Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Dãy núi Karpat”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Robot: Sửa đổi hướng |
|||
Dòng 28:
Tên gọi 'Karpetes' có thể có gốc rễ xa xôi từ gốc từ trong [[tiếng Tiền Ấn-Âu]] '''''*sker-''/''*ker-''''', mà từ đó có từ trong [[tiếng Albania]] '''''kar'''pë'' "đá/núi đá", có lẽ có cùng nguồn gốc từ [[tiếng Dacia]] nghĩa là 'núi', ''đá'' hay ''gồ ghề'' (so sánh với tiếng Bắc Âu cổ ''harfr'' "gay go", tiếng Đức vùng thấp Trung cổ ''shcarf'' "mảnh sành", tiếng Litva ''kar~pas'' "cắt, chặt, vết khía", tiếng Latvia ''cìrpt'' "cắt, chặt"). Từ trong tiếng Ba Lan cổ '''''kar'''pa'' nghĩa là "những gì không đều xù xì, vật cản ngầm dưới nước/đá, rễ hoặc thân cây xù xì". Từ phổ biến hơn '''''skar'''pa'' nghĩa là vách đá sắc nhọn hay địa hình thẳng đứng khác. Mặt khác, tên gọi cũng có thể đến từ tiếng Ấn-Âu *''kwerp'' "xoay hướng", tương tự như tiếng Anh cổ ''hweorfan'' "xoay hướng, thay đổi" và tiếng Hy Lạp ''karpós'' "cổ tay", có lẽ là chỉ tới cách thức mà dãy núi này uốn cong hay xoay hướng thành hình chữ L<ref>Room Adrian. ''Placenames of the World''. London: MacFarland and Co., Inc., 1997.</ref>.
Trong các tài liệu [[đế quốc La Mã|La Mã]] muộn, dãy núi Đông Karpat được nói tới như là Montes Sarmatici. Dãy núi Tây Karpat được gọi là ''Carpates''. Tên gọi Carpates lần đầu tiên được ghi chép trong cuốn ''[[Geographia]]'' của [[Claudius Ptolemaeus|Ptolemy]] viết vào thế kỷ 2. Vào khoảng thập niên 310, dãy núi Karpat được hoàng đế La Mã [[Licinius|Valerius Licinianus Licinius]] nói tới như là ''Montes Serrorum''.
Tên gọi của [[người Carpi|Carpi]], một bộ lạc [[Dacia]] có thể có nguồn gốc từ tên gọi của dãy núi Karpat. Tên gọi này được ghi lại trong các tài liệu La Mã (như của [[Giáo hoàng Dôsimô|Zosimus]]) như là những người dân sống cho tới năm 381 tại các sườn núi Đông Karpat. Như một lựa chọn khác thì tên gọi dãy núi cũng có thể bắt nguồn từ tên gọi của bộ lạc [[Dacia]] này.
Trong Hungarian XIII- i, các tài liệu Hungary thế kỷ 14 gọi tên dãy núi này là ''Thorchal'', ''Tarczal'' hay ít phổ biến hơn là ''Montes Nivium''.
Trong [[xaga]] vùng Scandinavia là ''[[Hervarar saga ok Heiðreks|Hervarar saga]]'', trong đó người ta miêu tả các truyền thuyết Đức cổ đại về các trận chiến giữa [[goth|người Goth]] và [[người Hung]], tên gọi ''Karpates'' xuất hiện trong dạng Đức có thể đoán trước như là ''Harvaða fjöllum'' (xem [[quy luật Grimm]]).
== Địa lý ==
[[Tập tin:Lacul Bucura, Lacul Ana a Lacul Bucurelu.jpg|nhỏ|200px|Hồ Bucura, Nam Karpat, [[Romania]].]]
Dãy núi Karpat bắt đầu từ [[sông Donau|sông Danub]] gần [[Bratislava]]. Nó bao quanh [[Rus Karpathia]] và [[Transylvania]] trong một hình bán nguyệt lớn, lướt về phía đông nam và kết thúc trên sông Danub gần [[Orşova]] ở Romania. Chiều dài của dãy Karpat là trên 1.500 km còn chiều rộng của các dãy núi nằm trong khoảng từ 12 tới 500 km. Chiều rộng lớn nhất của dãy Karpat tương ứng với các cao độ cao nhất của nó. Hệ thống sơn mạch này đạt tới bề rộng lớn nhất của nó trong cao nguyên Transylvania và độ cao nhất tại nhóm [[dãy núi Tatra|Tatra]] (rặng núi cao nhất, với [[đỉnh Gerlachovský]] có độ cao 2.655 m (8.705 ft) trên mực nước biển trong lãnh thổ Slovakia, gần biên giới với Ba Lan). Nó che phủ diện tích 190.000 km² và là hệ thống núi trải rộng thứ hai tại [[châu Âu]], sau [[Anpơ|Alps]].
Mặc dù nói chung được coi như là một dãy núi, nhưng Karpat trên thực tế không tạo thành một dãy liên tục các núi. Thay vì thế, nó bao gồm vài nhóm khác biệt về mặt [[sơn văn học]] và địa chất, thể hiện một sự đa dạng cấu trúc lớn như của [[Anpơ|Alps]]. Dãy núi Karpat, chỉ ở một vài nơi đạt được các cao độ trên 2.500 m; thiếu các đỉnh dốc đứng, các dải băng tuyết trải rộng, các [[sông băng]] lớn, các thác nước cao và hàng loạt các hồ lớn; những dặc trưng khá phổ biến của dãy núi Alps. Không có khu vực nào trong dãy núi Karpat bị tuyết che phủ quanh năm và ở đây hoàn toàn không có sông băng. Dãy Karpat ở cao độ lớn nhất của nó cũng chỉ cao như khu vực Trung Alps, và chúng chia sẻ các đặc trưng chung như biểu hiện bề ngoài, khí hậu và [[quần thực vật]].
Dãy núi Karpat bị chia tách với dãy Alps bằng sông Danub. Hai dãy núi này chỉ giao nhau ở một điểm: [[dãy núi Leitha]] ở Bratislava. Con sông này cũng chia tách chúng với [[Stara Planina]], hay "dãy núi Balkan", tại [[Orşova]], Romania. Các thung lũng sông March và sông Oder chia tách dãy núi Karpat ra khỏi các dãy [[Silesia]] và [[Morava|Moravia]], những dãy núi thuộc về cánh giữa của Hệ thống núi trung tâm lớn của châu Âu. Không giống như các cánh khác của hệ thống, dãy núi Karpat, tạo thành đường chia nước giữa các biển phương bắc với [[biển Đen]], được bao quanh ở mọi mặt bằng các bình nguyên, gọi là [[bình nguyên Pannonia]] ở phía tây nam, bình nguyên Hạ Danub (Romania) ở phía nam và bình nguyên [[Galicia (Trung Âu)|Galicia]] ở phía đông bắc.
=== Đô thị ===
| |||