Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tiếng România”

|states=[[România]], [[Moldova]], [[Bulgaria]], [[Canada]], [[Hoa Kỳ]], [[Nga]], [[Tây Ban Nha]], [[Ukraina]], [[Israel]], [[Serbia]], [[Hungary]]; nhiều cộng đồng khác ở vùng [[Balkan|bán đảo Balkan]] và vùng khác,...

|region=[[Đông Nam châu Âu]], nhiều cộng đồng ở [[Trung Đông]]

|speakers=Ngôn ngữ đầumẹ tiênđẻ: 24 triệu người <br />Ngôn ngữ thứ hai: 4 triệu người <ref name="28mil">Liên minh Latin báo cáo rằng 28 triệu người nói tiếng Romana, trong đó 24 triệu người nói như tiếng mẹ đẻ: ''Latin Union - The odyssey of languages:'' [http://dpel.unilat.org/DPEL/Creation/Odyssee/5.ro.asp ro], [http://dpel.unilat.org/DPEL/Creation/Odyssee/5.es.asp es], [http://dpel.unilat.org/DPEL/Creation/Odyssee/5.fr.asp fr], [http://dpel.unilat.org/DPEL/Creation/Odyssee/5.it.asp it], [http://dpel.unilat.org/DPEL/Creation/Odyssee/5.pt.asp pt]; see also [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ron Ethnologue report for Romanian]</ref>

|rank=34 (nativetiếng mẹ đẻ)

'''Tiếng România''' hay '''tiếng Rumani''' (''limba română'', {{IPA2|[http://say.expressivo.com/carmen/Limba_română 'lim.ba ro'mɨ.nə]}}) là một [[cácNhóm ngôn ngữ RomanceRôman|ngôn ngữ]] được khoảng 24 đến 28 triệu dân sử dụng,<ref name="28mil"/> chủ yếu ở [[România]] và [[Moldova]]. Đây là ngôn ngữ chính thức ở [[România]], [[Moldova]] và tỉnh tự trị [[Vojvodina]] của [[Serbia]]. Dạng chính thức của [[tiếng Moldova]]<ref name=Moldova/> ở [[Moldova]] chính là dạng chính thức của tiếng România; trước thời điểm năm 2000, có một khác biệt nhỏ trong chính tả nhưng cuối cùng đã bị bãi bỏ.<ref>Ấn bản mới của „Dicţionarul ortografic al limbii române (ortoepic, morfologic, cu norme de punctuaţie)” – được [[Viện hàn lâm Khoa học Moldova]] giới thiệu và đề nghị xuẩt bản sau cuộc họp của ủy ban ngày 15 tháng 11 năm 2000 – áp dụng quyết định của đại hội của Viện Romania từ ngày 17 tháng 2 năm 1993 về việc quay trở lại dùng „â” và „sunt” trong chính tả tiếng România. ([http://ro.wikipedia.org/wiki/Imagine:Asm_lbro3.jpg Introduction, Institute of Linguistics of the Academy of Sciences of Moldova]) Quyết định này bắc buộc ở các trường học và việc sử dụng chính thức khác của ngôn ngữ này.</ref> Tiếng România cũng là ngôn ngữ hành chính hay chính thức ở nhiều cộng đồng và tổ chức khác nhau (như [[Liên minh Latinh]] và [[Liên minh châu Âu]]).

Tương tự các nhánh khác trong [[nhóm ngôn ngữ Rôman]], [[các ngôn ngữ Đông Rôman]] cũng bắt nguồn từ [[tiếng Latinh bình dân]] (được [[Dacia]] chấp nhận sử dụng trong tiến trình Latinh hóa văn hóa diễn ra vào những thế kỷ đầu của Công nguyênlịch).<ref>{{cite book| last =Matley| first =Ian| title =Romania; a Profile| publisher =Praeger|year=1970| page =85}}</ref><ref>{{cite book|last = Giurescu| first =Constantin C.| title = The Making of the Romanian People and Language| publisher =Meridiane Publishing House|year=1972| location =Bucharest| pages =43, 98–101, 141}}</ref> Năm 271-275, [[Đế quốc La Mã]] rút khỏi Dacia và bỏ lại miền đất này cho dân [[Goth]].<ref>{{cite book|last =Eutropius|authorlink = Eutropius (historian)|coauthors = Justin, Cornelius Nepos|title =Eutropius, Abridgment of Roman History|publisher =George Bell and Sons|year=1886| location =London| url = http://www.ccel.org/p/pearse/morefathers/eutropius_breviarium_2_text.htm}}</ref><ref>{{cite web|last = Watkins|first = Thayer|title = The Economic History of the Western Roman Empire |url =http://www.sjsu.edu/faculty/watkins/barbarians.htm|quote= "The Emperor Aurelian recognized the realities of the military situation in Dacia and around AD 271 withdrew Roman troops from Dacia leaving it to the Goths. The Danube once again became the northern frontier of the Roman Empire in eastern Europe"}}</ref> Hiện chưa rõ về lịch sử ngôn ngữ Đông Rôman trong giai đoạn giữa thế kỷ 3 cho đến trước thế kỷ 10 (khi vùng đất này rơi vào tầm ảnh hưởng của [[Đế quốc Đông La Mã]]). Người ta vẫn tranh cãi rằng liệu tiếng [[Tiền România]] đã phát triển trong cộng đồng dân Dacia-La Mã bị người La Mã bỏ lại Dacia sau khi rút đi hay thứ tiếng này đã phát triển trong lòng cộng đồng nói tiếng Latinh ở vùng Balkan, miền nam [[sông Donau]].

Vào thời [[Trung cổ]], tiếng România bắt đầu chịu ảnh hưởng từ [[ngôn ngữ Slavơ]].<ref>Graham Mallinson, "Rumanian", in "The Romance Languages", Taylor & Francis, 1997, tr. 413: "Much more substantial than the Germanic adstrate in the Western Romance Languages is the Slavic adstrate in Balkan Romance."</ref> và một phần từ tiếng Hy Lạp. Suốt thời Trung cổ, thứ tiếng này vẫn không được chứng thực, chỉ đến đầu thế kỷ 16 thì mới được lịch sử ghi nhận.

Trong tác phẩm ''[[:s:la:Descriptio Moldaviae|Descriptio Moldaviae]]'' (Berlin, 1714), [[Dimitrie Cantemir]] chỉ ra rằng dân Moldavia, Wallachia và [[Transilvania]] đều nói cùng một ngôn ngữ, dù rằng có một số khác biệt trong giọng và từ vựng.<ref>"Valachiae et Transylvaniae incolis eadem est cum Moldavis lingua, pronunciatio tamen rudior, ut dziur, Vlachus proferet zur, jur, per z polonicum sive j gallicum; Dumnedzeu, Deus, val. Dumnezeu: akmu, nunc, val. akuma, aczela hic, val: ahela."</ref> Công trình của Cantemir cung cấp một trong những cái nhìn mang tính lịch sử đầu tiên về tiếng România, về sự phát triển từ tiếng Latinh và việc vay mượn từ vựng từ tiếng Hy Lạp, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và tiếng Ba Lan. Ông còn cho rằng một số từ vựng chắc hẳn có gốc gác từ [[tiếng Dacia]]. Cantemir cho rằng, mặc dù vàođa thờisố ôngngười sốngở thìthời đađại sốcủa ông tin rằng tiếng România có nguồn gốc Latinh, song có những học giả cho rằng thứ tiếng này phát triển từ tiếng Ý.

Tiếng România là ngôn ngữ được nói nhiều nhất tại vùng trung bộ và vùng Balkan thuộc Nam Âu. Người nói tiếng România cũng phân tán khắp nơi trên thế giới do quá trình di cư. Số người nói tiếng România chiếm 0,5% dân số toàn cầu<ref>{{cite web|url=http://dtil.unilat.org/LI/2005/ro/rezultatele_detaliate.htm |title=Latin Union – Languages and cultures online 2005 |publisher=Dtil.unilat.org |date= |accessdate=23 May 2010}}</ref> và 4% dân số nói ngôn ngữ Rôman trên thế giới.<ref>[http://web.archive.org/web/20040618041543/http://encarta.msn.com/media_701500404/Languages_Spoken_by_More_Than_10_Million_People.html MSN Encarta – Languages Spoken by More Than 10 Million People], Encarta</ref>

Tiếng România là ngôn ngữ chính thức và cũng là ngôn ngữ quốc gia tại România và Moldova. Ngôn ngữ này cũng là một trong năm ngôn ngữ chính thức của [[tỉnh tự trị [[Vojvodina]] thuộc [[Serbia]]. Tại Serbia ([[thung lũng Timok]]), [[Ukraina]] (các tỉnh [[Chernivtsi (tỉnh)|Chernivtsi]] và [[Odessa (tỉnh)|Odessa]]), Hungary ([[Gyula, Hungary|Gyula]]) và Bulgaria ([[Vidin]]) cũng có thiểu số nói tiếng România. Nhiều cộng đồng dân nhập cư ở Ý, Tây Ban Nha, Pháp và Bồ Đào Nha cũng dùng tiếng România.