|
'''Ngày Julian''' hay '''ngày Julius''' hoặc '''số ngày JulianJulius''' (viết tắt theo [[tiếng Anh]] là '''JDN''') là số [[ngày]] đã trôi qua kể từ 12 giờ trưa [[Giờ Greenwich]] (UT) của [[thứ hai]], ngày [[1 tháng 1]], năm [[4713 TCN]] trong [[lịch Julius đón trước]] (tức là [[24 tháng 11]], [[4714 TCN]] trong [[lịch Gregory đón trước]], cũng là ngày Julius 0).
Hệ thống ngày Julius thường được dùng trong [[thiên văn học]] để thống nhất mọi sự kiện thiên văn, mô tả bởi nhiều hệ thống lịch khác nhau, vào một hệ thống ngày duy nhất.
==Niên kỷ JulianJulius==
'''Niên kỷ JulianJulius''' (viết tắt theo tiếng Anh là '''JD''') là số ngày JulianJulius cộng với phần thập phân của ngày đã trôi qua kể từ 12 giờ trưa.
Trong khi '''số ngày JulianJulius''' là [[số nguyên]] thì '''niên kỷ JulianJulius''' là [[số thực]], cộng thêm [[giờ]], [[phút]] và [[giây]], quy đổi ra phần thập phân của ngày.
==Ví dụ==
*Ngày [[1 tháng 1]] năm [[2000]] trong [[lịch Gregory]] (lịch mà chúng ta sử dụng trong đời sống hiện nay) là ngày JulianJulius số 2.451.545. Như vậy cũng có thể tính số ngày JulianJulius bằng việc tính số ngày đã trôi qua kể từ 1 tháng 1 năm 2000, cộng thêm 2.451.545.
*09:17, [[20 tháng 6]] [[2005]] ([[UT]]), thời điểm bài viết này được tạo ra là niên kỷ JulianJulius số 2.453.541,88681.
==Cách tính==
Số ngày JulianJulius có thể tính bởi các công thức sau, sử dụng [[năm thiên văn]] (1 [[TCN]] là 0, 2 TCN là −1, 4713 TCN là −4712):
:''a'' = [(14 - ''tháng'')/ 12]
:''y'' = ''năm'' + 4800 - ''a''
:''m''= ''tháng'' + 12''a'' - 3
Chuyển một ngày trong [[lịch Gregory]] (giữa trưa) ra số ngày JulianJulius:
:'''JDN''' = ''ngày'' + [(153''m'' + 2)/5] + 365''y'' + [''y''/4] - [''y''/100] + [''y''/400] - 32045
Chuyển một ngày trong [[lịch Julius]] (giữa trưa) ra số ngày JulianJulius:
:'''JDN'''= ''ngày'' + [(153''m'' + 2)/5] + 365''y'' + [''y''/4] - 32083
Trong các công thức trên [''x''/''y''] là phần [[số nguyên|nguyên]] của [[phép chia]] ''x''/''y''.
Tính niên kỷ JulianJulius, thêm [[giờ]], [[phút]], [[giây]] theo [[UT]] :
:'''JD'''= '''JDN''' + (''giờ'' - 12)/24 + ''phút''/1440 + ''giây''/86400
Ngày trong [[tuần]] có thể tìm thấy từ số ngày JulianJulius bằng việc tìm [[số dư]] trong [[phép chia]] cho 7, với 0 nghĩa là [[thứ 2]].
{|border=1 cellspacing=0 cellpadding=3
==Lịch sử==
'''Số ngày JulianJulius''' đã được dựa trên ''chu kỳ JulianJulius'' đề xuất bởi [[Joseph Justus Scaliger|Joseph Scaliger]] năm [[1583]], vào thời [[lịch Gregory]] mới xuất hiện:
: 15 ([[chu kỳ Thập Ngũ]]) × 19 ([[chu kỳ Meton]]) × 28 (chu kỳ Mặt Trời) = 7980 năm
Ngày [[khởi nguyên (lịch)|khởi nguyên]] của chu kỳ này là lần cuối cùng cả ba chu kỳ ở năm đầu tiên — Scaliger chọn thời điểm khởi nguyên này vì nó xuất hiện sớm hơn mọi sự kiện lịch sử và thiên văn đã biết thời đó. Scailger chọn tên JulianJulius vì nó hợp với tên [[lịch Julius]] đang sử dụng thời ông.
Trong quyển ''Outlines of Astronomy'', xuất bản lần đầu năm [[1849]], [[nhà thiên văn]] [[John Herschel]] đã viết:
:Năm đầu tiên của chu kỳ JulianJulius, cũng là năm số 1 của 3 chu kỳ thành phần, là vào năm [[4713 TCN]], và giữa trưa ngày 1 tháng 1 của năm đó, đối với [[kinh tuyến]] đi qua [[Alexandria]], là thời điểm khởi nguyên, để xác định các sự kiện lịch sử, bằng việc tính số nguyên ngày giữa thời điểm khởi nguyên và giữa trưa (đối với Alexandria) của ngày. Thiên đỉnh của Alexandria được chọn vì Ptolemy đã dựa vào nó khi đề xuất kỷ nguyên Nabonassar, cơ sở của mọi tính toán của ông.
Các [[nhà thiên văn]] đã chọn ngày JulianJulius của Herschel vào cuối [[thế kỷ 19]], nhưng chọn kinh tuyến [[Greenwich]] thay cho Alexandria, sau khi Greenwich được chọn làm [[kinh tuyến gốc]] bởi một hội nghị quốc tế năm [[1884]].
Ngày JulianJulius bắt đầu vào giữa trưa vì vào thời Herschel đề xuất nó, các ngày trong thiên văn học đều bắt đầu vào giữa trưa. Việc chọn thời điểm giữa trưa để bắt đầu tính ngày đã có từ thời [[Ptolemy]]. Ông đã chọn giữa trưa vì [[Mặt Trời]] đi qua kinh tuyến của người quan sát luôn vào cùng thời điểm trong mọi ngày quanh năm, khác với thời điểm [[Mặt Trời mọc]] hay [[Mặt Trời lặn]] có thể thay đổi tùy [[mùa]] đến vài [[giờ]]. Giữa đêm đã không được chọn vì nó đã không thể được tính chính xác nếu chỉ dùng [[đồng hồ nước]]. Hơn nữa, nếu ngày bắt đầu từ giữa trưa, các quan sát trong đêm có thể chỉ cần ghi vào một ngày, vì cả buổi đêm nằm gọn trong một ngày (các quan sát trong đêm của Ptolemy đều phải ghi hai ngày, theo ngày [[Ai Cập]], bắt đầu từ rạng đông, và ngày [[Babylon]], bắt đầu lúc hoàng hôn). Việc chọn mốc giữa trưa được dùng cho nhiều quan sát thiên văn đến tận năm [[1925]].
==Xem thêm==
==Tham khảo==
(bằng [[tiếng Anh]])
* Gordon Moyer, "The Origin of the JulianJulius Day System," ''Sky and Telescope'' '''61''' (April 1981) 311-313.
* ''Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac'', edited by P. Kenneth Seidelmann. University Science Books, 1992. ISBN 0935702687
==Liên kết ngoài==
* [http://aa.usno.navy.mil/data/docs/JulianDateJuliusDate.html U.S. Naval Observatory JulianJulius Date Converter]
* [http://www.nr.com/julianJulius.html JulianJulius Day and Civil Date calculator]
* [http://tycho.usno.navy.mil/mjd.html U.S. Naval Observatory Time Service article]
* [http://visualiseur.bnf.fr/Visualiseur?Destination=Gallica&O=NUMM-94926 Outlines of Astronomy by John Herschel]
* [http://www.iers.org/iers/earth/resolutions/UAI_b1.html International Astronomical Union Resolution 1B: On the Use of JulianJulius Dates]
* [http://sourceforge.net/projects/solarclock/ Open-source date conversion software]
[[ca:Dia julià]]
[[da:JulianskeJuliusske dato]]
[[de:JulianischesJuliusisches Datum]]
[[en:JulianJulius day]]
[[es:Fecha julianaJuliusa]]
[[fr:Jour julien]]
[[it:Giorno giuliano]]
| 