Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Vũ Văn Hóa Cập”

'''Vũ Văn Hóa Cập''' ({{zh|c=宇文化及|p=Yǔwén Huàjí}}, ? - [[619]]) là một tướng lĩnh của [[triều đại Trung Quốc|triều]] [[nhà Tùy|Tùy]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Năm 618, ông đã lãnh đạo một cuộc binh biến chống lại và giết chết [[Tùy Dạng Đế]]. Sau đó, ông đưatôn chắtchất tôn của Tùy Dạng Đế là [[Dương Hạo]] lên làm hoàng đế và dẫn đội quân Kiêu Quả địnhquân tinh nhuệ tiến về [[Lạc Dương]] đóngphương đôBắc. Ông nhiều lần bại trận dưới tay [[Lý Mật (Tùy)|Lý Mật]], [[Lý Thần Thông]], và cuối cùng là [[Đậu Kiến Đức]]. ThấyCho rằng mình sắp thất bại ôngvà tamuốn trở thành hoàng đế trước khi điều đó xảy ra, ông đã giếthạ độc sát hại Dương Hạo và tự xưng là hoàng đế của nước Hứa. Năm [[619]], ông bị Đậu Kiến Đức bắt được và giết chết ông vào năm [[619]].

Vũ Văn Hóa Cập là con trưởng của [[Vũ Văn Thuật]] (宇文述), một thuộc cấp thân tín của Tấn vương [[Tùy Dạng Đế|Dương Quảng]], Vũ Văn Thuật đã đóng một vai trò lớn trong việc giúp Dương Quảng thay thế vị trí thái tử của anh trưởng [[Dương Dũng]] vào năm 600. Sau đó, Vũ Văn Hóa Cập trở thành một chỉ huy thị vệ trong Đông cung. Ông thường cưỡi ngựa chạy với tốc độ cao trên những đường phố tại kinh thành [[Trường An]], cầm một ná bắn đá và bắn các hòn đá ra từ nó. ÔngMột tavài đãlần, từngông vài lầnđã bị bãi miễn quan chức vì nhận tiền hối lộ, nhưngsong đềumỗi đượclần đó Dương Quảng lại thuyết phục Tùy Văn Đế phục chức cho Vũ Văn Hóa Cập. Dương Quảng gả con gái của mình là công chúa Nam Dương công chúa cho em Vũ Văn Hóa Cập là [[Vũ Văn Sĩ Cập]] (宇文士及).

Năm [[604]], Tùy Văn Đế qua đời, Dương Quảng lên kế vị, tức là [[Tùy Dạng Đế]]. Tùy Dạng Đế phong Vũ Văn Hóa Cập làm thái phó thiếu khanh. Năm [[607]], khi Tùy Dạng Đế viếng thăm quận Du Lâm (榆林, nay gần tương ứng với [[Du Lâm]], [[Thiểm Tây]]), Vũ Văn Hóa Cập cùng một người em khác là [[Vũ Văn Trí Cập]] (宇文智及) đã tham gia vào việc buôn lậubán với(vốn ngườibị cấm) với [[Đột Quyết]]. Tùy Dạng Đế đã tức giận địnhvà lệnh xử tử họ, nhưngsong saucuối cùng đã tha chobổng, chỉvề giángmặt anhchính emthức họthì xuốngtrao làm nô bộchọ cho chaphụ làthân Vũ Văn Thuật làm nô bộc.

Năm 616, do miền Bắc đất nước đắm chìm trong các cuộc khởi nghĩa nông dân, Tùy Dạng Đế đã nghe theo đề xuất của Vũ Văn Thuật mà đến [[Giang Đô]] (江都, nay thuộc [[Dương Châu]], [[Giang Tô]]). Vũ Văn Thuật cùng các connhi tử tháp tùng Tùy Dạng Đế đến đó, song đến mùa đông năm 616, Vũ Văn Thuật qua đời. Tùy Dạng Đế nhớ tới công lao của Vũ Văn Thuật nên đã phong Vũ Văn Hóa Cập làm 'hữu đồn vệ tướng quân', cũng phục chức cho Vũ Văn Trí Cập. Tùy Dạng Đế cũng cho phép Vũ Văn Hóa Cập kế tập tước Hứa quốc công của Vũ Văn Thuật.

Tùy Dạng Đế cho rằng mình đang được đội quân Kiêu Quả quân tinh nhuệ bảo vệ chắc chắn ở Giang Đô, nên không muốn trở về phương Bắc hỗn loạn, suy tính việc rời đô từ [[Trường An]] đến Đan Dương (丹陽, nay thuộc [[Nam Kinh]], [[Giang Tô]]). Trong khi đó, các binh sĩ của Kiêu Quả quân phần lớn đềuđến quê ởtừ vùng [[Quan Trung]] (quanh kinh thành [[Trường An]]), và họ trở nên nhớ nhung quê nhà. Đến khi thấy rằng hoàng đế không có ý định trở về Trường An, do nhớ nhàhọ đã suy tính đến việc đào ngũ. Một vài chỉ huy của quân Kiêu Quả nhưquân: thủ lĩnh [[Tư Mã Đức Kham]] (司馬德戡), [[Bùi Kiền Thông]] (裴虔通), và [[Nguyên Lễ]] (元禮); đã lập mưu đào ngũ. HaiĐến khi hai trong số các chỉ huy âmliên mưuquan bỏđến trốnâm mưu là [[Triệu Hành Xu]] (趙行樞, bạnbằng hữu của Vũ Văn Trí Cập) và [[Dương Sĩ Lãm]] (楊士覽, cháu của Vũ Văn Trí Cập), thảo luận về kế hoạch đàovới ngũVũ vớiVăn Trí Cập., Vũ Văn Trí Cập cho rằng nếu các binh sĩ Kiêu Quả quân đào ngũ, thìhọ chắc chắn sẽ bị truy lùng và bị xử tử; nênthay vào đó, ông ta đề xuất họ nên tiến hành binh biến. Theo đề xuất của Triệu Hành Xu và Tiết Thế Lương (薛世良), các chỉ huy quân Kiêu Quả quân đã mời Vũ Văn Hóa Cập làm thủ lĩnh của họ. Vũ Văn Hóa Cập bịđược chomô tả là người nhát gan, ban đầu khi nhận được lời mời thì hoảng sợ, song cuối cùng đã chấp thuận.

Vào cuối mùa xuân năm 618, các chỉ huy quâncủa Kiêu Quả quân đã tiến hành âm mưu của mình, và do họ vốn là những người tin cẩn nên đã nhanh chóng tiến được vào cung. Ban đầu, họ tuyên bố rằng chỉ muốn yêu cầu Tùy Dạng Đế trở về Trường An, song ngay sau đó đã bắt đầu tố cáo tội trạng của Tùy Dạng Đế, cũng như sát hại con nhỏ [[Dương Cảo]] của Tùy Dạng Đế. Tùy Dạng Đế đã quyết định tự sát bằng thuốc độc, song do không thể nhanh chóng tìm được thuốc độc, theo yêu cầu của Dạng Đế, một trong số các chỉ huy quân Kiêu Quả quân là Lệnh Hồ Hành Đạt (令狐行達) đã lấy chiếc khăn cuốn của Dạng Đế để siết cổ giết chết Dạng Đế.

Ban đầu Vũ Văn Hóa Cập địnhtrong đưamột thời gian ngắn suy tính tôn [[Dương Tú]] (emhoàng đệ của Dạng Đế) lên ngôi, song các thủ lĩnh binh biến khác thì phản đối ý này, đemdo giếtvậy Dương Tú vàcùng concác nhi tử của ông ta bị giết, cùngcũng như các thành viên khác trong hoàng tộc nhàhọ TùyDương. Một số quan lại cấp cao, bao gồm thừa tướng [[Ngu Thế Cơ]] cũng bị giết. TrừTuy nhiên, do chất tôn Tần vương [[Dương Hạo, chắt]] của Tùy Dạng Đế, và là bạnbằng hữu với Vũ Văn Trí Cập, nên ông ta đã được Vũ Văn Trí Cập thabảo vệ. Vũ Văn Hóa Cập cũng tha cho hai trọng trần khác là [[Bùi Củ]] (do đối đãi tốt với quânbinh sĩ Kiêu Quả quân) và [[Tô Uy]] (do ông hầu hết bị Dạng Đế khônglờ tinđi dùng,trong cuối thời khigian trị vì).

Vũ Văn Hóa Cập tự xưng là đại thừa tướng, và trên thực tế trở thành người nhiếp chính. Vũ Văn Hóa Cập ban một chiếu chỉ nhân danh [[Tiêu hoàng hậu (Tùy Dạng Đế)|Tiêu hoàng hậu]], tuyên bố Dương Hạo là hoàng đế, song không cho phép Dương Hạo thực sự nắm bất cứ quyền lực nào của triều đình. Ngay sau đó, Vũ Văn Hóa Cập tập hợp quần thần của Tùy Dạng Đế, bao gồm cả các phi tần và thị nữ, cũng như các quan lại, và bắt đầu tiến về phía tây bắc, hướng đến đông đô [[Lạc Dương]], để tướng [[Trần Lăng]] (陳稜) trấnlưu giữthủ Giang Đô. Trên đường, các chỉ huy của quân Kiêu Quả quân gồm [[Mạch Mạnh Tài]] (麥孟才), Tiền Kiệt (錢傑), và [[Thẩm Quang (Tùy)|Thẩm Quang]] (沈光) đã cố tiến hành một cuộc phản binh biến nhằm lật đổ Vũ Văn Hóa Cập và trả thù cho Tùy Dạng Đế, song họ chỉ có thể giết được kẻ đồng mưu [[Nguyên Mẫn]] (元敏) trước khi bị bao vây và bị giết.

:''bổn sát hôn chủ, khổ kì độc hại. Lập túc hạ nhi hựu thậm chi, bức vu vật tình, bất hoạch dĩ dã.'' (Chúng ta giết chết Tùy Dạng Đế là do không thể chịu nổi sự vô đạo và tàn bạo của ông ta, và chúng ta ủng hộ ngươi. Song nhà ngươi còn tệ hơn cả vua Tùy Dạng Đế. Ta buộc phải làm điều này).

Khi tiến đến Lạc Dương, quân của Vũ Văn Hóa Cập đã phải giao chiến với đội quân [[Ngõa Cương quân]] của [[Lý Mật (Tùy)|Lý Mật]] - một thủ lĩnh khởi nghĩa chống Tùy. Ban đầu, Vũ Văn Hóa Cập không thể vượt qua Lý Mật, bènvà vòngdo quađó đánhđã tiến đến và chiếm lấy Đông Quậnquận (東郡, nay thuộc [[An Dương (địa cấp thị)|An Dương]], [[Hà Nam (Trung Quốc)|Hà Nam]]). Cả Lý Mật và các quan lại cũ triều đình nhà Tùy ở Lạc Dương đều lo sợ trước động thái tiếp sau của Vũ Văn Hóa Cập, vì thế họ đã liên minh với nhau, theo đó Lý Mật công nhận [[Dương Đồng]] là vua. Vũ Văn Hóa Cập vài lần tiến đánh Lý Mật song đã không thể thắng thế. Lý Mật biết rằng nguồn cung lương thực của Vũ Văn Hóa Cập đang cạn kiệt, vì thế đã giả vờ đề nghị hòa bình với Vũ Văn Hóa Cập, đồng ý tiếp tế lương thực cho quân của Vũ Văn Hóa Cập, song ngầmthay vào đó lại lập kế thu giữ lương thực lại và tấn công Hóakhi Cậplương khithực Hóacủa CậpVũ Văn Thái đã cạn lương. Tuy nhiên, Vũ Văn Hóa Cập đã biết được kế của Lý Mật, và quay sang tấn công bất ngờ Lý Mật, Lý Mật xuýtgần như mất mạng nhưngsong được bộ tướng [[Tần Thúc Bảo]] cứu, và đẩycuối lui đượccùng Vũ Văn Hóa Cập bị đẩy lui. Vũ Văn Hóa Cập không thể tìm được lương thực nên buộc phải tiến về phía bắc để tránh xa Lý Mật, Lý Mật cũng không lùng theo. Nhiều binh sĩ của Vũ Văn Hóa Cập đã hàng Lý Mật, song khi đó ông vẫn giữ đượccòn khoảng 2 vạn lính.

Vào mùa xuân năm 619, Vũ Văn Hóa Cập tấn công Nguyên Bảo Tàng, một tướng cũ của Lý Mật. (Lý Mật đã bị tướng Tùy [[Vương Thế Sung]] đánh bại vào mùa thu năm 618 phảivà chạysau sangđó quychạy thuậnđến [[nhàtriều Đường]]). Nguyên Bảo Tàng sau cũng đầu hàng Đường. Sauvà sau đó, tướng nhà Đường là [[Lý Thần Thông]], emtụng họđệ của [[Đường Cao Tổ]]), đã tiến đánh Vũ Văn Hóa Cập. Vũ Văn Hóa Cập chống không nổithể kháng cự lại các cuộc tấn công của Lý Thần Thông, và phải chạy về phía đông đến [[Liêu Thành]]. Lý Thần Thông đuổi theo và bao vây Liêu Thành.

ỞSau Liêu Thànhđó, Vũ Văn Hóa Cập cố dùng châu báu mang theo để lôi kéo các thủ lĩnh khởi nghĩa chống Tùy khác đến giúp mình. [[Vương Bạc]] đã chấp thuận, và tiến vào Liêu Thành, để giúp Hóa Cập phòng thủ. NhưngTuy nhiên, cũngngay đúngsau lúcđó Vũ Văn Hóa Cập cạn kiệt lương thực và quyết định đầu hàng Lý Thần Thông. Phó thủ Thôi Dân Cán đề xuất rằng Lý ThầnThấn Thông hãy cho Vũ Văn Hóa Cập đầu hàng, song Lý Thần Thông đã từ chối vì muốn phô trương sức mạnh và đoạt lấy kho báu của Vũ Văn Hóa Cập. Trong khi đó, Vũ Văn Hóa Cập đã phái Vũ Văn Sĩ Cập ra ngoài thành tìm lương thực, và Vũ Văn Sĩ Cập đã cung cấp một số lương thực cho Liêu Thành. Do vậy, quân của Vũ Văn Hóa Cập đã phục hồi phần nào, và do đó ông đã rút đề nghị đầu hàng và tiếp tục kháng cự.

Tuy nhiên, ngay sau đó, Hạ vươngVương [[Đậu Kiến Đức ]]- một thủ lĩnh khởi nghĩa chống Tùy khác, vốn đã định đánh Vũ Văn Hóa Cập,- đã tiến đến, buộc Lý Thần Thông phải rúttriệt luithoái. Nhưng Đậu Kiến Đức cũng bao vây Liêu Thành, Vương Bạc đã mở cổng thành nghênh đón quân Hạ tiến vào. Đậu Kiến Đức bắt giữ Vũ Văn Hóa Cập và xưng thần khi gặp Tiêu hoàng hậu, tuyên bố để tang Dạng Đế và úy lạo các quan lại nhàtriều Tùy. Đậu Kiến Đức bắt và hành hìnhgiữ Vũ Văn Sĩ Cập, Dương Sĩ Lãm cùngvà một vài các thuộc hạ khác của Vũ Văn Hóa Cập, hành hình thị chúng. Sau đó, Đậu Kiến Đức giải Vũ Văn Hóa Cập cùng các con của Vũ Văn Hóa Cập là Vũ Văn Thừa Cơ và Vũ Văn Thừa Chỉ đến căn cứ của ông ta tại Tương Quốc (nay thuộc [[Hình Đài]], [[Hà Bắc (Trung Quốc)|Hà Bắc]]) và cho xử trảm thị chúng. Trước khi bị hành quyết, Vũ Văn Hóa Cập chỉ nói một câu: "''Bất phụ Hạ vương!''" (Tôi chưa từng gây hại cho Hạ Vương!).