Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tiểu hành tinh”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n →‎Các phương pháp khám phá lịch sử: tên bài chính, replaced: Sicily → Sicilia using AWB
n Thêm thể loại, replaced: Trái đất → Trái Đất (23) using AWB
Dòng 6:
 
== Các tiểu hành tinh trong Hệ Mặt trời ==
[[Tập tin:4 Vesta 1 Ceres Moon at 20 km per px.png|nhỏ|phải|Từ trái sang phải: [[4 Vesta]], [[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]], [[Mặt trăng]] của Trái đấtĐất.]]
Hàng trăm nghìn tiểu hành tinh đã được khám phá bên trong hệ mặt trời và tỷ lệ khám phá hiện nay là khoảng 5000 tiểu hành tinh/tháng. Tới ngày [[17 tháng 9]], [[2006]], trong tổng số 342.358 <!--- astorb.dat record count ---> tiểu hành tinh được biết, 136.563 có quỹ đạo được xác định đủ để được [[Thoả ước đặt tên thiên văn|đánh ký hiệu chính thức]]. Trong số đó, 13.422<ref>{{chú thích web|title=Minor Planet Names|accessdate=2006-10-11|url=http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/MPNames.html}}</ref> có tên chính thức.<ref>trivia: about 650<!--- Give or take two or so, as the Schmadel and IPA lists disagree a little ---> of these names require [[diacritic]]s</ref> Hành tinh nhỏ được đánh số nhỏ nhất nhưng chưa được đặt tên là [[(3360) 1981 VA]]; hành tinh nhỏ có số lớn nhất và chưa có tên (ngoài các [[hành tinh lùn]] '''[[eris (hành tinh lùn)|136199 Eris]]''' và '''134340 [[Sao Diêm Vương|Pluto]]''') là [[129342 Ependes]].<ref>{{chú thích web|title=Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets (125001)-(130000)
|accessdate=2006-07-12|url=http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs125001.html}}</ref>
 
Ước tính hiện nay tổng số tiểu hành tinh có đường kính hơn 1&nbsp;km trong hệ mặt trời là khoảng từ 1.1 đến 1.9 triệu.<ref>{{chú thích web|title=New study reveals twice as many asteroids as previously believed|accessdate=2006-03-28|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=7925}}</ref> tiểu hành tinh lớn nhất phía bên trong hệ mặt trời là [[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]], với đường kính 900–1000&nbsp;km. Hai vật thể lớn khác ở vành đai tiểu hành tinh của hệ mặt trời là [[2 Pallas]] và [[4 Vesta]]; cả hai đều có đường kính ~500&nbsp;km. Vesta là tiểu hành tinh duy nhất trong vành đai tiểu hành tinh chính thỉnh thoảng có thể được quan sát thấy bằng mắt thường (trong một số dịp rất hiếm hoi, một tiểu hành tinh gần tráiTrái đấtĐất có thể được quan sát thấy bằng mắt thường; xem [[99942 Apophis]]).
 
Khối lượng của toàn bộ các tiểu hành tinh trong Vành đai chính được ước tính khoảng 3.0-3.6{{e|21}}&nbsp;kg,<ref>{{chú thích tạp chí|title=Hidden Mass in the Asteroid Belt|author=[[Georgij A. Krasinsky|Krasinsky, G. A.]]; Pitjeva, E. V.; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I.|journal=Icarus|volume=158|number=1|pages=98-105|year=2002}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|author=Pitjeva, E. V.|title=High-Precision Ephemerides of Planets - EPM and Determination of Some Astronomical Constants|journal=Solar System Research|volume=39|pages=176|year=2005}}</ref> hay khoảng 4% khối lượng Mặt trăng của chúng ta. Trong số đó, [[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]] chiếm 0.95{{e|21}}&nbsp;kg, khoảng 32% tổng khối lượng. Ba tiểu hành tinh có khối lượng lớn tiếp theo là [[4 Vesta]] (9%), [[2 Pallas]] (7%), và [[10 Hygiea]] (3%), tổng khối lượng của chúng chiếm tới 51%; trong khi ba tiểu hành tinh sau đó là [[511 Davida]] (1.2%), [[704 Interamnia]] (1.0%), và [[3 Juno]] (0.9%), chỉ chiếm 3% tổng khối lượng. Số lượng tiểu hành tinh tăng lên nhanh chóng khi khối lượng riêng lẻ của chúng giảm đi.
Dòng 58:
Những năm cuối thế kỷ 18, Baron [[Franz Xaver von Zach]] đã tổ chức một nhóm 24 nhà thiên văn học để khảo sát bầu trời nhằm tìm kiếm "hành tinh bí ẩn" được tiên đoán nằm ở khoảng cách 2.8 [[Đơn vị thiên văn|AU]] từ [[Mặt Trời|Mặt trời]] theo [[Quy luật Titius-Bode]], một phần có cảm hứng từ khám phá ra [[Sao Thiên Vương]] trước đó ở đúng vị trí “tiên đoán” theo quy luật này của Ngài [[William Herschel]] năm 1781. Nhiệm vụ này đỏi hỏi phải vẽ tay các biểu đồ bầu trời với toàn bộ những ngôi sao trong dải [[hoàng Đạo|hoàng đạo]] với giới hạn phát sáng nhỏ nhất của ngôi sao theo thoả thuận trước. Trong những đêm tiếp sau, bầu trời sẽ được vẽ lần nữa và bất kỳ một vật thể nào chuyển động, sẽ biến thành một vạch. Chuyển động theo tiên đoán của hành tinh bí ẩn đó là khoảng 30 cung một giờ, rõ ràng có thể phân biệt đối với các nhà quan sát.
 
Trớ trêu thay, tiểu hành tinh đầu tiên, [[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]], không phải do một thành viên trong nhóm này khám phá, mà là một phát hiện tình cờ năm 1801 của [[Giuseppe Piazzi]], khi ấy đang là giám đốc đài quan sát [[Palermo]], tại [[Sicilia]]. Ông đã khám phá ra một vật thể tương tự sao mới trong khu vực chòm sao [[Kim Ngưu (chòm sao)|Taurus]] và theo dõi sự dịch chuyển của nó trong nhiều đêm. Đồng nghiệp của ông, [[Carl Friedrich Gauß|Carl Friedrich Gauss]], đã sử dụng những quan sát đó để xác định khoảng cách chính xác của vật thể chưa biết đó tới Trái đấtĐất. Những tính toán của Gauss cho thấy vật thể nằm giữa hai hành tinh [[Sao Hỏa|Sao Hoả]] và [[Sao Mộc]]. Piazzi đặt tên nó là [[Ceres (thần thoại)|Ceres]], vị nữ thần nông nghiệp của người La Mã.
 
Ba tiểu hành tinh khác ([[2 Pallas]], [[3 Juno]], [[4 Vesta]]) được khám phá trong vài năm sau đó, Vesta được tìm thấy năm 1807. Sau tám năm tìm kiếm không hiệu quả tiếp theo, đa số các nhà thiên văn kết luận rằng không còn một tiểu hành tinh nào nữa và dừng tìm kiếm.
Dòng 76:
[[Tập tin:Asteroid 2004 FH.gif|nhỏ|phải|
[[2004 FH]] là chấm ở giữa being followed by the sequence; vật thể vụt ngang qua là một vệ tinh.]]
Ngày càng có nhiều người quan tâm tới việc xác định các tiểu hành tinh có quỹ đạo cắt ngang quỹ đạo [[Trái Đất|Trái đất]], và vì thế có khả năng đâm vào Trái đấtĐất (xem những [[Tiểu hành tinh cắt ngang Trái đấtĐất]]). Ba nhóm [[tiểu hành tinh gần Trái đấtĐất]] quan trọng nhất là [[tiểu hành tinh Apollo|các tiểu hành tinh Apollo]], [[Tiểu hành tinh Amor|các tiểu hành tinh Amor]], và [[Tiểu hành tinh Aten|các tiểu hành tinh Aten]]. Nhiều [[Chiến lược làm chệch hướng tiểu hành tinh]] đã được đề xuất.
 
Tiểu hành tinh [[433 Eros]] [[vật thể gần Trái đấtĐất|gần Trái đấtĐất]] đã được khám phá từ năm 1898, và trong thập kỷ 1930 nhiều vật thể tương tự đã được khám phá. Theo thời điểm phát hiện, chúng gồm: [[1221 Amor]], [[1862 Apollo]], [[2101 Adonis]], và cuối cùng là [[69230 Hermes]], nó đã từng tiếp cận Trái đấtĐất ở khoảng cách 0.005 [[Đơn vị thiên văn|AU]] năm 1937. Các nhà thiên văn học đã nhận thấy một số dấu hiệu va chạm với Trái đấtĐất.
 
Hai sự kiện trong những thập kỷ gần đây càng làm tăng nguy cơ đó: lý thuyết của [[Walter Alvarez]] về [[Sự kiện tuyệt chủng K-T|sự tuyệt chủng của khủng long]] do nguyên nhân [[sự kiện va chạm|va chạm]] ngày càng được chấp nhận rộng rãi, và vụ [[Sao chổi Shoemaker-Levy 9]] đâm vào Sao Mộc năm 1994. Quân đội Hoa Kỳ cũng đã giải mật một số thông tin rằng các vệ tinh quân sự của họ, được chế tạo để theo dõi các vụ nổ hạt nhân, đã phát hiện thấy hàng trăm vụ va chạm trên tầng cao khí quyển bởi những vật thể lớn từ 1 tới 10 mét.
Dòng 93:
* [[Asiago-DLR Asteroid Survey]] (ADAS)
 
Chỉ riêng hệ thống LINEAR cho tới ngày [[13 tháng 6]], [[2006]] đã phát hiện 67.820 tiểu hành tinh.<ref>{{chú thích web|title=Minor Planet Discover Sites|accessdate=2006-07-12|url=http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/MPDiscSites.html}}</ref> Giữa tất cả các hệ thống tự động, 4076 tiểu hành tinh gần Trái đấtĐất đã được phát hiện<ref>{{chú thích web|title=Unusual Minor Planets|accessdate=2006-07-14|url=http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/Unusual.html}}</ref> gồm hơn 600 tiểu hành tinh đường kính hơn 1&nbsp;km.
 
== Đặt tên tiểu hành tinh ==
Dòng 119:
 
=== Các biểu tượng tiểu hành tinh ===
Một số ít tiểu hành tinh phát hiện đầu tiên được gắn các biểu tượng như kiểu những biểu tượng truyền thống thường dùng cho Trái đấtĐất, Mặt trăng, Mặt trời và các hành tinh. Các biểu tượng này nhanh chóng trở nên vô duyên, khó viết và nhận dạng. Tới cuối năm 1851 đã có 15 tiểu hành tinh được phát hiện, 14 tiểu hành tinh đã có biểu tượng riêng. Bốn biến thể chính đầu tiên:
 
:[[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]] [[Tập tin:Ceres 1.svg|15px|Old planetary symbol of Ceres]] [[Tập tin:Ceres2.svg|15px|Variant symbol of Ceres]] [[Tập tin:Ceres symbol.svg|30px|Sickle variant symbol of Ceres]] [[Tập tin:Ceres3.svg|20px|Other sickle variant symbol of Ceres]]
Dòng 142:
Các tiểu hành tinh khác từng được tàu vũ trụ viếng thăm trong một khoảng thời gian khi chúng đang ''trên đường'' thi hành nhiệm vụ khác gồm [[9969 Braille]] (bởi [[Deep Space 1]] năm 1999), và [[5535 Annefrank]] (bởi [[Stardust (tàu vũ trụ)|Stardust]] năm 2002).
 
Tháng 12 năm 2005, tàu thăm dò vũ trụ [[Hayabusa]] của Nhật Bản đã bắt đầu nghiên cứu chi tiết [[25143 Itokawa]] và sẽ quay trở lại tráiTrái đấtĐất với những mẫu lấy từ bề mặt tiểu hành tinh này. Chương trình nghiên cứu tiếp sau sẽ là của Châu Âu với [[Tàu vũ trụ Rosetta|tàu thăm dò vũ trụ Rosetta]] (được phóng năm 2004), sẽ nghiên cứu [[2867 Šteins]] và [[21 Lutetia]] năm 2008 và 2010.
 
[[NASA]] đang có kế hoạch phóng [[Dawn Mission]] năm 2007, sẽ bay quanh quỹ đạo [[ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]] và [[4 Vesta]] năm 2011-2015, và nhiệm vụ của nó có thể sẽ mở rộng sang cả [[2 Pallas]].
 
Từng có ý kiến đề xuất sử dụng các tiểu hành tinh trong tương lai như một nguồn nguyên liệu thay thế cho nguồn nguyên liệu sẽ cạn kiệt trên tráiTrái đấtĐất ([[khai thác tiểu hành tinh]]).
 
== Tiểu hành tinh trong khoa học viễn tưởng ==
{{bài chính|Tiểu hành tinh trong khoa học viễn tưởng}}
 
Thông thường các tiểu hành tinh (và có ít hơn là các [[Sao chổi]]) trong khoa học viễn tưởng được thể hiện như những mối đe dọa bởi sự va chạm giữa chúng và Trái đấtĐất có thể gây nên nguy cơ nghiêm trọng với thế giới.<ref>{{chú thích sách|first=Arthur C.|last=Clarke|title=The Hammer of God|year=1993}}</ref><ref>{{chú thích sách|first=Larry|last=Niven|title=Lucifer's Hammer|year=1977}}</ref> Điều này có cơ sở từ giả thuyết khoa học cho rằng những vụ va chạm như vậy trong quá khứ tráiTrái đấtĐất đã dẫn tới sự tuyệt chủng của loài [[khủng long]] —dù dường như chúng xảy ra các nhau hàng chục triệu năm, không hề có lý do đặc biệt nào để cho rằng sự va chạm như vậy có thể xảy ra trong vài nghìn năm tới đây.
 
Một cách khác để coi các tiểu hành tinh là một mối nguy hiểm là biểu hiện chúng như những vật có thể đe dọa tới những con tàu vũ trụ bay từ Trái đấtĐất ra phía ngoài Hệ Mặt trời khi bay ngang qua Vành đai Tiểu hành tinh (hay phải buộc bay vòng -tốn thời gian và nhiên liệu- để tránh nó). Các tiểu hành tinh được thể hiện như vậy thường giống như những bãi cát ngầm hay những quả núi ngầm dưới mặt biển xuất hiện trong những câu chuyện chinh phục đại dương thời cổ.<ref>{{chú thích sách|first=Isaac|last=Asimov|title=Lucky Starr and the Pirates of the Asteroids|year=1953}}</ref> Và cũng giống như những bãi cát hay đá ngầm dưới đại dương, các tiểu hành tinh cũng có thể được dùng làm nơi trú ẩn cho những kẻ ngoài vòng pháp luật phải sống trốn tránh. Vành đai Tiểu hành tinh được thể hiện trong phim ảnh thường là những phiến đá bay hỗn loạn đầy nguy hiểm phi hiện thực. Các tiểu hành tinh trong thực tế, thậm chí cả vành đai chính, nằm rất xa nhau.
 
Trước khi việc chinh phục các tiểu hành tinh có thể trở thành một khả năng hiện thực, sự quan tâm chính tới chúng chính là lý thuyết nguồn gốc tiểu hành tinh, cụ thể lý thuyết cho rằng các tiểu hành tinh là tàn tích của một hành tinh đã nổ tung. Điều này tự nhiên dẫn tới giả thuyết viễn tưởng rằng trên hành tinh này từng có người ở, và vì thế chính các cư dân ở đó đã gây ra sự hủy diệt của chính họ, bởi chiến tranh hay những hành động tàn phá môi trường. Mở rộng thêm lý thuyết đó, nếu các tiểu hành tinh là tàn dư của một hành tinh trong quá khứ thì tương lai hủy diệt Trái đấtĐất và các hành tinh khác thành các tiểu hành tinh mới cũng không thể bỏ qua.<ref>{{chú thích sách|first=James P.|last=Hogan|title=Inherit the Stars|year=1977}}</ref><ref>{{chú thích sách|first=Robert|last=Heinlein|title=Space Cadet|year=1948}}</ref>
 
Khi đề tài chinh phục liên hành tinh lần đầu trở thành một chủ đề trong khoa học viễn tưởng, Vành đai Tiểu hành tinh không phải là nơi đáng thèm muốn, kém xa rất nhiều so với các hành tinh như [[Sao Hỏa|Sao Hoả]] và [[Sao Kim]] (thường được coi là một kiểu hành tinh thiên đường, cho tới khi các tàu thăm dò vũ trụ thập kỷ 1960 vén bức màn bí mật cho thấy nhiệt độ và điều kiện thực tế che giấu bên dưới những đám mây của chúng). Vì thế, trong nhiều câu chuyện và cuốn sách về Vành đai Tiểu hành tinh, nếu không thực sự là một nguy cơ, thì nó cũng chỉ là một nơi tù túng hiếm khi được đặt chân đến trong quá trình chinh phục Hệ Mặt trời.<ref>{{chú thích tạp chí|author=Isaac Asimov|title=Marooned off Vesta|journal=Amazing Stories|year=March 1939}}</ref>
 
Viễn cảnh chinh phục các hành tinh trong Hệ Mặt trời càng trở nên tăm tối khi những khám phá ngày càng nhiều về điều kiện trên bề mặt của chúng. Trái lại, giá trị tiềm năng của các tiểu hành tinh lại tăng lên nhiều, như một nguồn tài nguyên khoáng vật, dễ dàng tiếp cận trong điều kiện lực hút hấp dẫn nhỏ, và khi những nguồn tài nguyên trên Trái đấtĐất đang cạn đi. Những câu chuyện về khai thác tiểu hành tinh đã bắt đầu xuất hiện ngày càng nhiều kể từ cuối thập kỷ 1940, và bước tiến hợp lô gích tiếp theo chính là các xã hội kiểu tráiTrái đấtĐất trên những tiểu hành tinh đó.
 
== Ghi chú ==
Dòng 174:
* [[Ý nghĩa các tên tiểu hành tinh]]
* [[Trung tâm tiểu hành tinh]]
* [[Vật thể gần Trái đấtĐất]]
* [[Sự kiện va chạm]]
 
Dòng 191:
* [http://www.astrosurf.com/aude/map/us/AstFamilies2004-05-20.htm Large amount of information on asteroid groups collected by Gérard Faure], translation Richard Miles.
* [http://www.colorado.edu/physics/2000/applets/satellites.html Asteroid Simulator with Moon and Earth]
* [http://www.khoahoc.com.vn/view.asp?Cat_ID=1&news_id=1245 Trái đấtĐất sẽ bị huỷ diệt vào năm 2029 hay 2036?]
<br clear="all">
<center>''(asteroid navigator) | [[Ceres (hành tinh lùn)|First asteroid]] | ...''</center>
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Tiểu_hành_tinh”