuz. Về cơ bản nó gồm một tàu có người lái bay xung quanh mặt trăng [[Soyuz A]] (7K). Nó sẽ được đẩy xung quanh mặt trăng bởi một tầng tên lửa [[Soyuz B]] (9K), và tầng này được cung cấp nhiên liệu bởi tàu chứa nhiên liệu [[Soyuz V]] (11K). Tuy nhiên Korolev hiểu rằng nguồn tài trợ cho một dự án ở cấp độ này chỉ có thể kiếm được từ bộ quốc phòng. Do đó đề án dự thảo của ông đưa ra thêm 2 sự biến đổi của [[Soyuz 7K]]: tàu [[đánh chặn]] không gian [[Soyuz-P]] (Perekhvatchik – đánh chặn) và tàu điều khiển [[do thám]] [[Soyuz-R]] (Razvedki – tình báo). [[Soyuz-P]] sử dụng động cơ tên lửa [[Soyuz B]] để đẩy nó tới đánh chặn ở [[quỹ đạo]] có độ cao tới 6000 km.
 
Đề án phác thảo của Soyuz được trình lên hội đồng chuyên môn [[ngày 20 tháng 3 năm 1963]]. Tuy nhiên chỉ có các ứng dụng [[dò thám]] và [[đánh chặn]] của Soyuz được thông hiểu và ủng hộ bởi không quân [[Không quân Xô viết|VVS]] và binh chủng tên lửa [[RVSN]]. [[Korolev]] muốn tập trung vào các [[sứ mệnh không gian có người lái]] và tự cảm thấy không có thời gian làm việc với loại [[Soyuz quân sự]]. Vào [[năm 1963]], [[OKB – 1]] của ông đang làm việc với chiếc [[3KV Voskhod]] chở 3 người, [[3KD Voskhod-2]] chở 2 người, thiết bị phóng rất lớn [[N1]] [[11A52]], các thiết bị phóng nhỏ hơn dựa vào nó [[11A53]] (N11) và [[11A54]] (N111) cùng một số lượng lớn các [[tàu vũ trụ không người lái]]. Do đó [[OKB – 1]] được quyết định chỉ tập trung vào việc phát triển tàu [[7K]] (Soyuz A), còn việc phát triển [[9K]] (Soyuz B) và [[11K]] (Soyuz V) được chuyển cho các cục thiết kế khác. Trong khi đó đề án quân sự [[Soyuz P]] và [[Soyuz R]] được ký hợp đồng phụ với [[Filial 3]], một bộ phận con của [[OKB – 1]] đặt tại [[Samara]].
 
Tuy nhiên, trong khi [[Filial 3]] nhận được [[ngân sách]] để phát triển [[phiên bản]] [[Soyuz quân sự]] thì [[Soyuz A]] của ông không nhận đủ sự hỗ trợ tài chính. Kế hoạch [[7K-9K-11K]] cần tới 5 lần ghép nối tự động mới thành công. Điều này tỏ ra là bất khả thi vào thời điểm đó. Thay vào đó kế hoạch lên mặt trăng của [[Vladimir Nikolayevich Chelomei]] lại được ưu tiên hơn. [[Chelomei]] là một đối thủ tinh quái của [[Korolev]]. Tàu một người lái [[LK-1]] của ông ta, dự định đi vào [[quỹ đạo của mặt trăng]] bởi một lần phóng duy nhất bằng [[tên lửa UR-500K]] của ông ta, được quan tâm nhiều hơn. [[Chelomei]] đưa ra đề án chi tiết [[LK-1]] vào [[ngày 3 tháng 8 năm 1964]], cùng trong ngày đó [[Liên Xô]] ban hành một [[nghị định]] lịch sử đề ra kế hoạch để đánh bại [[Hoa Kỳ|Mỹ]] trong [[cuộc đua lên cung trăng]]. Theo nghị định này [[Chelomei]] sẽ phát triển [[LK-1]] để đưa người đi qua [[quỹ đạo mặt trăng]] trong khi Korolev phát triển [[N1-L3]] để hạ cánh lên bề mặt [[mặt trăng]]. Điều này có nghĩa là [[kế hoạch 7K-9K-11K]] bị hủy bỏ.
 
[[Ngày 14 tháng 10 năm 1964]], [[Nikita Sergeyevich Khrushchyov|Khrushchev]] thôi nắm quyền lực và [[Chelomei]] cũng mất [[người đỡ đầu]]. Ngay sau đó, Korolev quay trở lại với đề án [[Soyuz A]] với phiên bản [[7K-OK]] bay trên [[quỹ đạo trái đất]], là nền tảng cho các thiết kế sau này của tàu Soyuz.
 
== Chương trình Soyuz ==
[[Tập tin:Cheology of Soyuz.GIF|nhỏ|trái|400px|Sơ đồ các dự án của Soyuz. Trong khung đậm là các phiên bản được đưa vào sử dụng]]
 
*[[Sever]]: Đây là tiền đề của Soyuz. Nó là thiết kế đầu tiên của [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|OKB-1]] về một [[tàu vũ trụ có người lái]] thay thế [[Vostok]]. [[Sever]] cũng có hình dạng kiểu “đèn pha ôtô” như khoang hạ cánh của Soyuz sau này nhưng nó lớn hơn 50%.
*[[L1|L1-1960]]: [[Tàu có người lái]] để đi một vòng quanh mặt trăng được đề xuất bởi [[SergeiSergey KorolevPavlovich Korolyov|Korolev]] [[tháng giêng năm 1960]]. Nó dự định sẽ đưa một người đi một vòng quanh [[mặt trăng]] rồi trở về [[trái Đất|trái đất]] vào [[năm 1964]]. Thiết kế của [[L1]] được phát triển thành [[Soyuz A]] vào [[năm 1963]], và được phóng lên không gian bằng phiên bản [[Soyuz 7K-L1]] vào trong khoảng năm [[1967]] – [[1970]].
*[[L4|L4-1960]]: Tàu bay trên [[quỹ đạo mặt trăng]] đề xuất bởi [[Korolev]] tháng [[1 năm 1960]]. Dự kiến nó sẽ đưa 2 hay 3 người vào [[quỹ đạo của mặt trăng]] và trở về mặt đất khoảng [[năm 1965]].
*[[L1#Phức hợp L1|L1-1962]]: Một tiền thân của [[Soyuz A]]. Một [[tàu kéo]] [[Vostok-Zh]] có người lái sẽ lắp ghép các [[tầng tên lửa]] trên [[quỹ đạo]] sau đó trở về trái đất. Tàu [[L1|Soyuz L1]] sau đó sẽ được phóng lên lắp ghép với cụm tên lửa này và được đẩy tới mặt trăng.
*[[L1#Trạm quỹ đạo|OS-1962]]: [[Ngày 10 tháng 3 năm 1962]] [[Korolev]] đã chấp thuận đề án kỹ thuật “Phức hợp tàu vũ trụ kết nối trên quỹ đạo trái đất – Soyuz” có chứa nguyên mẫu [[L1|Soyuz L1]]. Trong đó một [[trạm quỹ đạo]] khoảng 15 tấn có nhiệm vụ quan sát [[trái Đất|trái đất]] sẽ được lắp ghép trên quỹ đạo gồm 3 khối được phóng riêng rẽ: Một [[khu vực sinh sống ZhO]], [[khối dụng cụ khoa học BAA]], và bản thân tàu Soyuz.
 
*[[L3-1963]]: Đây là thiết kế đầu tiên của Korolev về một [[tàu không gian đáp xuống bề mặt mặt trăng]]. Được mô tả vào [[năm 1963]], [[L3]] sẽ đáp trực tiếp xuống mặt trăng sử dụng phương pháp tiếp cận từ [[quỹ đạo trái đất]]. Con tàu nặng 200 tấn này cần 3 lần phóng [[N1]] và một lần phóng của [[Soyuz 11A511]] để được lắp ghép ở [[quỹ đạo thấp của trái đất]]. Khi quyết định tham gia vào [[cuộc đua lên mặt trăng]] với [[Hoa Kỳ|Mỹ]] của Liên Xô]] được đưa ra [[tháng 8 năm 1964]], thiết kế này bị loại bỏ và thay thế bởi phiên bản [[L3]] phóng 1 lần sử dụng phương pháp tiếp cận từ [[quỹ đạo mặt trăng]].
*[[L4-1963]]: Tàu nghiên cứu trên quỹ đạo mặt trăng [[L4]] dự kiến sẽ mang 2 hay 3 [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] lên quỹ đạo của mặt trăng cho một [[sứ mệnh (kinh doanh)|sứ mệnh]] [[khảo sát]] và [[vẽ bản đồ]] mở rộng. Nó được giới thiệu vào trong một bức thư vào [[ngày 23 tháng 9 năm 1963]] đề ra kế hoạch [[thám hiểm không gian]] từ [[năm 1965]] đến [[năm 1975]]. [[L4]] là một [[phức hợp]] với khối lượng tổng cộng 75 tấn được mang lên quỹ đạo bởi một lần phóng N1 duy nhất.
*[[L5-1963]]: Là [[tàu tự hành mặt trăng]] hạng nặng, [[L5]] được dự kiến cho một [[sứ mệnh có người lái]] mở rộng thăm dò bề mặt mặt trăng. Nó được giới thiệu [[ngày 23 tháng 9 năm 1963]] trong một bức thư đề ra kế hoạch [[thám hiểm không gian]] từ năm [[1965]] đến [[1975]]. Các phi hành gia sẽ được hạ cánh lên mặt trăng sử dụng khối phức hợp [[L3]].
 
Dòng 45:
 
*[[Soyuz 7K-OK]]: Là sự phát triển của phiên bản Soyuz 3 người lái trên quỹ đạo, 7K-OK được thông qua vào [[tháng 12 năm 1963]]. Nó là phiên bản Soyuz đầu tiên được đưa vào sử dụng để đưa người lên không trung. Nó đã thực hiện thành công việc gặp gỡ và ghép nối tự động cũng như trao đổi phi hành gia trên quỹ đạo. Nó là nền tảng của các tàu Soyuz chuyên chở cho các trạm [[Salyut]] và [[Almaz]].
*[[Soyuz PPK]]: Là phiên bản cải tiến của [[Soyuz P]], [[PPK]] (pilotiruemiy korabl-perekhvatchik – tàu đánh chặn có người lái) tạo cho các phi hành gia khả năng ngừng lại để phá hủy các [[vệ tinh|vệ tinh nhân tạo]] của đối phương. Với mục đích này [[PPK]] được trang bị 8 tên lửa nhỏ.
*[[Soyuz 7K-OK tether]]: Korolev rất quan tâm tới ứng dụng của [[tương tác hấp dẫn|trọng lực]] [[nhân tạo]] đối với các [[trạm không gian]] và tàu [[liên hành tinh]] lớn. Ông đã tìm cách kiểm nghiệm điều này trên quỹ đạo từ những ngày đầu của chương trình [[Vostok]]. Có 2 phiên bản Soyuz được xem xét:
**[[Soyuz 7K-OK]] được cột bằng dây vào [[Block I]].
**2 chiếc [[Soyuz 7K-OK]] dự định sẽ tiếp cận và kết nối với nhau trên quỹ đạo, sau đó sẽ tách nhau ra, kéo căng sợi dây nối chúng với nhau.
Dòng 53:
*[[L5-1967]]: Tại một cuộc gặp mặt [[tháng 10 năm 1967]] một thỏa thuận sơ bộ đã đạt được về vấn đề nghiên cứu các chuyến bay tiếp theo sau các cuộc đổ bộ mặt trăng đầu tiên của [[N1-L3]]. Một mô hình [[N1]] mới sẽ được phát triển để phóng tàu [[L5]] mới. Nó được dự định sẽ sẵn sàng khoảng 2 – 3 năm sau lần [[đổ bộ]] đầu tiên.
*Soyuz [[7K-L1]]: Cải tiến từ [[Soyuz 7K-OK]], nó được thiết kế cho các sứ mệnh chở người bay quanh mặt trăng. Có một nguồn gốc phức tạp, nó được dùng để thay thế cho chiếc [[LK-1]] của [[Chelomei]]. Tuy nhiên chiếc [[7K-L1]] chưa bao giờ thực sự chứng minh được khả năng đưa một phi hành gia vòng quanh mặt trăng và đưa anh ta trở về trái đất an toàn cho tới [[tháng 8 năm 1969]], 1 tháng sau khi [[Neil Armstrong]] đặt những bước chân đầu tiên trên bề mặt mặt trăng. Tới lúc đó, mọi ý tưởng về một chuyến bay như vậy đều bị hủy bỏ do quá tầm thường và muộn màng.
*[[Soyuz 7K-TK]]: Chiếc [[11F72[[ [[Soyuz 7K-TK]] được [[Kozlov]] phát triển để vận chuyển người cho trạm không gian [[Soyuz R 11F71]]. Phiên bản này được trang bị các thiết bị thiết bị gặp gỡ và kết nối với một cửa ở đai kết nối cho phép các [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] vào bên trong trạm mà không cần sử dụng [[áo du hành vũ trụ]]. Thiết kế này tạo cơ sở cho tàu chuyên chở [[Soyuz 7K-OKS]] cho [[trạm không gian]] được phát triển 5 năm sau. Soyuz [[7K-TK]] được phát triển cho tới [[năm 1966]] để phục vụ cho trạm [[Soyuz R]]. Sau đó trạm này bị hủy bỏ và thay thế bởi trạm [[Almaz]] của [[Chelomei]] và tới [[tháng 6 năm 1970]] [[Chelomei]] được chấp thuận để phát triển chiếc tàu vận tải [[TKS]] có người lái của ông ta thay cho chiếc [[Soyuz 7K-TK]]]. Tới đây kế hoạch phát triển [[7K-TK]] bị hủy bỏ hoàn toàn.
*[[Yantar-1]]: Đề án [[vệ tinh]] theo dõi do thám của [[KB Yuzhnoye]] tiến hành vào thời gian [[1964]] – [[1967]]. Được nối tiếp bởi [[Yantar-1KF]] của [[Kozlov]].
*[[Yantar-2]]: Đề án vệ tinh theo dõi do thám độ nét cao cũng của [[KB Yuzhnoye]] vào quãng [[1964]] – [[1967]]. Nối tiếp bởi [[Yantar-2K]] của [[Kozlov]].
Dòng 73:
*[[LZhM]]: Đây là một module nghiên cứu – sinh hoạt cho [[căn cứ Vulkan]].
*[[Soyuz 7K-T/A9]]: Đây là phiên bản của [[7K-T]] dùng cho [[Almaz]]. Nó có thêm một hệ thống điều khiển trạm [[Almaz]] từ xa và hệ thống dù được sửa đổi lại.
*[[L3M]]: Theo sau [[L3]], một [[đoàn thám hiểm]] mặt trăng gồm 2 lần phóng [[N1]] đã được [[liên Xô|liên bang Xô Viết]] thiết kế và phát triển trong khoảng năm [[1969]] đến [[1974]]. [[L3M]] được dự tính sẽ đáp xuống bề mặt mặt trăng thực hiện một sứ mệnh thăm dò trong vòng 2 tuần sau khi chương trình [[Apollo]] kết thúc. Tuy nhiên sau đó kế hoạch [[L3M]] bị hủy bỏ cùng với [[L3]] vào năm [[1974]], chấm dứt kế hoạch thám hiểm mặt trăng của [[Liên Xô]].
*[[Phức hợp viễn chinh mặt trăng LEK]]: Mặc dù các dự án [[N1]], [[L3]] và [[DLB]] đã bị hủy bỏ, [[Glushko]] vẫn coi việc đặt một căn cứ trên mặt trăng là mục tiêu hàng đầu của đất nước mình. [[Năm 1974]] [[Glushko]] đề xuất việc thiết lập một [[căn cứ mặt trăng LEK]] vào quãng [[năm 1980]] sử dụng [[động cơ đẩy Vulkan]] của ông. Giới lãnh đạo Liên Xô lại có quan điểm khác và vào [[năm 1976]] đã cho dừng các nghiên cứu xa hơn nữa và hoãn bất cứ một nghiên cứu thêm nào về một căn cứ mặt trăng sang [[thế kỷ 21]].
*[[Soyuz 7K-TM]]: Đây là một biến đổi của [[Soyuz 7K-T]] để lắp ghép với [[Apollo]] trong [[chương trình thử nghiệm Apollo – Soyuz]].
*[[Aelita]]: Con tàu này là một [[kính viễn vọng|kính thiên văn]] [[tia hồng ngoại|hồng ngoại]] thiết kế dựa trên tàu Soyuz.
*[[Tàu vận tải ProgressTiến bộ|Progress]]: [[Tàu vận tải ProgressTiến bộ|Progress]] có thiết kế cơ bản của [[Soyuz 7K-T]] nhưng được sửa đổi lại để phù hợp với vai trò là tàu chở hàng không người lái, trong đó khoang tiếp đất thay bằng khoang chứa nhiên liệu.
 
*[[Soyuz T]]: Thiết kế được hoàn thiện vào cuối [[thập niên 70]], [[Soyuz T]] được ấp ủ trong một khoảng thời gian dài bắt đầu từ phức hợp quỹ đạo quân sự [[Soyuz VI]] [[năm 1967]]. Thiết kế của nó lần đầu tiên cho phép chở được 3 phi hành gia sử dụng [[quần áo vũ trụ]].
*[[Zarya]]: Được coi là “siêu Soyuz”, nó có thể thay thế cho cả Soyuz và [[Progress]]. Về ý tưởng, đây là một tàu vũ trụ có thể được sử dụng lại phóng lên bởi [[thiết bị phóng Zenit]]. Việc thiết kế được bắt đầu vào [[27 tháng 1 năm 1985]] và đưa lên hội đồng công nghiệp – quốc phòng [[ngày 22 tháng 12 năm 1986]]. Tuy nhiên đề án bị hủy bỏ vào [[tháng giêng năm 1989]] vì lý do tài chính.
*[[Soyuz TM]]: Đây là sự hiện đại hóa của [[Soyuz T]] có nhiều sự cải tiến như bộ khung kim loại bền hơn và vật liệu bảo vệ nhiệt tốt hơn cùng với hệ thống gặp gỡ và kết nối Kurs.
*[[LK Energia]]: Là tàu đổ bộ cho đoàn thám hiểm mặt trăng phóng bởi [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|Energia]].
*[[LOK Energia]]: Là tàu bay trên quỹ đạo cho đoàn thám hiểm mặt trăng phóng bởi [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|Energia]]. [[LOK]] và [[LK]] được đưa vào quỹ đạo mặt trăng bằng các lần phóng [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|Energia]] riêng biệt.
*[[Progress M]]: Một phiên bản nâng cấp của [[Tàu vận tải ProgressTiến bộ|Progress]] ban đầu với module phục vụ và hệ thống kết nối mới thừa hưởng từ [[Soyuz T]].
 
*[[Gamma]]: Là một [[kính viễn vọng|kính thiên văn]] [[tia X]]/[[gamma]] hợp tác giữa [[Liên Xô]] và [[Pháp]] dựa vào thiết kế của Soyuz.
*[[Energia Ecosat]]: [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|RKK Energia]] dựa trên các kinh nghiệm với [[Progress M]] và [[Gamma]] đã đưa ra ý tưởng về một loại vệ tinh mới nặng khoảng 10 tấn đồng bộ mặt trời với nhiều loại cảm biến quan sát trái đất. Nếu được thông qua, nó đã được phóng bởi [[tên lửa Zenith]] vào khoảng không sớm hơn [[1996]].
*[[Progress M2]]: Được dự định để phục vụ cho [[trạm Mir-2]], module phục vụ của nó có thể chứa nhiều hàng hóa hơn và phục vụ cho các module lớn hơn.
*[[Alpha Lifeboat]]: Một thiết kế chung của [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|Energia]]-[[Rockwell]]-[[Khrunichev]] dùng làm tàu thoát hiểm cho các trạm không gian. Nó thiết kế dựa trên tàu trở về [[Zarya]] với một động cơ môtơ [[nhiên liệu rắn]] và [[động cơ phản lực]] khí lạnh. Thiết kế này đã bị hủy bỏ vào [[tháng 6 năm 1996]] và thay thế bởi tàu [[Soyuz TMA]] và [[X38]] của [[NASA]]. Dự án [[X38]] sau đó cũng bị hủy bỏ.
*[[Progress M1]]: Là phiên bản cải tiến của [[Progress M]] có thể cung cấp nhiều nhiên liệu hơn cho trạm [[Trạm vũ trụ Hòa Bình|Mir]] và [[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]].
*[[Soyuz TMA]]: Được sử dụng làm tàu thoát hiểm cho trạm [[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]]. Nó có nhiều đổi mới để đáp ứng các yêu cầu của [[NASA]] chủ yếu là để tăng khả năng đáp ứng kích cỡ và khối lượng của phi hành gia.
*[[DSE Alpha]]: Đây là một đề án [[thương mại]] đưa người bay quanh mặt trăng được đề ra [[năm 2005]] với một tàu Soyuz được cải tiến lắp ghép vào một tầng tên lửa trên [[Block DM]].
*[[Parom]]: Một dự án của [[Tập đoàn tên lửa vũ trụ Energia|RKK Energia]], [[Parom]] là một tàu kéo [[liên quỹ đạo]] có thể dùng lại dự định dùng để mang các côngtenơ hàng hóa và tàu tàu vận tải chở người [[Kliper]] từ quỹ đạo thấp của trái đất lên trạm không gian quốc tế. Các hệ thống trên [[Parom]] sẽ được nâng cấp từ [[PMA]]
 
== Các phiên bản Soyuz đã được đưa vào sử dụng ==
Dòng 107:
Chuyên chở người cho các trạm Salyut và Mir ([[Soyuz T-1]] tới [[Soyuz T-15]]).
* [[Soyuz TM]] ([[1986]] – [[2002]])
Chuyên chở người cho các trạm [[Trạm vũ trụ Hòa Bình|Mir]] và [[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]] ([[Soyuz TM-1]] tới [[Soyuz TM-34]])
* [[Soyuz TMA]] (2002 – hiện tại)
Chuyên chở người cho trạm [[Trạm vũ trụ Quốc tế|ISS]] ([[Soyuz TMA-1]] tới [[Soyuz TMA-12]] (tính tới hiện tại))
== Cấu tạo ==
Thiết kế của Soyuz có thể khái quát theo một ý tưởng cơ bản là giảm thiểu tối đa khối lượng của con tàu trong mỗi nhiệm vụ. Điều này được thực hiện bằng việc giảm tối thiểu khối lượng của module tiếp đất. Có hai yếu tố thiết kế chủ yếu giúp đạt được điều này:
Dòng 121:
Đây là một module hình cầu nằm ở phần đầu của tàu. Module này giúp tăng thêm sự tiện nghi cho các phi hành gia với việc tăng thêm diện tích sinh hoạt trên quỹ đạo. Ngoài ra nó cũng tăng sự an toàn cho phi hành đoàn khi phân cách họ ra khỏi phần ghép nối ở phía đầu khi tàu gặp gỡ và ghép nối vào trạm.
 
Nó gồm có một cơ cấu kết nối (docking mechanism), cửa khoang và ăngten tiếp cận ở đầu phía trước. Cơ cấu kết nối giúp tàu kết nối vào trạm, cửa khoang giúp [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] di chuyển từ tàu vào trạm, còn [[ăngten]] kết nối được sử dụng bởi hệ thống kết nối tự động, một hệ thống hoạt động dựa vào [[ra đa|radar]], để lái tàu về phía trạm giúp thực hiện việc kết nối. Trên module này có một cửa sổ. Đầu đối diện của module này nối với module tiếp đất bằng một cửa điều áp. Trên khoang này còn một cửa thứ 3 để phục vụ cho các hoạt động đi bộ không gian. Khoang quỹ đạo cũng có thể hoạt động như một nút không khí từ đó các phi hành gia có thể thực hiện các chuyến đi ra ngoài không gian. Cửa thứ 3 này cũng là nơi các phi hành gia đi vào bên trong tàu trên bệ phóng trước khi tàu được phóng lên. Trên khoang này còn có một toalét.
 
Trong những sứ mệnh không yêu cầu việc gặp gỡ và ghép nối trong không gian, hệ thống gặp gỡ và nối kết ở phần đầu module này được thay thế bởi các thiết bị khác. Trước khi tàu trở về trái đất, module quỹ đạo tách khỏi module tiếp đất và bị đốt cháy hoàn toàn khi đi vào [[khí quyển (định hướng)|bầu khí quyển]].
=== Module hạ cánh (Descent Module) ===
 
Phần này nằm ở giữa của tàu. Đây là module mà các [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] ở trong quá trình phóng lên, trở về khí quyển và tiếp đất.
[[Tập tin:Soyuz-TMA descent module blank.png|nhỏ|250px|module hạ cánh]]
Module này chứa mọi hệ thống điều khiển và hiển thị của tàu, cũng như các [[hệ thống hỗ trợ sự sống]] và các [[ắcquy]] sử dụng trong quá trình hạ cánh. Trên module có dù chính, dù dự phòng và tên lửa dùng để hạ cánh. Trên các ghế có các miếng lót dành riêng cho từng [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]]. Các miếng lót này được thiết kế vừa vặn với từng người để đảm bảo một tư thế thoải mái và tiện nghi khi module này hạ cánh xuống đất. Một [[kính tiềm vọng]] gắn trên module giúp các [[nhà du hành vũ trụ|phi hành gia]] có thể nhín thấy mục tiêu kết nối trên trạm hay quan sát [[trái Đất|trái đất]] bên dưới. 8 vòi đẩy dùng [[hydrô peroxyt]] trên phần này của con tàu giúp điều khiển, định hướng cho toàn bộ con tàu suốt quá trình hạ cánh tới khi các dù được bung ra. Hydrô peroxyt có khuynh hướng bị thoái hóa theo thời gian nên nó được coi là một trong những yếu tố giới hạn thời gian trên vũ trụ của tàu Soyuz. Hệ thống hướng dẫn, [[hoa tiêu]] và điều khiển trên module này điều chỉnh con tàu trong suốt giai đoạn hạ cánh. Đây là phần duy nhất của con tàu trở về được [[trái Đất|trái đất]].
=== Module thiết bị (Instrument Service Module) ===
[[Tập tin:Soyuz-TMA instrumentation&propulsion module blank.png|nhỏ|250px|module thiết bị]]
Dòng 134:
*Gian trung gian là nơi nối giữa module này và module tiếp đất. Ở đây có các thùng [[ôxy]], các tên lửa điều khiển cũng như các thiết bị điện tử, liên lạc và điều khiển. Hệ thống dẫn hướng, hoa tiêu, điều khiển và máy tính chính của tàu Soyuz đặt ở gian thiết bị.
*Gian thiết bị có hình cái trống chứa các thiết bị hàng không, liên lạc và điều khiển. Trên gian này có chứa các máy tính dẫn hướng, hoa tiêu và điều khiển bay chính cho toàn bộ tàu. Khí nitơ được lưu thông qua gian này để làm mát các thiết bị điện tử.
*Gian động cơ đẩy chứa hệ thống kiểm soát nhiệt chính cùng với lá tản nhiệt của tàu. Trong gian này cũng chứa hệ thống động cơ đẩy, các ăcquy, các tấm thu năng lượng mặt trời cũng như cấu trúc để kết nối với tên lửa đẩy Soyuz. Trong gian này có hệ thống giúp thực hiện các thao tác trên quỹ đạo như tiếp cận và kết nối với [[trạm không gian]] hay hạ [[quỹ đạo]] để trở về [[trái Đất|trái đất]]. Chất nổ sử dụng là [[Nitơ tetroxyt]] và [[dimethylhidrazin]] không đối xứng. Hệ thống động cơ đẩy chính và hệ thống kiểm soát phản ứng nhỏ hơn dùng để thay đổi tư thế của tàu trong không gian sử dụng chung bình chất nổ. 2 tấm thu năng lượng mặt trời ở hai bên gian này được nối với các ăcquy có thể sạc lại.
 
Trước khi tàu trở về [[khí quyển]], gian trung gian tách module thiết bị khỏi module tiếp đất, và cũng như module quỹ đạo, module thiết bị bị đốt cháy khi rơi vào [[khí quyển (định hướng)|bầu khí quyển]].
== Các hệ thống trên tàu Soyuz ==
=== Hệ thống kiểm soát nhiệt ===
Dòng 206:
 
== Xem thêm ==
*[[SergeiSergey Pavlovich Korolyov|Korolev]]
*[[Thiết bị vũ trụ|Tàu vũ trụ]]
*[[Trạm không gian]]
*[[Salyut]]
*[[Almaz]]
*[[Trạm vũ trụ Hòa Bình|Mir]]
*[[Trạm vũ trụ Quốc tế|Trạm không gian quốc tế]]
*[[Chương trình không gian của Liên Xô]]
*[[Chương trình lên mặt trăng của Liên Xô]]
*[[Cơ quan Vũ trụ Liên bang (Nga)|Roskosmos]]
*[[Cuộc đua lên mặt trăng]]
*[[Tàu vận tải Tiến bộ|Tàu vận tải Progress]]
*[[Soyuz TMA]]
*[[Kliper]]
*[[Tàu Apollo]]
*[[Tên lửa Soyuz|Tên lửa đẩy Soyuz]]
 
== Tham khảo ==