|
'''Wikipedia ai muốn sửa gì cũng được, là trang web không có giá trị tra cứu. Đưa tin toàn sai toét. VOZFORUM không đội trời chung.'''
{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên = Kiến Phúc
| hình =
| tước vị = Vua Việt Nam
| thêm = vietnam
| chức vị = Vua nhà Nguyễn
| tại vị = [[1883]] - [[1884]]
| kiểu tại vị = Trị vì
| tiền nhiệm = [[Hiệp Hòa]]
| kế nhiệm = [[Hàm Nghi]]
| hoàng tộc = [[Nhà Nguyễn]]
| kiểu hoàng tộc = Triều đại
| ca khúc hoàng gia = [[Đăng đàn cung]]
| cha = Nguyễn Phúc Hồng Cai
| mẹ = Bùi Thị Thanh
| tên đầy đủ = Nguyễn Phúc Ưng Đăng
| kiểu tên đầy đủ = Tên húy
| niên hiệu = Kiến Phúc
| thời gian của niên hiệu = 1883 - 1884
| miếu hiệu = Giản Tông
| thụy hiệu = Thiệu Đức Chí Hiếu Uyên Duệ Nghị Hoàng đế
| sinh = [[12 tháng 2]] năm [[1869]]
| nơi sinh = [[Huế]], [[Việt Nam]]
| mất = {{ngày mất và tuổi|1884|7|31|1869|2|12}}
| nơi mất = [[Huế]], [[Việt Nam]]
| nơi an táng = [[Lăng Kiến Phúc|Bối Lăng]]
}}
'''Kiến Phúc''' (hay '''Phúc''', [[chữ Hán]]: 建福, [[1869]] – [[1884]]), tên húy là '''Nguyễn Phúc Ưng Đăng''', thường được gọi là '''Dưỡng Thiện'''<ref>Đây là tên nhà học của Ưng Đăng. Theo [[Trần Trọng Kim]], thì Lúc các ông Hoàng chưa được phong, người ta cứ lấy tên nhà học mà gọi (tr. 533).</ref>; là vị vua thứ bảy của vương triều [[nhà Nguyễn]], lên ngôi ngày [[2 tháng 12]] năm [[1883]], tại vị được 8 tháng thì qua đời.
== Tiểu sử ==
Vua '''Kiến Phúc''' sinh vào ngày 2 [[Tháng giêng|tháng Giêng]] năm [[Kỷ Tỵ]] ([[12 tháng 2]] năm [[1869]]) tại [[Huế]], là con thứ ba của Kiên Thái vương Nguyễn Phúc Hồng Cai và bà Bùi Thị Thanh.
Vì không có con, nên vua [[Tự Đức]] đã nhận ba người cháu làm con nuôi. Đó là Hoàng trưởng tử Nguyễn Phúc Ưng Ái (về sau là vua [[Dục Đức]]), Hoàng tử Nguyễn Phúc Ưng Kỷ (về sau là vua [[Đồng Khánh]]) và Hoàng tử Nguyễn Phúc Ưng Đăng là người con nuôi thứ ba. Theo ''Quốc triều sử toát yếu'' thì Ưng Đăng được vua Tự Đức truyền đem vào cung, giao cho bà Học Phi (vợ vua Tự Đức) nuôi dạy từ lúc mới 2 tuổi <ref>''Quốc triều sử toát yếu'', tr. 502.</ref>.
Sau khi vua [[Dục Đức]] và [[Hiệp Hòa|Hiệp Hoà]] đều mất, Hoàng tử Ưng Đăng được hai quan Phụ chính là [[Nguyễn Văn Tường]] và [[Tôn Thất Thuyết]] đưa lên ngôi ngày mùng [[3 tháng 11]] ([[âm lịch]]) năm [[Quý Mùi]] ([[1883]]), và lấy niên hiệu là ''Kiến Phúc'' <ref>Chép theo ''Quốc triều sử toát yếu'' (tr. 502). ''[[Việt Nam sử lược]]'' (tr. 536) chép vua Kiến Phúc lên ngôi ngày mồng [[7 tháng 10]] năm [[Quý Mùi]] ([[1883]]).</ref>. Khi ấy, ông mới 15 tuổi, và mọi việc trong triều đều do hai quan Phụ chính quyết định cả <ref>Theo ''Việt Nam sử lược'', tr. 536.</ref>.
Lúc bấy giờ, ở [[Bắc Kỳ]], lực lượng của [[Hoàng Kế Viêm]], [[Trương Quang Đản]] hãy còn phối hợp với quân [[nhà Thanh]], kình chống với quân [[Đế quốc thực dân Pháp|Pháp]]. Viên Khâm sứ Pháp ở [[Huế]] lấy điều đó ra trách cứ, khiến triều đình có dụ truyền cho hai viên tướng ấy phải về Kinh. Nhân nhượng như vậy, nhưng ít lâu sau quân Pháp vẫn tiến đánh và chiếm đoạt các tỉnh là [[Sơn Tây]], [[Bắc Ninh]], [[Hưng Hóa (định hướng)|Hưng Hóa]] và [[Tuyên Quang]].
Ngày [[18 tháng 4]] (âm lịch) năm [[Giáp Thân]] ([[1884]]), Pháp ký kết hòa ước Thiên Tân (còn gọi là Hòa ước Fournier) với nhà Thanh. Đại lược rằng triều Thanh thuận rút quân đóng ở Bắc Kỳ về, và từ đấy về sau họ để cho nước Pháp được tự do xếp đặt mọi việc ở đất [[Việt Nam]]. Thắng thế, ngày [[13 tháng 5]] (âm lịch) năm đó (tức ngày [[6 tháng 6]] năm [[1884]]), ông Patenôtre (đại diện Pháp) ký tờ hòa ước mới với triều đình nhà Nguyễn. Đó là [[Hòa ước Giáp Thân (1884)]], công nhận cuộc bảo hộ của Pháp và chia nước Việt ra làm hai khu vực là [[Trung Kỳ]] và [[Bắc Kỳ]].
Đang khi đất nước rối ren như thế, thì vua Kiến Phúc mất vào ngày [[10 tháng 6]] (âm lịch) năm Giáp Thân ([[31 tháng 7]] năm [[1884]]), hưởng dương 15 tuổi, miếu hiệu là ''Giản tông Nghị Hoàng đế'' <ref>Chép theo ''Quốc triều sử toát yếu'' (tr. 508). ''Đại Nam thực lục'' (Chính biên, tập 36, tr. 150-151) và ''Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam'' (tr. 610) cũng ghi như vậy. Trong ''Việt Nam sử lược'' (tr. 542) chép nhà vua mất ngày mồng 6 tháng 4 (âm lịch) là không chính xác.</ref>.
Lăng của Kiến Phúc, hiệu Bồi lăng, ở phía trái Khiêm lăng, tại làng Dương Xuân Thượng, huyện [[Hương Thủy]], tỉnh [[Thừa Thiên - Huế|Thừa Thiên]].
==Nghi vấn==
Sử [[nhà Nguyễn]] chép vua Kiến Phúc mất vì bệnh <ref>''Quốc triều sử toát yếu'' (tr. 508), ''Đại Nam thực lục'' (Chính biên, tập 36, tr. 150-151). Trong "[[Hạnh Thục ca]]" của Lễ tần [[Nguyễn Thị Bích (nhà thơ)|Nguyễn Nhược Thị Bích]], cũng nói vua mất vì bệnh, trích: ''"Nào ngờ nhiều nỗi chẳng may/ Trị vì sáu tháng bệnh rày lại mang/ Hết lòng khấn vái thuốc thang/ Gẫm âu số mệnh đành khôn cãi trời/ Nương mây chút sớm tếch vời/ Năm Thân tháng sáu rụng rời cành xuân"''...</ref>. Viên Khâm sứ Pháp Rheinart cũng cho rằng nhà vua mất vì bệnh. Ông kể:
:''"...Cái chết của vua [Kiến Phúc] là một cái chết tự nhiên [mort naturelle], nhưng nó đã đến một cách quá bất ngờ làm cho mọi người kinh ngạc. Đứa trẻ đáng thương đã làm vua một cách miễn cưỡng: nó sống trong sự kinh hoàng, luôn luôn lo sợ bị một số phận như người tiền nhiệm, buồn bực, trầm mặc, trốn tránh mọi người. Trong một thời gian khá lâu nó không dậy nổi, tôi không biết nó có thể đứng lên mà không cần người đỡ không, từ lúc bị bịnh, nghĩa là từ ba tháng nay...''" <ref>M. Rheinart, ''Premier chargé d’affaires à Hué, Journal'', notes, et correspondance, Bulletins des Amis du vieux Hué, số 1 & 2, 1943, 173.</ref>
Tuy nhiên, có lời đồn rằng nhà vua chết là do Nguyễn Văn Tường đầu độc. Sách ''Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam'' kể:
:''"Nguyên bà Học phi Nguyễn thị (vợ vua Tự Đức) là mẹ nuôi của Kiến Phúc, tư tình với Nguyễn Văn Tường. Nhân một hôm vua bệnh, ông Tường vào thăm có trò chuyện riêng với bà, vua nghe thấy. Ông Tường thấy có thể nguy hiểm liền xuống Thái y viện bốc một thang thuốc dâng vua uống, ngày hôm sau thì vua mất..."''<ref>''Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam'' (tr. 610). [[Phạm Văn Sơn]], ''[[Việt sử tân biên]]'' (quyển 5, tập trung, tự xuất bản, 1963, tr. 14), Tôn Thất Bình (''Kể chuyện chín chúa, mười ba vua triều Nguyễn'', Nxb. Đà Nẵng, 1996, tr. 95) kể tương tự.</ref>.
Ngoài ra, còn có một số giả thuyết như sau:
:-Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường giết vua Kiến Phúc, tôn một vị vua nhỏ tuổi hơn để dễ việc nắm trọn quyền bính.
:-Hai Phụ chính trên cho rằng [[Hòa ước Giáp Thân (1884)]] là bất bình đẳng, nếu vua Kiến Phúc không còn nữa thì “hiệp ước sẽ mất hết hiệu lực” <ref>Cả hai giả thuyết này đều lấy trong sách của Bửu Kế, bài "Tòa Khâm sứ Pháp" in trong ''Chuyện triều Nguyễn'', Nxb. Thuận Hóa, 1990, tr. 89.</ref>.
:-Vua Kiến Phúc và phe phái của ông tư thông với khâm sứ Pháp ở Huế, làm trở ngại công việc chống Pháp của hai Phụ chính <ref>[[Trần Văn Giàu]], ''Chống xâm lăng'', (Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001, tr. 451), Phạm Hồng Việt, bài "Tôn Thất Thuyết" in trong ''Danh nhân Bình Trị Thiên'' (tập 1. Nxb Thuận Hóa, 1986, tr. 261), Ngô Thị Chính-Hoàng Văn Lân, ''Lịch sử Việt Nam 1858-cuối [[thế kỷ 19]]'' (Nxb Giáo dục, 1979, tr. 71).</ref>.
==Thông tin thêm==
Vua Kiến Phúc mất, đáng lẽ ra con nuôi thứ hai của vua Tự Đức là ông Nguyễn Phúc Ưng Kỷ (về sau là vua [[Đồng Khánh]]) lên nối ngôi. Nhưng sợ lập người lớn tuổi, mình dễ mất quyền, nên Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết chọn người em của Ưng Kỳ là Nguyễn Phúc Ưng Lịch, mới 12 tuổi, lập lên làm vua, đặt niên hiệu là [[Hàm Nghi]]<ref>Theo ''Việt Nam sử lược'', tr.542.</ref>.
== Xem thêm ==
*[[Nguyễn Văn Tường]]
*Tôn Thất Thuyết
*[[Hòa ước Giáp Thân (1884)]]
==Sách tham khảo==
*[[Quốc sử quán (triều Nguyễn)|Quốc sử quán triều Nguyễn]], [[Đại Nam thực lục]] (chính biên, tập 36), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1976.
* Quốc sử quán triều Nguyễn, Quốc triều sử toát yếu, Nxb Văn học, 2002.
*[[Trần Trọng Kim]], Việt Nam sử lược. Nxb Tân Việt, Sài Gòn, 1968.
*[[Nguyễn Q. Thắng]]-Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật lịch sử Việt nam, Nxb Khoa học xã hội, 1992.
Và các sách đã dẫn ở mục chú thích.
== Chú thích ==
{{Tham khảo}}
{{Navboxes
|title= Kiến Phúc
|list1=<span>{{Đầu hộp}}
{{Thứ tự kế vị
|chức vụ=Vua [[nhà Nguyễn]]
|trước = [[Hiệp Hòa]]
|sau = [[Hàm Nghi]]
|năm = [[1883]]-[[1884]]
}}
{{Cuối hộp}}
{{Vua nhà Nguyễn}}
}}
{{Thời gian sống|sinh=1869|mất=1884|tên=Kiến Phúc}}
[[Thể loại:Vua nhà Nguyễn]]
[[Thể loại:Vua chết trẻ]]
[[Thể loại:Vua thiếu nhi]]
[[Thể loại:Người Thanh Hóa]]
[[Thể loại:Người Huế]]
| 