Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Marco Polo”

|birth_place = [[Venezia|Venice]], cộng hoà Venetian

'''Marco Polo''' ({{IPA-en|ˈmɑrkoʊ ˈpoʊloʊ|-|en-us-marco polo.ogg}}; [[1254]]&nbsp;– [[8 tháng 1]], [[1324]]) là một [[thương gia]] và [[thám hiểm|nhà thám hiểm]] gốc [[Venezia]] ([[Ý]]). Trong số các nhà thám hiểm, ông, cùng cha (Niccolò) và chú (Maffeo), là những người châu Âu đầu tiên đến [[Trung Quốc]] (nơi mà Marco Polo gọi là ''Katai'') bằng [[Con đường tơ lụa]] cũng như đến thăm vị khả hãn [[Đế chếquốc Mông Cổ|Mông Cổ]] [[Hốt Tất Liệt]]<ref name="Yule 1923 loc=ch. 5">{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 5}}</ref> (cháu của [[Thành Cát Tư Hãn]]). Những cuộc du hành của ông đã được ghi lại trong cuốn ''[[Il Milione]]'' (còn sách được biết với các tên ''[[Marco Polo du ký]]'' và ''[[Miêu tả thế giới]]''). Hiện nay Marco Polo được nhiều người coi là một trong những du hành gia vĩ đại nhất, mặc dầu rằng những người thời ông chỉ coi ông như một người biết kể chuyện dí dỏm tài tình, còn những câu chuyện của ông là những chuyện hoang đường, viễn tưởng. Cũng cần lưu ý rằng, một số đoạn trong những câu chuyện của ông và cùng với sự hiện diện của ông tại triều đình Trung Quốc đều không được nhắc tới trong sử sách [[Tên gọi Trung Quốc|Trung Hoa]]. Cũng vì thế mà nhiều người đã tỏ ý nghi ngờ về tính trung thực cho những chuyến du hành của ông (xem phần sau dưới đây).

Thời gian và địa điểm chính xác khi Marco Polo ra đời vẫn chưa được biết, và các lý thuyết hiện tại hầu hết đều là phỏng đoán. Tuy nhiên, ngày tháng thường được dẫn ra nhất là trong "khoảng năm 1254",<ref group="Note">Nhiều nguồn tuyên bố ngày này; {{Harvnb|Britannica|2002|p=571}} nói rằng, "sinh ra trong hay khoảng năm 1254. (Ngày này, giống như mọi ngày tháng khác liên quan tới các sự kiện chính trong đời ông, là phỏng đoán.)"</ref> và nói chung chấp nhận rằng Marco Polo sinh tại [[Cộng hoà Venice]]. Tuy nơi sinh chính xác không được biết, hầu hết những người viết tiểu sử đều coi [[Venezia|Venice]] là quê hương của Marco Polo.<ref group="Note">Một số nguồn (ví dụ {{Harvnb|Burgan|2002|p=7}}) cho rằng Polo sinh tại [[Korčula]], một hòn đảo ở [[Dalmatia]], hiện thuộc [[Croatia]]. [http://www.korculainfo.com/marco_polo_korcula.htm Korcula info] website nói, "Polo được cho là ra đời ở chính Korcula, dù bằng chứng ủng hộ giả thuyết này còn thiếu sót." Một "Nơi sinh của Marco Polo" có trên hòn đảo ([http://www.korcula.net/mpolo/ website]).</ref><ref name="Bergreen25">{{Harvnb|Bergreen|2007|p=25}}</ref> Cha ông Niccolò là một nhà buôn thường buôn bán với Trung Đông, trở nên giàu có và có danh tiếng lớn.<ref name="Britannica571"/><ref name="WB">{{Harvnb|Parker|2004|pp=648–649}}</ref> Niccolò và anh/em trai mình là Maffeo đã thực hiện một chuyến đi buôn, trước khi Marco ra đời.<ref name="WB"/> Năm 1260, Niccolò và Maffeo định cư tại [[Constantinopolis|Constantinople]] khi họ dự đoán có sự thay đổi chính trị; họ đã chuyển tài sản thành đồ quý và ra đi.<ref name="Britannica571">{{Harvnb|Britannica|2002|p=571}}</ref> Theo ''Các chuyến du hành của Marco Polo'', họ đã đi qua hầu hết châu Á, và đã gặp gỡ [[Hốt Tất Liệt]].<ref>{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch.1–9}}</ref> Trong lúc đó, mẹ của Marco Polo mất, và ông được một người chú và thím nuôi dạy.<ref name="WB"/> Polo được giáo dục tốt, và đã học các môn về buôn bán gồm cả ngoại tệ, định giá, và chỉ huy tàu chở hàng,<ref name="WB"/> dù ông ít hay không học [[latinh|tiếng Latin]].<ref name="Britannica571"/>

Khi họ trở lại, Venice đang có chiến tranh với [[Genova|Genoa]], và Marco Polo bị bắt làm tù binh. Ông bỏ vài tháng trong tù để đọc lại bản tường thuật chi tiết về các chuyến đi của mình cho người bạn tù, [[Rustichello da Pisa]],<ref name="WB"/> người đã thêm vào cả những câu chuyện của mình cùng với những giai thoại và những câu chuyện đương thời khác từ Trung Quốc. Cuốn sách được gọi là ''Những chuyến du hành của Marco Polo'', và kể lại các chuyến đi của Polos xuyên qua châu Á, khiến người châu Âu có được cái nhìn chi tiết đầu tiên về vùng [[Viễn Đông]], gồm cả Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản.<ref>{{Harvnb|Bram|1983}}</ref> Marco Polo cuối cùng được thả vào tháng 8 năm 1299,<ref name="WB"/> và quay trở về nhà ở Venice, nơi cha và chú ông đã mua một ngôi nhà lớn ở quận trung tâm tên là ''contrada San Giovanni Crisostomo''. Họ tiếp tục công việc và Marco nhanh chóng trở thành một nhà buôn giàu có. Polo tài trợ cho các chuyến thám hiểm khác, nhưng không bao giờ rời bỏ Venice một lần nữa. Năm 1300, ông cưới Donata Badoer, con gái của Vitale Badoer, một nhà buôn.<ref>{{Harvnb|Bergreen|2007|p=532}}</ref> Họ có ba con gái, tên là Fantina, Bellela và Moreta.<ref>{{Harvnb|Power|2007|p=87}}</ref>

[[Tập tin:Chiesa di San Lorenzo.jpg|nhỏ|Nhà thờ ''San Lorenzo di Venezia'' tại [[sestiere]] [[Lâu đài|Castello]] ở [[Venezia|Venice]], nơi Polo được chôn cất. Bức ảnh được chụp sau khi nhà thờ đã được xây dựng lại.]]

Cuốn sách bắt đầu với một lời nói đầu về chuyến đi của cha và chú ông tới [[Bolghar]] nơi Hoàng tử [[Berke|Berke Khan]] sống. Một năm sau, họ tới [[Ukek]] <ref name="YuleCH2">{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 2}}</ref> và tiếp tục đi đến [[Bukhara]]. Tại đây, một phái viên từ [[Cận Đông]] đã mời họ tới gặp [[Hốt Tất Liệt]], người chưa từng gặp gỡ người châu Âu.<ref>{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 3}}</ref> Năm 1266, họ tới triều đình của Hốt Tất Liệt tại [[Khanbaliq|Đại Đô]] (Khanbaliq), hiện là Bắc Kinh, Trung Quốc. Vị Hãn đã đón tiếp hai anh em với lòng mến khách và hỏi họ nhiều câu về hệ thống pháp lý và chính trị châu Âu.<ref name="Yule 1923 loc=ch. 5"/> Hốt Tất Liệt cũng hỏi về [[Giáo hoàng]] và Nhà thờ tại Rome.<ref>{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 6}}</ref> Sau khi hai anh em trả lời các câu hỏi Hốt Tất Liệt yêu cầu họ mang một bức thư tới Giáo hoàng, yêu cầu 100 tín đồ Thiên chúa giáo thông thạo [[Nghệ thuật tự do|Bảy môn Nghệ thuật]] (văn phạm, tu từ, logic, hình học, số học, âm nhạc và thiên văn học). Hốt Tất Liệt yêu cầu một phái viên mang về cho ông [[Dầu thánh|dầu trong ngọn đèn ở Jerusalem]].<ref>{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 7}}</ref> Khoảng thời gian trống dài giữa cái chết của [[Giáo hoàng Clêmentê IV|Giáo hoàng Clement IV]] năm 1268 và cuộc bầu cử người kế nhiệm ông đã khiến hai anh em nhà Polo phải đợi chờ lâu khi thực hiện ý nguyện của vị Hãn. Họ theo lời khuyên của Theobald Visconti, khi ấy là đức cha đại diện giáo hoàng tại vương quốc [[Ai Cập]], và quay trở lại Venice năm 1269 hay 1270 để đợi việc tuyên bố Giáo hoàng mới, điều này giúp Marco lần đầu tiên được thấy mặt cha mình, khi ông mười lăm hay mười sáu tuổi.<ref name="YuleCH9">{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 9}}</ref>

Năm 1271, Niccolò, Maffeo và Marco Polo thực hiện chuyến đi của mình để thực hiện ý nguyện của Hốt Tất Liệt. Họ đi thuyền tới [[Acre, Israel|Acre]], và sau đó cưỡi lạc đà tới cảng [[Tỉnh Hormozgān|Hormuz]] của Ba Tư. Họ muốn đi thuyền tới Trung Quốc, nhưng những con tàu ở đó không đủ chất lượng để đi biển, vì thế họ tiếp tục đi đường bộ cho tới cung điện mùa hè của vị Hãn tại [[Xanadu|Thượng Đô]] (Shangdu/Xanadu), gần [[Trương Gia Khẩu]] ngày nay. Ba năm rưỡi sau khi rời Venice, khi Marco khoảng 21 tuổi, Hốt Tất Liệt đón họ tại lâu đài của ông.<ref name="WB"/> Ngày chính xác khi họ tới nơi không được biết, nhưng các học giả ước tính nó trong khoảng giữa năm 1271 và 1275.<ref group="Note">[[Drogön Chögyal Phagpa]], một thầy tu người [[Tây Tạng]] và là người bạn của Hốt Tất Liệt, đã ghi trong nhật ký của ông rằng vào năm 1271 một người bạn ngoại quốc của Hốt Tất Liệt tới thăm&nbsp;— có thể là cha hay chú của Marco hay chính Marco Polo, dù không có cái tên nào được đưa ra. Nếu điều này không đúng, dường như thời điểm họ tới là năm 1275 (hay 1274, theo nghiên cứu của học giả người Nhật Matsuo Otagi).({{Harvnb|Britannica|2002|p=571}})</ref> Khi tới triều đỉnh Mông Cổ, ba thành viên nhà Polos đã đệ trình dầu thánh mang về từ Jerusalem và các bức thư của giáo hoàng bảo trợ cho họ.<ref name="Britannica571"/>

Marco biết bốn ngôn ngữ, và gia đình ông đã có được nhiều hiểu biết và kinh nghiệm có ích lợi cho vị Hãn. Có lẽ ông đã trở thành một vị quan trong triều;<ref name="WB"/> ông đã viết về nhiều chuyết đi thăm với tư cách đại diện triều đình tới các tỉnh miền nam và miền đông Trung Quốc, vùng phía nam xa xôi và cả [[Myanma|Miến Điện]].<ref>{{chú thích|url=http://web.soas.ac.uk/burma/pdf/Polo.pdf|title=The Travels pf Marco Polo, The Venetian (1298)|format=PDF|accessdate=2009-07-14|author=W. Marsden|editor=Thomas Wright|date=2004}}</ref>

Hốt Tất Liệt không đồng ý thỉnh cầu của nhà Polo rời khỏi Trung Quốc. Họ trở nên lo lắng về khả năng trở về của mình, tin rằng nếu vị Hãn qua đời, các kẻ thù của ông sẽ quay sang chống họ bởi họ là những người thân cận của ông. Năm 1292, cháu của Hốt Tất LIệt, khi ấy là vua cai trị [[Iran|Ba Tư]], gửi các đại diện tới Trung Quốc để cầu hôn, và họ yêu cầu gia đình Polo tháp tủng mình, vì thế họ được phép quay trở lại Ba Tư với phái đoàn đưa dâu – xuất phát cùng năm ấy từ [[Tuyền Châu]] (Zaitun) ở miền Nam Trung Quốc với một hạm đội 14 [[chu ấn thuyền|thuyền mành]]. Phái đoàn đi tới cảng [[Singapore]], tiếp tục hướng về phía nam tới [[Sumatra]] và đi quanh mũi cực nam Ấn Độ, cuối cùng, vượt qua [[Biển Ả Rập]] tới [[Ormus|Hormuz]]. Chuyến đi kéo dài hai năm rất nguy hiểm – trong số 600 người (không gồm thuỷ thủ đoàn) trong phái đoàn chỉ 18 người còn sống (gồm cả ba thành viên gia đình Polo).<ref>Boyle, J. A. (1971). Marco Polo and his Description of the World. ''History Today''. Vol. 21, No. 11. [http://www.historytoday.com/MainArticle.aspx?m=33372&amid=30283909 Historyoftoday.com]</ref> Nhà Polo rời phái đoàn kết hôn sau khi tới Hormuz và đi theo đường bộ tới cảng Trebizond trên [[Biển Đen]], [[Trabzon]] ngày nay.<ref name="WB"/>

[[Tập tin:ColombusNotesToMarcoPolo.jpg|nhỏ|Bản ghi chú viết tay của [[Cristoforo Colombo|Christopher Columbus]] trong một phiên bản tiếng Latin cuốn sách của Polo.]]

Những nhà thám hiểm người châu Âu ít được biết đến hơn khác cũng đã đi tới Trung Quốc, như [[Giovanni da Pian del Carpine]], nhưng cuốn sách của Polo là lần đầu tiên khiến chuyến đi của họ được biết tới rộng rãi. [[Cristoforo Colombo|Christopher Columbus]] đã có cảm hứng từ ghi chép của Polo về chuyến đi của ông tới [[Viễn Đông]] để chính mình tới những miền đất đó; một bản copy cuốn sách luôn ở trong hành trang của ông, với những lời chú giải viết tay.<ref>{{Harvnb|Landström|1967|p=27}}</ref> [[Bento de Góis]], có cảm hứng từ cuốn sách của Polo về một vương quốc Thiên chúa giáo ở phía đông, đã đi {{mi to km|4000}} trong ba năm xuyên qua Trung Á. Ông không bao giờ tìm thấy vương quốc này, nhưng đã kết thúc chuyến đi của mình tại [[Vạn Lý Trường Thành|Vạn lý trường thành]] năm 1605, chứng minh rằng Cathay là cái mà [[Matteo Ricci]] (1552-1610) gọi jà "China" (Trung Quốc).<ref>{{Harvnb|Winchester|2008|p=264}}</ref>

[[Cừu Marco Polo]], một phụ loài của ''[[Cừu nhà|Ovis aries]]'', được đặt theo tên nhà thám hiểm,<ref>{{Harvnb|Bergreen|2007|p=74}}</ref> người đã miêu tả nó khi ông đi qua [[Núi Pamir|Pamir]] ([[Núi Imeon]] cổ) năm 1271.<ref group="Note">{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch.18}} viết, "Ở đó có những chú cừu to như những con lửa; và đuôi của chúng rất to và béo, một chiếc đuôi có thể nặng tới khoảng 30&nbsp;lb. Chúng là những con quái vật to béo và đẹp đẽ, và cung cấp món thịt cừu tuyệt diệu."</ref> Năm 1851, một thuyền cao tốc ba buồm được chế tạo ở Saint John, New Brunswick cũng lấy tên ông; [[Marco Polo (tàu)|''the Marco Polo'']] là chiếc tàu đầu tiên đi quanh thế giới trong sáu tháng.<ref>{{Harvnb|Lubbock|2008|p=86}}</ref> Sân bay tại [[Venezia|Venice]] được đặt tên là [[Sân bay Marco Polo Venice]],<ref>{{chú thích|last = Brennan|first=D.|title = Lost in Venice |publisher = WalesOnline |date = 2009-02-01 |year = 2009 |month = February |url = http://www.walesonline.co.uk/travel/travel-news/2009/02/01/lost-in-venice-91466-22826493/|accessdate = 2009-07-15}}</ref> và [[Chương trình khách hàng thường xuyên]] của hãng [[Cathay Pacific]] tại Hồng Kông cũng được gọi là "Marco Polo Club".<ref>{{chú thích|url=http://www.cathayforbusiness.com/freqfly/marcopoloclub.asp|title=The Marco Polo Club|publisher=[[Cathay Pacific|Cathay Pacific Airways Limited]]|data=2009|author=Cathay Pacific Airways|accessdate=2009-07-13}}</ref> Những chuyến du hành củaMarco Polo đã được tiểu thuyết hoá trong ''Messer Marco Polo'' của [[Brian Oswald Donn-Byrne]] và tiểu thuyết năm 1984 của [[Gary Jennings]] ''[[The Journeyer]]''. Polo cũng xuất hiện với tư cách một nhân vật chính trong tiểu thuyết của [[Italo Calvino]] ''[[Invisible Cities]]''. Loạt phim truyền hình năm 1982, ''[[Marco Polo (loạt phim truyền hình)|Marco Polo]]'', được đạo diễn bởi [[Giuliano Montaldo]] và thể hiện các chuyến đi của Polo, đã giành hai [[Giải Emmy]] và còn được đề cử sáu giải khác.<ref name=Emmy>{{chú thích | title = Academy of Television Arts & Sciences | url = http://www.emmys.org/awards/awardsearch.php | accessdate = 2009-07-06}} (Searching for "Marco Polo", and year 1982)</ref> Marco Polo cũng xuất hiện như một Nhà Đại Thám hiểm trong [[video game]] chiến lược năm 2008 [[Civilization Revolution]].<ref>[http://www.civfanatics.com/civrev/great_people Civilization Revolution: Great People] "CivFanatics" Truy cập 4 tháng 9 năm 2009</ref>

Tên tuổi của Marco Polo đã được đặt cho [[sân bay|phi trường]] tại Venezia và cho một loạt các vệ tinh truyền hình.

* {{chú thích|last=Edwards|first=Mike|title= Marco Polo, Part 1|publisher=[[Hội địa lý Quốc gia Hoa Kỳ|National Geographic Society]]|location=[[Washington, D.C.]]|year=2005|url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0105/feature1/index.html|ref=CITEREFEdwards}}

* {{chú thích|last=Winchester|first=Simon|authorlink=Simon Winchester|title=The Man Who Loved China: Joseph Needham and the Making of a Masterpiece|location=[[Thành phố New York|New York]]|publisher=[[HarperCollins]]|date=2008-05-06|isbn=9780060884598|ref=CITEREFWinchester2008}}

* [http://dspace.anu.edu.au/bitstream/1885/41883/1/Marcopolo.html F. Wood's "Did Marco Polo Go To China?"] - Một phân tích phê bình lý thuyết này của Dr Igor de Rachewiltz thuộc [[Đại học Quốc gia Úc|Đại học Quốc gia Australia]]

|PLACE OF BIRTH=[[Venezia|Venice]], [[Cộng hoà Venice]]