Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Mumbai”

'''Mumbai''' ([[tiếng Marathi]]: मुंबई ''Muṃbaī'', [[Bảng mẫu tự phiên âm quốc tế|IPA]]: {{audio|Mumbai_pronunciation.ogg|/'mumbəi/}}), trước đây được gọi là '''Bombay''', là thủ phủ của [[phân cấp hành chính ở Ấn Độ|bang]] [[Maharashtra]], là [[Danh sách các thành phố Ấn Độ|thành phố]] đông dân nhất [[Ấn Độ]], và theo một số cách tính toán là [[Danh sách các thành phố theo dân số|thành phố đông dân nhất thế giới]] với một dân số ước tính khoảng 13 triệu người (thời điểm năm 2006).<ref>[http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-104&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=&geo=392281282 World Gazetteer]</ref> Mumbai tọa lạc trên [[đảo Salsette]], ngoài [[Konkan|bờ tây]] của Maharashtra. Cùng với các ngoại ô xung quanh, nó tạo thành một [[vùng đô thị Mumbai|vùng đô thị]] [[Danh sách các vùng đô thị theo dân sô|đông dân thứ 6]] thế giới với dân số khoảng 20 triệu người. Vị trí này của Mumbai ước tính có thể nhảy lên thứ 4 thế giới năm 2015 do tỷ lệ tăng dân số hàng năm là 2,2%.<ref>[http://www.demographia.com/db-worldua2015.pdf Demographia World Urban Areas: 2005 Population & 2015 Projection]</ref> Thành phố này có một bến cảng sâu tự nhiên và cảng này đã phục vụ hơn một nửa lượng khách đường thủy và một số lượng đáng kể hàng hóa thông qua.<ref>Manorama Yearbook 2006</ref>

Mumbai là thủ đô thương mại và giải trí của Ấn Độ, là nơi có nhiều tổ chức tài chính quan trọng, như [[Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ]] (RBI), [[Sở giao dịch Chứng khoán Bombay]] (BSE), [[Sở Giao dịch Chứng khoán Quốc gia Ấn Độ]] (NSE) và là nơi đóng [[Danh sách các công ty đóng trụ sở tại Mumbai|trụ sở]] của nhiều [[Danh sách các công ty Ấn Độ|công ty Ấn Độ]]. Mumbai đã thu hút người nhập cư từ khắp nơi trên đất nước Ấn Độ do thành phố này có nhiều cơ hội kinh doanh và [[Mức sống ở Ấn Độ|mức sống]], khá cao khiến cho thành phố là một “nồi lẩu thập cẩm” của nhiều cộng đồng dân cư và [[văn hóa Ấn Độ|các nền văn hóa]]. Thành phố là nơi trụ sở [[bollywood|ngành điện ảnh và truyền hình]] [[tiếng Hindi]] , được biết đến với tên gọi [[Bollywood]]. Mumbai cũng là một trong những thành phố hiếm hoi có một [[vườn quốc gia]], [[Vườn quốc gia Sanjay Gandhi]], nằm trong địa phận của thành phố.

Tên gọi Mumbai là một [[eponym]], [[từ nguyên|về mặt từ nguyên]] lấy từ từ ''Mumba'' hoặc ''Maha-Amba''— tên của vị nữ thần [[Ấn Độ giáo|Hindu]] [[Mumbadevi]], và ''Aai'' — mẹ của [[Marathi]].<ref>Samuel Sheppard ''Bombay Place-Names and Street-Names'' (Bombay: The Times Press) 1917 pp104–5</ref> Tên trước đây ''Bombay'' có nguồn gốc từ [[thế kỷ 16]] khi người [[Bồ Đào Nha]] đến khu vực này và gọi khu vực này với nhiều tên gọi khác nhau mà cuối cùng được chốt lại với cách viết ''Bombaim'', hiện vẫn đang được sử dụng phổ biến trong [[tiếng Bồ Đào Nha]]. Sau khi [[Đế quốc Anh|Anh]] giành được quyền kiểm soát vào [[thế kỷ 17]], tên gọi này được [[Anh hóa]] thành ''Bombay'', dù thành phố này được biết đến với tên gọi ''Mumbai'' hay ''Mambai'' cho đến tên Marathi đối những người nói tiếng Gujarati, và tên gọi ''Bambai'' trong tiếng Hindi, Urdu, và Ba Tư.<ref>Sujata Patel "Bombay and Mumbai: Identities, Politics and Populism" in Sujata Patel & Jim Masselos (Eds.) Bombay and Mumbai. The City in Transition (Delhi: Oxford University Press) 2003 p4</ref> Tên gọi vẫn được chính thức đổi thành ''Mumbai'' năm 1995, nhưng tên cũ vẫn đang được người dân thành phố và nhiều thể chế nổi tiếng sử dụng rộng rãi.

Một sự giải thích rộng rãi nguồn gốc tên gọi bằng tiếng Anh truyền thống ''Bombay'' cho rằng từ này xuất phát từ tên bằng tiếng Bồ Đào Nha có nghĩa là ''vịnh tốt''.<ref>[http://www.economist.com/cities/findStory.cfm?city_id=MBI&folder=Facts-History Cities Guide: Mumbai] at Economist.com.</ref> Điều này dựa trên thực tế là ''bom'' trong tiếng Bồ Đào Nha là ''tốt'' còn từ tiếng Anh ''vịnh'' tương tự như từ tiếng Bồ Đào Nha ''baía'' (''bahia'' trong cách viết cũ). Tuy nhiên, tiếng Bồ Đào Nha thì ''vịnh tốt'' phải viết là ''bahia boa'' chứ không phải viết sai ngữ pháp thành ''bom bahia''.

Các nguồn khác có một nguồn gốc xuất xứ của [[toponym]] tiếng Bồ Đào Nha ''Bombaim''. ''Dicionário Onomástico Etimológico da Língua Portuguesa'' ("Từ điển Tên riêng và Từ nguyên học") của José Pedro Machado cho rằng có lẽ tên gọi tiếng Bồ Đào Nha đầu tiên về vùng đất này từ năm [[1516]], là ''Benamajambu'' hay ''Tena-Maiambu'',<ref>Barbosa, Duarte, "Livro em que dá relação do que viu e ouviu no Oriente", 1516, ''apud'' Machado, J.P., "Dicionário Onomástico Etimológico da Língua Portuguesa".</ref> chỉ ra rằng "maiambu"' dường như chỉ Mumba-Devi, vị nữ thần Hindu sau khi nơi này được đặt tên bằng tiếng Marathi (Mumbai). Trong cùng thế kỷ, cách viết này đã biến thành ''Mombayn'' (1525)<ref>Documents from the "Tombo do Estado da Índia" (currently the Historical Archives of Goa or Goa Purabhilekha).</ref> và sau đó là ''Mombaim'' (1563).<ref>Orta, Garcia da, "Colóquios dos Simples e Drogas da Índia", original edition 1565, referenced edition 1891–1895, [[apud]] Machado, J.P., "Dicionário Onomástico Etimológico da Língua Portuguesa".</ref> Cách viết cuối cùng ''Bombaim'' xuất hiện cuối thế kỷ 16, như đã được ghi chép bởi Gaspar Correia trong tác phẩm của mình ''Lendas da Índia'' ("Các huyền thoại Ấn Độ").<ref>Correia, Gaspar, "Lendas da Índia", originally from the 16th century, the text was published only in 1858 and 1866.</ref> J.P. Machado dường như bác bỏ giả thuyết "Bom Bahia", xác nhận rằng các ghi chép của Bồ Đào Nha đề cập sự hiện diện của một vịnh ở nơi này đã dẫn đến việc người Anh cho rằng danh từ (''bahia'', "bay") là một phần không thể tách rời của tên đất theo tiếng Bồ Đào Nha, do đó tên gọi Bombay trong tiếng Anh phỏng theo tiếng Bồ Đào Nha.<ref>Machado, José Pedro, "Dicionário Onomástico Etimológico da Língua Portuguesa", entry "Bombaim", volume I, pp. 265/266.</ref>

Các hiện vật được tìm thấy gần [[Kandivali]], ở phía Bắc Mumbai cho thấy các đảo này đã có người ở từ [[Thời kỳ Đồ Đá]].<ref>[http://www.touroperatorsinindia.com/Bombay/Bombay.htm Tour operators]</ref> Các chứng cứ bằng tài liệu ghi chép được về sự sinh sống của loài người ở đây có niên đại đến năm 250 trước Công nguyên, khi nó được biết đến với tên ''Heptanesia'' ([[Claudius Ptolemaeus|Ptolemy]]) ([[tiếng Hy Lạp cổ]]: ''Một cụm 7 hòn đảo''). Vào thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, các đảo này đã tạo thành một phần của Đế quốc [[Maurya]], do một hoàng đế theo [[Phật giáo]] trị vì, [[A-dục vương|Aşoka]]. Trong những thế kỷ đầu sau Công nguyên, việc kiểm soát Mumbai đã bị tranh chấp giữa [[các phó vương phía Tây]] (Western Satraps) [[Indo-Scythian]]và [[Satavahanas]]. Những người cai trị Hindu của [[triều đại Silhara]] sau đó đã cai trị các đảo này cho đến năm 1343, khi vương quốc [[Gujarat]] đã thôn tín họ. Một trong những dinh tự cổ nhất của quần đảo này là [[Đảo Elephanta|Các động Elephanta]] và [[Bể lớn chứa nước Banganga|quần thể đền Walkeshwar]] có niên đại trong thời kỳ này.

Năm 1534, người Bồ Đào Nha đã chiếm các đảo từ [[Bahadur Shah của Gujarat]]. Họ đã nhượng cho [[Charles II của Anh]] năm 1661, làm [[của hồi môn]] cho [[Catherine de Braganza]]. Những hòn đảo này sau đó lại được cho [[Cồng ty Đông Ấn thuộc Anh]] thuê năm 1668 với giá thuê 10 [[bảng Anh|£]]10 [[mỗi năm]]. Công ty này thấy bến cảng nước sâu này bên bờ biển phía Đông của các hòn đảo là nơi lý tưởng để xây cảng đầu tiên của họ ở tiểu lục địa Ấn Độ. Dân số đã tăng lên nhanh chóng từ 10.000 năm 1661, lên 60.000 năm 1675; Năm 1687, Công ty Đông Ấn Anh đã chuyển trụ sở của mình từ [[Surat]] đến Bombay. Thành phố này cuối cùng đã trở thành thủ phủ hành chính của [[Quận Bombay]].

Trong 30 năm sau, thành phố đã phát triển thành một trung tâm đô thị lớn, được thúc đẩy bởi một sự cải thiện hạ tầng cơ sở và việc xây dựng nhiều định chế của thành phố. Dân số của thành phố đã lên đến 1 triệu người năm 1906, khiến nó trở thành thành phố lớn thứ hai Ấn Độ, sau [[Kolkata|Calcutta]]. Là thủ phủ của [[Quận Bombay]], thành phố này là cơ sở chính của [[Phong trào Độc lập Ấn Độ]], với [[Phong trào Trả lại Ấn Độ]] do [[Mahatma Gandhi]] kêu gọi năm 1942 là sự kiện rubric nhất. Sau khi Ấn Độ giành được độc lập năm 1947, thành phố đã trở thành thủ phủ của [[Bang Bombay]]. Năm 1950 thành phố mở rộng ranh giới ra như ranh giới hiện nay bằng cách sáp nhập các khu vực của các hòn đảo Salsette nằm ở phía Bắc.

Sau năm 1955, khi [[Bang Bombay]] được tổ chức lại theo ranh giới ngôn ngữ của các bang [[Maharashtra]] và [[Gujarat]], đã có một yêu cầu rằng thành phố phải được thiết lập thành một bang-thành phố tự trị. Tuy nhiên, [[Samyukta Maharashtra Samiti|phong trào Samyukta Maharashtra]] đã phản đối yêu cầu này và khăng khăng đòi Bombay/Mumbai được công bố là thủ phủ của Maharashtra. Theo những cuộc tuần hành phản đối mà đã có 105 người bị cảnh sát bắn chết, bang Maharashtra đã được thành lập với Bombay là thủ phủ vào [[ngày 1 tháng 5]] năm [[1960]].

Cuối thập niên 1970, Bombay trải qua một thời kỳ bùng nổ về xây dựng và một luồng dân di cư đáng kể và Bombay đã vượt qua [[Kolkata]] để trở thành thành phố đông dân nhất Ân Độ. Điều này đã dẫn đến việc tạo ra [[Shiv Sena]], một đơn vị chính trị bảo vệ quyền của những 'con trai của đất' năm 1966. Các công trình cổ của thành phố đã bị phá tan tành trong năm 1992/93, sau một cuộc bạo lọan phe phái gây ra tổn thất lơn về sinh mạng và tài sản. Một vài tháng sau, ngày 12 tháng 3 năm 1993, [[các vụ đánh bom năm 1993 ở Bombay|các vụ đánh bom đồng lọat]] vào các công trình nổi bật của thành phố bởi [[thế giới ngầm Mumbai]] đã giết chết khoảng 300 người. Năm 1995, thành phố đã được chính quyền Maharashtra của đảng Shiv Sena đổi tên thành ''Mumbai'' , với mục đích duy trì chính sách đổi tên các thể chế thời thuộc địa theo các tên gọi lịch sử địa phương. Đã có các vụ đánh bom nhằm vào các xe bus vận chuyển công cộng trong vài năm qua. Năm [[2006]], Mumbai cũng là một địa điểm của một [[các vụ đánh bom tàu hỏa Mumbai ngày 11 tháng 7 năm 2006|vụ khủng bố lớn]] trong đó hơn 200 người bị giết chết khi nhiều quả [[bom]] đã phát nổ hầu như đồng thời ở [[Tuyến tàu hỏa Ngoại ô Mumbai]].<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.cnn.com/2006/WORLD/asiapcf/07/16/mumbai.blasts.ap/index.html |title=India: Zero tolerance to terrorism |date=2006-07-16 |publisher=Associated Press via CNN |accessdate=2006-07-17}}</ref>

Mumbai tọa lạc tại [[đảo Salsette]] nằm ở cửa [[sông Ulhas]] ngời bờ biển phía Tây của Ấn Độ, ở vùng duyên hải gọi là [[Konkan]]. Phần lớn đất Mumbai ngang [[mực nước biển]], và độ cao trung bình dao động từ 10–15 m. Phần phía Bắc của Mumbai thì đồi núi, điểm cao nhất của thành phố là 450 m (1.450 [[foot|feet]]).<ref>''[http://www.bhramanti.com/kanheri.html Kanheri, Lungs of Mumbai]'', Krishnadas Warrior, [http://www.bhramanti.com Bhramanti]</ref> Mumbai có diện tổng diện tích 468&nbsp;[[kilômét vuông|km²]] (169&nbsp;[[dặm vuông Anh|mi²]]).

Có 5 hồ cung cấp nước cho Mumbai, đó là các hồ Vihar, Vaitarna, Powai, Tulsi và Tansa. Ban hồ nằm bên trong ranh giới của thành phố là [[hồ Tulsi]], [[hồ Vihar]] và [[hồ Powai]]. Hai hồ đầu tiên nằm bên trong [[Vườn quốc gia Sanjay Gandhi|Vườn quốc gia Borivali]], và cung cấp một phần nước uống cho thành phố. Mumbai cũng có 3 con sông nhỏ chảy trong thành phố và bắt nguồn từ khu Vườn quốc gia. Bờ biển của Mumbai bị ăn lõm bởi nhiều [[lạch]] và [[vịnh]]. Bờ biển của các đảo Salsette được bao phủ bởi nhiều [[đầm lầy]] [[đước]], phong phú về [[đa dạng sinh học]]. Bờ biển phía Tây có hai bãi biển gọi là bãi Juhu và bãi Chowpatty.

Đất bao phủ khu vực thành phố phần lớn là cát do vị trí của thành phố gần biển. Ở các vùng ngoại ô, đất bao phủ chủ yếu là đất phù sa và nhiều mùn. Các lớp đá nằm dưới thành phố bao gồm các tầng basalt đen [[Deccan]] và sự khác nhau về độ axit và ba-dơ có niên đại từ cuối kỷ nguyên [[Kỷ Creta|Cretaceous]] và đầu kỷ nguyên [[Thế Eocen|Eocene]] [[geologic timeline|eras]]. Mumbai nằm trên một khu vực hoạt động địa chấn<ref>[http://theory.tifr.res.in/bombay/physical/fault.html The Seismic Environment of Mumbai], [http://theory.tifr.res.in TIFR - Theoretical Physics]</ref> do sự hiện diện của ba đường phay đứt ở khu vực phụ cận. Khu vực này được xếp vào khu vực Vùng III, có nghĩa có thể xảy ra một trận động đất có cường độ 6,5 [[Độ Richter|Richter]].

Mumbai được phân loại là một đô thi của Ấn Độ, dưới quyền quản lý của [[Hội đồng Thành phố Đại Mumbai|Hội đồng thành phố BrihanMumbai]]. Nó bao gồm hai vùng riêng biệt: nội thành và ngoại thành, tạo nên hai quận của bang Maharashtra. Khu vực thành phố thường được gọi là '''Thành phố đảo'''.<ref>[http://www.mmrdamumbai.org/projects_muip.htm MMRDA Projects], [http://www.mmrdamumbai.org Mumbai Metropolitan Region Development Authority (MMRDA)]</ref>

Khí hậu của thành phố, nằm ở trong [[nhiệt đới|vùng nhiệt đới]], và gần [[Biển Ả Rập]], có thể đại khái chia ra hai mùa: mùa [[độ ẩm|ẩm]] và mùa khô. Mùa ẩm rơi vào giữa tháng 3 và tháng 10 với độ ẩm cao và nhiệt độ hơn 30&nbsp;[[độ Celsius|°C]] (86&nbsp;[[độ Fahrenheit|°F]]). Mưa [[gió mùa]] rơi vào giữa tháng 6 và tháng 9 và cung cấp phần lớn lượng mưa hàng năm của thành phố là 2.200&nbsp;[[millimetre|mm]] (85&nbsp;[[inch]]es). Lượng mưa trung bình hàng năm ghi nhận được là 3.452&nbsp;mm (135.89&nbsp;inches) năm 1954.<ref>[http://mdmu.maharashtra.gov.in/pages/Mumbai/mumbaiplanShow.php Mumbai Plan], [http://mdmu.maharashtra.gov.in Department of Relief and Rehabilitation (Maharashtra)]</ref> [[Lũ lụt năm 2005 ở Mumbai|lượng mưa cao nhất]] ghi nhận được trong một ngày là 944&nbsp;mm (37.16&nbsp;inches) on [[2005-07-26]].<ref>[http://www.dnaindia.com/report.asp?NewsID=1039257 DNA]</ref>

Mùa khô rơi vào giữa tháng 11 và tháng giêng có đặc trưng có độ ẩm và thời tiết mát mẻ ấm áp ôn hòa. Gió bắc lạnh tạo ra các đợt lạnh nhẹ vào tháng giêng và tháng 2. Nhiệt độ hàng năm chênh lệch trong khoảng cao nhất 38&nbsp;°C (100&nbsp;°F) và thấp nhất 11&nbsp;°C (52&nbsp;°F). Nhiệt độ cao nhất kỷ lục là 43,3&nbsp;°C (110&nbsp;°F) và thấp kỷ lục là 7,4&nbsp;°C (45&nbsp;°F) on [[1962-01-22]].<ref>http://www.angelfire.com/ma/maxcrc/temp.html Extreme temperatures</ref> Nhiệt độ trung bình hàng tháng của Mumbai vào giữa mùa Hè (tháng 5) là 33&nbsp;°C (91&nbsp;°F) & giữ tháng mùa Đông (tháng giêng) rơi xuống 19&nbsp;°C (67&nbsp;°F). Do kiểu thời tiết và độ ẩm và kiểu thời tiết chung như thế này, con người không phải gánh gchịu bất kỳ sự cực đoan nào của thời tiết trừ gió mùa trong một vài trường hợp – ví dụ lũ lụt.

Mumbai đóng góp 10% số lượng việc làm tại nhà máy, 40% [[thuế thu nhập]], 60% [[thuế hải quan]], 20% [[thuế môn bài]], 40% kim ngạch [[thương mại quốc tế|ngoại thương]] và 9 tỷ USD [[thuế kinh doanh]] của Ấn Độ.<ref>''Manorama Yearbook 2003'', pg 678, ISBN 81-900461-8-7</ref> Nhiều định chế tài chính Ấn Độ có trụ sở tại [[Nam Mumbai|trung tâm Mumbai]], bao gồm [[Sở giao dịch Chứng khoán Mumbai]], [[Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ]], [[Sở giao dịch Chứng khoán quốc gia Ấn Độ]], [[India Government Mint, Mumbai|Xưởng đúc tiền quốc gia]], và nhiều tập đoàn kinh tế lớn (bao gồm [[Tata Group]], [[Godrej]] và [[Reliance]]). Nhiều [[ngân hàng]] nước ngoài và các thể chế tài chính cũng có chi nhánh tại khu vực này.

Cho đến thập niên 1980, sự thịnh vượng của Mumbai phần lớn là nhờ các nhà máy dệt và cảng biển. Nhưng từ đó trở đi, nền kinh tế của Mumbai đã được đa dạng hóa với các ngành: kỹ thuật công trình, gọt giũa [[kim cương]], chăm sóc y tế, và [[công nghệ thông tin]]. Là một thủ phủ bang, các công sở ở đây cũng là nơi thu hút đang kể [[lực lượng lao động]] của Mumbai. Mumbai cũng có một lực lượng đông đảo những người [[lao động (kinh tế học)|lao động]] không có tay nghề cao và trung bình làm việc trong các lĩnh vực lao động chân tay như: bán hàng rong, lái taxi, cơ khí và các nghề [[cổ cồn xanh]] khác. Cảng và ngành vận tải tàu biển cũng sử dụng nhiều lao động.

Thành phố này do [[Hội đồng thành phố Brihanmumbai]] (BMC) quản lý (trước đây là Hội đồng thành phố Bombay), với quyền chấp hành được giao cho [[Cao ủy thành phố Mumbai|Cao ủy thành phố]], là một [[Ngành hành chính Ấn Độ|quan chức ngành hành chính Ấn Độ]] được [[Maharashtra#Chính quyền|chính quyền bang]] bổ nhiệm. Hội đồng này bao gồm 227 ủy viên hội đồng được bầu cử trực tiếp đại diện cho 24 [[Các đơn vị phân cấp hành chính của Mumbai|quận]],<ref>[http://www.mcgm.gov.in/forms/Wards.aspx?slmno=MTE%3d-7nR%2f8MPTOxg%3d Municipal Corporation of Greater Mumbai]</ref> 5 ủy viên hội đồng được chỉ định và một người giữ chức [[Thị trưởng Mumbai|thị trưởng]]. BMC chịu trách nhiệm quản lý các nhu cầu về hạ tầng và công dân đô thị. Một người Phó cao ủy giám sát mỗi quận cho mục đích hành chính. Hầu như tất cả [[:category:Các đảng chính trị Ấn Độ-Maharashtra|các đảng chính trị bang]] đều đưa ứng cử viên tham gia bầu cử chọn các ủy viên hội đồng.

Vùng đô thị tạo thành hai [[Danh sách các quận Ấn Độ|quận]] của Maharashtra, mà mỗi quận dưới sự quản lý của một [[Người phục trách thu thuế Quận]] (District Collector). Các người phụ trách thu thuế quận này đảm trách việc hồ sơ tài sản và thu ngân khố cho [[Chính phủ Ấn Độ|Chính phủ Liên bang]], và giám sát [[Bầu cử ở Ấn Độ|các cuộc bầu cử quốc gia]] tổ chức ở trong thành phố.

[[Cảnh sát Mumbai]] do một [[Cao ủy Cảnh sát Mumbai|Cao ủy Cảnh sát]] lãnh đạo, cao ủy cảnh sát này là một quan chức của [[Cục Cảnh sát Ấn Độ|IPS]] . Sở Cảnh sát Mumbai thuộc Bộ Nội vụ Bang. Thành phố được chia ra 7 vùng cảnh sát và 17 vùng cảnh sát giao thông, mỗi vùng do một Phó Cao ủy lãnh đạo. Cảnh sát giao thông là một cơ quan bán tự trị thuộc Sở Cảnh sát Mumbai.

Mumbai là nơi có [[Tòa án Tối cao Mumbai]], là cơ quan thi hành quyền hạn tư pháp trên toàn bang [[Maharashtra]] và [[Goa]], và [[Lãnh thổ Liên hiệp|Các lãnh thổ Liên hiệp]] [[Daman và Diu]] và [[Dadra và Nagar Haveli]]. Mumbai cũng có hai tòa cấp dưới là [[Tòa án Tiểu điều khoản]] (Small Causes Court) xử các vụ việc dân sự, và [[Tòa án Khai đình]] (Sessions Court) for criminal cases.

Phần lớn dân Mumbai sử dụng [[giao thông công cộng]] từ nhà đi làm và ngược lại do thiếu các bãi đậu xe, tắc nghẽn giao thông và nhìn chung là tình trạng đường sá tồi tệ trong thời gian gió mùa. Thành phố là nơi có trụ sở của hai [[Đường sắt Ấn Độ|bộ phận đường sắt]] – Đường sắt Trung tâm (CR) đóng trụ sở tại [[Ga cuối Chatrapati Shivaji]] (trước đây gọi là Ga cuối Victoria), và Đường sắt phía Tây (WR) đóng trụ sở ở gần [[Churchgate]]. Xương sống của giao thông thành phố, [[Đường sắt Ngoại ô Mumbai]], bao gồm 3 mạng lưới riêng biệt chạy theo chiều dài thành phố, theo hướng Bắc-Nam. Tuyến [[Đường sắt phía Tây]] chạy dọc theo vùng phía Tây của thành phố còn tuyến [[Đường săt Trung tâm (Ấn Độ)|Đường sắt Trung tâm]] bao trùm phần lớn các phần trung tâm và Đông Bắc của thành phố. Cả hai tuyến tỏa ra các vùng ngoại vi, mỗi tuyến có chiều dài một chiều khoảng 125&nbsp;km. [[Tuyến Bến cảng]] là một nhánh của tuyến [[Đường sắt Trung tâm (Ấn Độ)|Đường sắt Trung tâm]], với một độ dài 54&nbsp;km dọc theo phần Tây-Nam của thành phố, gần các bến cảng và mở rộng vào [[Navi Mumbai]] (Bombay Mới). Mumbai được [[Đường sắt Ấn Độ]] kết nối tốt với phần lớn các nơi trong Ấn Độ.

Xe taxi màu đen và màu vàng có đồng hồ, được chở đến 4 khách cùng hành lý, bao quát khắp vùng đô thị. Xe [[tuk-tuk]] ([Auto rickshaw) chỉ được phép hoạt động ở các khu vực ngoại ô, là loại xe vận tải thuê ở đây. Các xe tuk-tuk (trông giống như xe lam) 3 bánh này có 3 bánh và có thể chở đến ba khách

[[Sân bay quốc tế Chhatrapati Shivaji]] (trước đây gọi là, Sân bay quốc tế Sahar) của Mumbai là sân bay bận rộn nhất ở Ấn Độ, phục vụ vận tải hành khách và hàng hóa bằng đường hàng không. Nhà ga hàng không Andheri phục vụ các chuyến bay quốc tế còn Nhà ga Santacruz phục vụ các chuyến bay nội địa. [[Sân bay Juhu]] đã là sân bay đầu tiên của Ấn Độ và hiện nay là nơi đăng cai một [[câu lạc bộ bay]] và một [[sân bay trực thăng]].

Với địa hình duy nhất của mình, Mumbai có một trong những bến cảng tự nhiên tốt nhất thế giới, phục vụ 50% lượng khách của cả nước và phần nhiều hàng hóa vận tải đường thủy của Ấn Độ. Đây cũng là một căn cứ quan trọng của [[Hải quân Ấn Độ]].<ref>Matthew, K.M. (2006). Manorama Yearbook 2003, pg 524, Malaya Manorama. ISBN 81-89004-07-7</ref> Phà từ [[Bến phà]] cho phép đi đến các đảo và các bãi biển trong khu vực với giá rẻ.

Hội đồng Thành phố Mumbai (BMC) cung cấp [[nước uống]] cho thành phố, phần lớn được khai thác từ các hồ Tulsi và Vihar, cũng như các hồ xa về phía Bắc. Nước được lọc tại [[Bhandup]], là nhà máy lọc nước lớn nhất [[châu Á]]. BMC cũng chịu trách nhiệm bảo dưỡng đường sá và thu gom rác thải trong thành phố. Hầu như tất cả số lượng rác thải 7800 tấn mỗi ngày của Mumbai<ref>''The Times of India'', Mumbai edition (print), [[2005-04-19]], pg 2</ref> đều được chở đến các bãi thải ở [[Gorai]] nằm ở Tây Bắc, và [[Deonar]] ở phía Đông. Việc xử lý [[nước cống]] được tiến hành ở [[Worli]] và [[Bandra]].

[[Điện]] được cung cấp bởi: BEST ở trong thành phố, và bởi [[Reliance Energy]], [[Tata]], và [[Mahavitaran]] (Công ty TNHH Phân phối Điện Bang Maharashtra) ở các vùng ngoại ô. Phần lớn điện của thành phố lấy từ [[thủy điện]] và [[năng lượng hạt nhân|máy điện nguyên tử]]. Công ty cung cấp dịch vụ [[điện thoại]] lớn nhất là công ty quốc doanh [[MTNL]], là công ty đã [[độc quyền (kinh tế)|độc quyền]] cung cấp dịch vụ điện thoại cố định và di động cho đến năm 2000 và hiện đang cung cấp dịch vụ điện thoại cố định, di động cũng như [[Wireless local loop|WLL]]. Vùng phủ sóng [[điện thoại di động]] rộng rãi và nhà cung cấp dịch vụ chính là [[Orange (công ty)|Hutch]], [[Airtel]], [[BPL group]], [[Reliance Infocomm]] và [[Tata Indicom]]. Cả hai công nghệ di động [[Hệ thống thông tin di động toàn cầu|GSM]] và [[Đa truy cập phân chia theo mã|CDMA]] đều có sẵn ở thành phố. Việc sử dụng [[Internet băng thông rộng]] đang gia tăng ở thành phố với các công ty cung cấp dịch vụ dẫn đầu là MTNL và [[Tata group|Tata]].

Theo điều tra dân số năm 2001, dân số Mumbai là 11.914.398 người,<ref>[http://www.mmrdamumbai.org/docs/Population%20and%20Employment%20profile%20of%20MMR.pdf Population and Employement profile of Mumbai Metropolitan Region], Census 2001, truy cập ngày 5 tháng 8 năm 2008</ref> Theo cuộc điều tra do ''World Gazetteer'' tiến hành năm 2008, Mumbai có dân số 13.662.885 người<ref>{{Chú thích web |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=80&geo=-104&srt=pnan&col=aohdq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnan

|title=India: metropolitan areas |accessdate=2008-01-17 |publisher=World Gazetteer}}</ref> Mật độ dân số ước tính khoảng 22.000 người trên mỗi ki-lô-mét vuông. Tỷ lệ biết chữ của dân thành phố này là trên 86%, cao hơn mức trung bình của toàn Ấn Độ.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.censusindiamaps.net/page/Religion_WhizMap1/housemap.htm |title=Census GIS India&nbsp;— Census of India 2001 |year=2006 |publisher=Census of India}}</ref>

Mumbai có một bộ phận lớn dân [[biết nhiều thứ tiếng]] giống như các thành phố khác ở Ấn Độ. Marathi, [[ngôn ngữ chính thức]] của Maharashtra được nói rộng rãi. Các ngôn ngữ khác được nói tại đây là Hindi và [[tiếng Anh]]. Một kiểu nói thông tục của tiếng Hindi, được gọi là ''[[Bambaiya]]'' – một sự pha trộn của tiếng Marathi, Hindi, [[tiếng Anh Ấn Độ]] và một số từ thông tục được pha trộn được sử dụng ngoài phố. Tiếng Anh được nói rộng rãi và là ngôn ngữ chính của lực lượng [[cổ cồn trắng]] của thành phố.

Giống như nhiều thành phố lớn khác ở thế giới đang phát triển, Mumbai phải gánh chịu các vấn đề tương tư của quá trình đô thị hóa lớn nảy sinh ở các thành phố lớn ở [[các nước đang phát triển]] — sự nghèo khó phổ biến và tình trạng chăm sóc [[y tế]] kém, nạn [[thất nghiệp]], mức giáo dục và trình độ thị dân của bộ phận lớn dân số. Với không gian thành phố có hạn, dân Mumbai thường phải sống trong các khu nhà tù túng, đắt đỏ, thường xa nơi làm việc và do đó cần đi làm bằng các tuyến xe tháng có điểm trung chuyển đông nghẹt người hay các tuyến đường kẹt cứng xe cộ. Theo tuần báo ''Business Week'', khoảng 43% dân số sống ở các khu ổ chuột và các vành đai ổ chuột của thành phố. Mặc dù [[Mãi dâm ở Ấn Độ|mãi dâm là bất hợp pháp ở Ấn Độ]], Mumbai có mộ số lượng dân số lớn là những [[người làm nghề bán dâm]], ước tính hơn 100.000 người.<ref name = USstate>[http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2001/sa/8230.htm "Country Reports on Human Rights Practices: India"], [[US State Department]], 2001.</ref> Sự thịnh hành cao của [[HIV]] trong những người hành nghề mại dâm nữ (mức không đổi trên 50% kể từ năm 1993<ref>{{citeweb=http://whqlibdoc.who.int/wpro|title=WTO}}</ref>

Vùng đô thị có hương vị [[thức ăn nhanh]] lề đường, bao gồm các món [[vada pav]] (bánh mì lên men tách đôi ra, với bánh bao chiên kẹp giữa), [[panipuri]] (bánh xèo với xốt me và đậu lăng), pav bhaji (bánh mì lên men ăn kèm rau xào), sandwich (bánh mì kẹp trắng với bơ và xốt cà chua (Chutney) nóng, khoai tây, hành, dưa leo và beatroot) và [[bhelpuri]] (hỗi hợp cơm xốp), còn ẩm thực [[Nam Ấn Độ]] [[thực phẩm Trung Hoa]] cũng phổ biến. Cư dân thành phố này có gu ẩm thực, [[âm nhạc Ấn Độ|âm nhạc]], phi, ảnh và văn học cả Ấn Độ và quốc tế độc nhất vô nhị. Năm 2004, Mumbai đã nhận được [[Di sản thế giới|các giải thưởng bảo tồn di sản]] từ [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc|UNESCO]].

Ngoài phục vụ cho những người mê điện ảnh, thành phố có một truyền thống kịch nghệ cả bằng tiếng Anh và các ngôn ngữ địa phương phát đạt. Nghệ thuật đương đại được trưng bày tốt ở các phòng trưng bày nghệ thuật do nhà nước bảo trợ và các phòng trưng bày tư nhân. Nhà nước bảo trợ kinh phí cho các gallery: [[Phòng trưng bày Nghệ thuật Jehangir]] và [[Phòng trưng bày Nghệ thuật hiện đại Quốc gia]]. Được xây dựng năm 1833, [[Hiệp hội châu Á Bombay]] là [[thư viện công cộng]] cổ nhất thành phố. Thành phố này cũng có phần lớn [[Các tòa nhà cao nhất Ấn Độ|các tòa nhà cao nhất]].

Theo [[kế hoạch 10+2+3]], học sinh mất 10 năm học phổ thông, sau đó 2 năm vào các [[Trường cao đẳng 2 năm đầu]] (Junior College), nơi họ lựa chọn theo ba ngành: [[nghệ thuật tự do|nghệ thuật]], [[thương mại]] hoặc [[khoa học]]. Tiếp theo là một khóa đại học tổng hợp ở lĩnh vực học hay một khóa chuyên nghiệp như [[luật]], [[công nghệ|kỹ thuật]], [[y học|y khoa]]. Phần lớn các trường cao đẳng ở thành phố là hội viên của [[Đại học Mumbai]], một trong những trường đại học lớn nhất thế giới về mặt tỷ lệ tốt nghiệp. [[IIT Bombay|Viện Công nghệ Ấn Độ, Mumbai]], là một trong những trường kỹ thuật hàng đầu của Ấn Độ và [[Đại học Nữ SNDT]] là những trường đại học khác tại Mumbai.

Mumbai cũng là nơi có hai viện nghiên cứu quan trọng của Ấn Độ: Viện Nghiên cứu Cơ bản Tata ([[TIFR]]), và Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử Bhabha ([[BARC]]).

Môn [[cricket]] là môn thể thao phổ biến nhất của thành phố Mumbai và thường được chơi ở trong các [[maidan]] (sân) xung quanh thành phố. [[Backyard cricket|Gully cricket]], một dạng cải biến của môn cricket, được chơi trong các ngõ hẻm hẹp của thành phố, đặc biệt vào các ngày Chủ Nhật. Mumbai đã sản sinh ra nhiều [[những vận động viên nổi tiếng môn cricket từ Mumbai|các vận động viên cricket quốc tế nổi tiếng]], và là chủ nhà của [[Ban Kiểm soát môn cricket ở Ấn Độ]] (BCCI). Môn cricket quốc tế được đông đảo dân chúng xem và thành phố ngừng hoạt động trên thực tế trong những ngày khi [[đội cricket Ấn Độ]] chơi các trận quan trọng. Thành phố có hai sân vận động cricket quan trọng là [[Sân vận động Wankhede]] và [[Sân vận động Brabourne]]. [[Đội tuyển cricket Mumbai]] thuộc loại một trong những đội mạnh ở [[Ranji Trophy]], vòng thi đấu trong nước hạng nhất quốc gia.

[[Bóng đá]] là môn thể thao phổ biến thứ hai với những câu lạc bộ chơi vào các đợt [[gió mùa]], khi các môn thể thao ngoài trời khác không thể chơi được. [[Football World Cup]] là một trong những sự kiện truyền hình được đông đảo người theo dõi nhất ở Mumbai. Môn thể thao quốc gia Ấn Độ, [[field hockey]], đã sụt giảm mạnh trong những năm gần đây, sụt giảm về độ phổ biến so vơi môn cricket, dù nhiều tuyển thủ Mumbai chơi trong đội tuyển quốc gia.

Các môn thể thao được nhiều chơi khác ở các câu lạc bộ và [[câu lạc bộ thể thao]] (gymkhana), và bao gồm [[quần vợt sân cỏ|tennis]], [[bóng quần]], [[billiards]], [[cầu lông]], [[bóng bàn]] và [[golf]]. Mumbai cũng chơi môn bóng rugby, là một trong số ít các thành phố ở Ấn Độ chơi môn này. Mỗi tháng 2, Mumbai tổ chức các cuộc [[Derby (đua ngựa)|đua ngựa 3 tuổi]] ở [[Trường đua ngựa Mahalaxmi]]. Dịp này chứng kiến những người ăn mặc đúng mốt tranhg điểm thời thượng. Trong những thời gian gần đây, môn đua xe công thức 1 ([[Công thức 1|Formula 1]]) đã gây sự chú ý của công chúng. Các môn thể thao khác như [[bóng chuyền]] và [[bóng rổ]] phần lớn phổ biến ở các trường phổ thông và cao đẳng. Năm 2004, Cuộc đua việt dã [[Mumbai Marathon]], một sự kiện hàng năm được [[Standard Chartered Bank]] tài trợ, đã thiết lập một sự cố gắng mang môn thể thao này đến với công chúng Ấn Độ.

==Chú Tham khảo thích==