Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Biển Đen”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Robot: Sửa đổi hướng |
n replaced: |thumb| → |nhỏ| (6), |left| → |trái| |
||
Dòng 11:
== Nối với Địa Trung Hải trong Holocene ==
[[Tập tin:Istambul and Bosporus big.jpg|
[[Tập tin:Dardanelles map2.png|
Biển Đen nối với Đại dương Thế giới qua một chuỗi 2 eo biển nông là [[Dardanéllia|Dardanelles]] và [[Bosphore|Bosphorus]]. Dardanelles sâu {{convert|55|m|2|abbr=on}} và Bosphorus sâu {{convert|36|m|2|abbr=on}}. Khi so sánh cao độ mực nước biển vào [[kỷ băng hà]] gần nhất, các mực nước biển này thấp hơn mực nước hiện nay hơn {{convert|100|m|2|abbr=on}}. Cũng có dấu hiệu cho thấy mực nước trong biển Đen tại một thời điểm cũng thấp hơn đáng kể trong suốt thời kỳ sau băng hà. Ví dụ như các nhà khảo cổ học đã phát hiện vỏ ốc nước ngọt và các công trình của con người cách bờ biển ngoài khơi Thổ Nhĩ Kỳ 328 m. Vì vậy nó người ta cho rằng Biển Đen đã từng là một hồ nước ngọt trong đất liền (ít nhất là trong các lớp trên) trong thời gian đóng băng gần đây và một thời gian sau đó.
Dòng 23:
== Thành phần hóa học ==
[[Tập tin:The Danube Spills into the Black Sea.jpg|
Biển Đen là một bồn nước phân tầng lớn nhất trên thế giới, ở đó các lớp nước ở dưới sâu và trên mặt không trộn lẫn với nhau để có thể nhận ôxy từ khí quyển. Do đó, hơn 90% thể tích nước Biển Đen dưới sâu là nước thiếu ôxy. Điều kiện thủy hóa hiện tại chủ yếu bị khống chế bởi địa hình bồn biển và các dòng sông đổ vào, nên tạo ra sự phân tầng mạnh mẽ theo chiều đứng và sự cân bằng nước dương. Các lớp trên cùng nhìn chung lạnh hơn, nhẹ hơn và ít mặn hơn các lớp dưới sâu, vì chúng được các dòng sông cung cấp nước, trong khi đó các lớp dưới sâu có nguồn gốc ấm, mặn của Địa Trung Hải. Dòng nước nặng này từ Đia Trung Hải được cân bằng bởi một dòng nước ngọt trên mặt chảy ra từ Biển Đen vào [[biển Marmara]], duy trình sự phân tầng và độ mặn.
== Địa chất và địa hình đáy ==
[[Tập tin:Sudak vlasenko.jpg|
Nguồn gốc địa chất của bồn biển có thể liên hệ đến hai [[bồn trũng sau cung]] riêng biệt đã từng bắt đầu bởi sự phân tách [[cung núi lửa]] [[Albian]] và [[hút chìm|đới hút chìm]] của các đại dương [[đại dương cổ-Tethys|Tethys cổ]] và [[đại dương Tethys]], nhưng thời gian xảy ra các sự kiện này vẫn còn tranh cãi.<ref>{{chú thích tạp chí|pmid=16057188|year=1970|last1=McKenzie|first1=DP|title=Plate tectonics of the Mediterranean region|volume=226|issue=5242|pages=239–43|doi=10.1038/226239a0|journal=Nature|bibcode = 1970Natur.226..239M }}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|author=McClusky, S., S. Balassanian, ''et al.'' |year=2000|title=Global Positioning System constraints on plate kinematics and dynamics in the eastern Mediterranean and Caucasus|journal= Journal of Geophysical Research|volume=105|issue=B3|pages= 5695–5719|url=http://www.ipgp.fr/~armijo/paraseminario/McClusky2000.pdf|bibcode = 2000JGR...105.5695M |doi = 10.1029/1999JB900351 }}</ref> Khi bắt đầu, các chuyển động kiến tạo nén ép gây ra sự [[sụt lún]] trong bồn trũng, xen kẽ với các pha tách giãn tạo ra các hoạt động núi lửa trên diện rộng và một số [[kiến tạo sơn|đai tạo núi]], làm nâng các dải núi [[Greater Caucasus]], [[Dãy núi Parhar|Parhar]], nam [[Krym|Crimea]] và [[Balkan]]. Sự va chạm đang tiếp diễn giữa [[mảng Á-Âu]] và [[mảng châu Phi|châu Phi]] và sự chuyển động về phía tây của [[mảng Anatolia|khối Anatolian]] dọc theo [[đứt gãy Bắc Anatolia]] và [[Đứt gãy Đông Anatolia]] gây ra cơ chế kiến tạo hiện tại,<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/j.epsl.2007.10.033|title=Cenozoic evolution of the eastern Black Sea: A test of depth-dependent stretching models|year=2008|last1=Shillington|first1=Donna J.|last2=White|first2=Nicky|last3=Minshull|first3=Timothy A.|last4=Edwards|first4=Glyn R.H.|last5=Jones|first5=Stephen M.|last6=Edwards|first6=Rosemary A.|last7=Scott|first7=Caroline L.|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=265|issue=3–4|pages=360–378|bibcode=2008E&PSL.265..360S}}</ref> đã làm tăng thêm sự sụt lún của bồn Biển Đen và hoạt động núi lửa đáng chú ý trong khu vực Anatolian.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/S0037-0738(02)00286-5|bibcode=2003SedG..156..149N|title=The Black Sea basin: tectonic history and Neogene–Quaternary rapid subsidence modelling|year=2003|last1=Nikishin|first1=A|journal=Sedimentary Geology|volume=156|pages=149–168}}</ref>
Bồn biển hiện tại có thể chia thành 2 phụ cấu trúc bởi phần nhô ra kép dài về phía nam từ bán đảo Krym. Thềm lục địa về phía bắc của bồn biển rộng đến 190 km, và độ dốc trong khoảng 1:40 và 1:1000. Rìa phía nam quanh Thổ Nhĩ Kỳ và rìa phía tây quanh [[Gruzia]] đặc trưng bởi một thềm hẹp hiếm khi rộng quá 20 km và độ dốc khoảng 1:40, gồm nhiều hẻm vực và các rãnh. [[đồng bằng biển thẳm Euxine]] ở trung tâm Biển Đen có độ sâu tối đa {{convert|2212|m|2|abbr=on}} nằm gần phía nam của Yalta trên bán đảo Krym.<ref>"Remote Sensing of the European Seas" (2008) ISBN 1-4020-6771-2, [http://books.google.com/books?id=9B3D5-HBTzkC&pg=PA17 p. 17]</ref>
== Lịch sử ==
[[Tập tin:Diego-homem-black-sea-ancient-map-1559.jpg|
[[Tập tin:Aivazovsky - Black Sea Fleet in the Bay of Theodosia.jpg|
Biển Đen từng là một tuyến đường thủy bận rộn nối các tuyến đường bộ cắt qua nó trong thế giới cổ đại như: Balkans với phía Tây, thảo nguyên Á-Âu với phía bắc, Caucasus và Trung Á với phía đông, Tiểu Á và Mesopotamia với phía nam, và Hy Lạp với tây nam. <!---Vàng được chế biến lâu đời nhất trên thế giới được tìm thấy ở [[Varna]], và Biển Đen was supposedly sailed by the [[Argonauts]].---> Vùng đất ở tận cùng phía đông của Biển Đen là [[Colchis]], (hiện thuộc [[Gruzia]]), được đánh dấu cho người Hy Lạp là rìa của thế giới đã được khám phá. Các thảo nguyên phía bắc của Biển Đen từng được cho là nơi xuất phát cỉa những người nói [[hệ ngôn ngữ Proto-Ấn-Âu]], hệ ngôn ngữ tổ tiên của [[hệ ngôn ngữ Ấn-Âu]], theo một số học giả như [[Kurgan]]; một số khác di chuyển về khu trung tâm phía đông của [[biển Caspi]], một số khác nữa thì đến [[Tiểu Á|Anatolia]]. Nhiều cảng cổ, một số cảng còn cổ hơn các kim tự tháp Ai Cập, nằm trên bờ biển của Biển Đen.<ref>{{chú thích web|url=http://chadparmet.home.comcast.net/~chadparmet/BlackSea/overview/blacksea.html |title=The Black Sea |publisher=Chadparmet.home.comcast.net |accessdate=2010-04-23}}</ref>
| |||