|
[[Image:Map-of-human-migrations.svg|thumb|400px|Map of early [[human migrations]], according to [[Mitochondrial DNA|mitochondrial]] [[population genetics]]. Numbers are [[millennia]] before the present (accuracy disputed).]]
"Thời đại đồ đá cũ" bắt đầu bằng việc con người sử dụng [[đồ đá]], đây là giai đoạn đầu tiên của [[thời đại đồ đá]].
"Paleolithic" means "Old Stone Age," and begins with the first use of [[stone tool]]s. The Paleolithic is the earliest period of the [[Stone Age]].
TheThời earlyđại partđồ ofđá thecũ Paleolithicđược ischi calledthành the3 [[Lowerphần, Paleolithic]]đồ đá cũ sớm, whichgiữa predatesvà muộn. Thời kỳ đồ đá cũ sớm trước khi xuất hiện ''[[Homo sapiens]]'', beginningbắt withđầu bằng ''[[Homo habilis]]'' (andvà relatedcác speciesloài liên quan) andvà withsử thedụng earliestđồ stoneđá tools,sớm datednhất tocách aroundnay khoảng 2.,5 million yearstriệu agonăm.<ref>The Essence of Anthropology 3rd ed. By William A. Haviland, Harald E. L. Prins, Dana Walrath, Bunny McBrid. Pg 83.</ref>
[[EarlyCác Homoloài trước sapiens|''Early'' homo sapiens]]'' có originatednguồn somegốc khoảng 200,.000 yearsnăm agotrước, usheringmở inra thetrong [[Middlethời Paleolithicđại đồ đá cũ giữa]]. Những Anatomicthay changesđổi indicatingvề modernmặt languagegiải capacityphẫu alsocho arisethấy duringkhả thenăng Middlengôn Paleolithicngữ hiện đại cũng được dùng trong thời đại đồ đá cũ giữa.<ref>Race and Human Evolution. By Milford H. Wolpoff. Pg 348.</ref> TheCách systematicthức [[paleolithicchôn burial|burialngười ofchết, theâm dead]]nhạc, thenghệ [[originthuật ofthuở music|music]]ban đầu, [[prehistoricvà art|earlyviệc art]],sử anddụng các công cụ có nhiều thebộ usephận ofngày increasinglycàng sophisticatedtinh multi-partvi toolstrong arethời highlightsđại ofđồ theđá Middlecũ Paleolithicgiữa.
ThroughoutTrong thesuốt Paleolithicthời đại đồ đá cũ, humanscon generallyngười livedchủ asyếu [[nomad]]icsống [[hunter-gatherer]]sbằng săn bắt hái lượm. [[Hunter-gatherer#SocialSăn structure|Hunter-gathererbắt hái lượm societies]]có tendedxu tohướng berất verynhỏ smallvà andbình egalitarianđẳng,<ref>Vanishing Voices : The Extinction of the World's Languages. By Daniel Nettle, Suzanne Romaine Merton Professor of English Language University of Oxford. Pg 102-103.</ref> thoughmặc hunter-gathererdù societiescác withxã abundanthội resourcessăn orbắt advancedhái food-storagelượm techniquescó sometimesnguồn developedtài sedentarynguyên lifestylesphong withphú complexhoặc socialcác structureskỹ suchthuật aslưu trữ thực phẩm tiến bộ đôi khi phát triển lối sống ít vận động với cấu trúc xã hội phức tạp như chiefdoms, andvà [[socialphân tầng xã stratificationhội]]. Long-distance contacts may have been established, as in the case of [[Indigenous Australian]] "highways."
=== Thời đại đồ đá giữa ===
{{Main|Thời đại đồ đá giữa}}
[[File:Canoe on beach.jpg|thumb|150px|[[Dugout canoe]]]]
"Thời đại đồ đá giữa" là giai đoạn phát triển công nghệ của con người giữa thời đại đồ đá cũ và thời đại đồ đá mới của thời đại đồ đá.
The "Mesolithic," or "Middle Stone Age" (from the [[Greek language|Greek]] "''mesos''," "middle," and "''lithos''," "stone") was the period in the development of [[human]] [[technology]] between the Paleolithic and [[Neolithic]] periods of the Stone Age.
Thời đại đồ đá giữa bắt đầu khi kết thúc thế [[Pleistocene]], khoảng 10.000 BP, và kết thúc khi bắt đầu phát triển nông nghiệp, mốc thời gian có thể thay đổi theo vùng địa lý. Ở một số vùng, như [[Cận Đông]], nông nghiệp đã trải qua vào cuối [[Pleistocen]], và ở đây thời kỳ đồ đá giữa diễn ra ngắn và không được hiểu rõ. Ở những khu vực chịu tác dộng của băng hà, thì người ta gọi là "[[Epipaleolithic]]".
The Mesolithic period began at the end of the [[Pleistocene]] epoch, some 10,000 BP, and ended with [[Agriculture#History|the introduction of agriculture]], the date of which varied by geographic region. In some areas, such as the [[Near East]], agriculture was already underway by the end of the [[Pleistocene]], and there the Mesolithic is short and poorly defined. In areas with limited [[glacial]] impact, the term "[[Epipaleolithic]]" is sometimes preferred.
Những khu vực từng trải qua những tác động môi trường lớn hơn như kết thúc thời kỳ băng hà cuối cùng có nhiều bằng chứng về thời kỳ đồ đá giữa, tồn tại hàng thiên niên kỷ. Ở Bắc Âu, các xã hội đã có thể sống tốt dự trên nguồn cung cấp thực phẩm dồi dào từ các vùng đầm lầu được rừng bao phủ bởi khí hậu ấm hơn. Những điều kiện như thế đã tạo ra những tập tính riêng biệt của con người được bảo tồn trong các tài liệu của họ, như các nền văn hóa [[Maglemosian]] và [[Azilian]]. Các điều kiện như thế này cũng trì hoãn sự thay thế của thời kỳ đồ đá mới cho đến tậo 4000 TCN (hay 6.000 BP) ở Bắc Âu.
Regions that experienced greater environmental effects as the [[last ice age]] ended have a much more evident Mesolithic era, lasting millennia. In [[Northern Europe]], societies were able to live well on rich food supplies from the [[marsh]]lands fostered by the warmer climate. Such conditions produced distinctive human behaviours that are preserved in the material record, such as the [[Maglemosian]] and [[Azilian]] cultures. These conditions also delayed the coming of the Neolithic until as late as 4000 BCE (6,000 [[Before Present|BP]]) in northern [[Europe]].
Thời đại đồ đá giữa đặc trưng ở hầu hết các khu vực bởi các dụng cụ bằng các loại đá lửa nhỏ — [[microlith]] và [[microburin]]. Vật câu cá, dao đá dùng để đẻo, và các vật dụng bằng gỗ như [[canoe]] và cung tên đã được phát hiện ở nhiều nơi. Các công nghệ này xuất hiện đầu tiên ở [[châu Phi]] liên quan đến văn hóa Azilia, trước khi phát triển đến châu Âu qua nền văn hóa [[Ibero-Maurusian]] của Bắc Phi và văn hóa [[Kebaran]] của [[Levant]].
Remains from this period are few and far between, often limited to [[midden]]s. In [[forest]]ed areas, the first signs of [[deforestation]] have been found, although this would only begin in earnest during the Neolithic, when more space was needed for [[agriculture]].
The Mesolithic is characterized in most areas by small composite [[flint]] tools — [[microlith]]s and [[microburin]]s. [[Fishing tackle]], stone [[adze]]s and wooden objects, e.g. [[canoe]]s and [[bow (weapon)|bows]], have been found at some sites. These technologies first occur in [[Africa]], associated with the Azilian cultures, before spreading to Europe through the [[Ibero-Maurusian]] culture of Northern Africa and the [[Kebaran]] culture of the [[Levant]]. Independent discovery is not always ruled out.
=== Đồ đá mới ===
[[Image:Malta Hagar Qim BW 2011-10-04 16-39-32.JPG|thumb|Entrance to the [[Ġgantija phase]] temple complex of [[Hagar Qim]], [[Malta]]<ref>http://www.heritagemalta.org/hagarqim.html</ref>]]
"Neolithic"Thời meanskỳ "Newđồ Stoneđá Age.mới" là Thisgiai wasđoạn acủa periodsự ofphát primitivetriển [[technological]]về andcông [[social]]nghệ development,và towardxã thehội endnguyên ofthủy thedẫn "Stoneđến Age"sự kết thúc của thời đại đồ đá. Thời Thekỳ Neolithicđồ periodđá sawmới thechứng developmentkiến ofsự earlyphát triển của các ngôi [[villagelàng]]s sơ khai, [[agriculturenông nghiệp]], [[animal]]thuần hóa [[domestication]]động vật, [[tool]]scác anddụng thecụ onsetvà ofkhởi theđầu earliestcho recordedcác incidentsbiến ofcố về [[war]]farechiến tranh.<ref>[http://perfectirishgifts.com/blog/2008/06/prehistoric_massacres_the_twin.html The Perfect Gift: Prehistoric Massacres. The twin vices of women and cattle in prehistoric Europe<!-- Bot generated title -->]</ref> The ''Neolithic'' term is commonly used in the [[Old World]], as its application to cultures in the [[Americas]] and [[Oceania]] that did not fully develop metal-working technology raises problems.
==== Nông nghiệp ====
{{Main|Lịch sử nông nghiệp}}
[[Forest gardening]], originating in prehistory, is thought to be the world's oldest known form of agriculture (or [[agroecosystem]]).<ref>{{cite book|title=The Forest Farms of Kandy: And Other Gardens of Complete Design|author=Douglas John McConnell|year=2003|page=1|url=http://books.google.co.uk/books?id=QYBSfUJPQXcC&lpg=PP1&dq=the%20forest%20farms%20of%20kandy%20and%20other%20gardens%20of%20complete%20design&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|isbn=9780754609582}}</ref> [[Vere Gordon Childe]] then describes an "[[Neolithic Revolution|Agricultural Revolution]]" occurring about the 10th millennium BCE with the [[Agriculture#History|adoption of agriculture]] and [[domestication]] of plants and animals. The [[Sumerians]] first began farming c. 9500 BCE. By 7000 BCE, agriculture had been developed in [[India]] and [[Peru]] separately; by 6000 BCE, in Egypt; by 5000 BCE, in China. About 2700 BCE, agriculture had come to [[Mesoamerica]].
Although attention has tended to concentrate on the [[Middle East]]'s [[Fertile Crescent]], archaeology in the [[Americas]], [[East Asia]] and [[Southeast Asia]] indicates that agricultural systems, using different crops and animals, may in some cases have developed there nearly as early. The development of organised [[irrigation]], and the use of a specialised [[workforce]], by the [[Sumerians]], began about 5500 BCE. Stone was supplanted by bronze and iron in implements of agriculture and warfare. Agricultural settlements had until then been almost completely dependent on [[Rock (geology)|stone]] tools. In [[Eurasia]], [[copper]] and [[bronze]] tools, decorations and weapons began to be commonplace about 3000 BCE. After bronze, the Eastern [[Mediterranean]] region, [[Middle East]] and [[China]] saw the introduction of [[iron]] tools and weapons.
[[Image:World 1000 BCE.png|thumb|right|300px|The technological and social state of the world, circa 1000 BCE.
{{legend|#FF0|[[hunter-gatherer]]s}}
{{legend|#909|[[nomad]]ic [[pastoralism|pastoralists]]}}
{{legend|#0F0|[[farming|simple farming societies]]}}
{{legend|#F90|[[chiefdom|complex farming societies/chiefdoms]]}}
{{legend|#99F|[[Sovereign state|state societies]]}}
{{legend|#FFFFFF|uninhabited}}]]
The Americas [[metallurgy in pre-Columbian America|developed metallurgy]] for decorative objects, but did not use metal extensively for utilitarian purposes. No evidence of melting, smelting, or casting has been found in the prehistoric Americas. However, little archaeological research has so far been done in [[Peru]], and nearly all the ''[[khipus]]'' (recording devices, in the form of knots, used by the Incas) were burned in the [[Spanish conquest of Peru]]. As late as 2004, entire [[cities]] were still being unearthed.
The cradles of early [[civilization]]s were [[river]] [[valley]]s, such as the [[Euphrates]] and [[Tigris]] valleys in [[Mesopotamia]], the [[Nile River|Nile]] valley in [[Egypt]], the [[Indus River|Indus]] valley in the [[Indian subcontinent]], and the [[Yangtze]] and [[Yellow River]] valleys in [[China]]. Some nomadic peoples, such as the Indigenous Australians and the [[Bushmen]] of southern Africa, did not practice agriculture until relatively recent times.
Agriculture made possible complex societies — [[civilizations]]. States and markets emerged. Technologies enhanced people's ability to harness [[nature]] and to develop [[transport]] and [[communication]]."The city represented a new degree of human concentration, a new magnitude in settlement".<ref>Mumford, Lewis. The City In History Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects. New York: A Harvest Book Harcourt, Inc, 1961. Print.</ref> Cities relied on agricultural surplus."since the inhabitants of a city do not produce their own food...cities cannot support themselves...thus exist only where agriculture is successful enough to produce agricultural surplus." <ref>Ziomkowski, Robert. The Best Test Preparation for the Western Civilization. New Jersey: Research & Educational Association, 2006. E book.</ref>
===Thời đại đồ đồng đá===
| 