|
[[Tập tin:jutland peninsula 2.png|nhỏ|Bán đảo JutlandJylland]]
'''JutlandJylland''' ([[tiếng Đan MạchAnh]] : '''JyllandJutland''') là [[bán đảo]] làm thành miền tây [[Đan Mạch]] và là phần đất liền duy nhất của Đan Mạch nối với [[lục địa]] [[châu Âu]].
== Tên gọi ==
JutlandJylland do tiếng Đan Mạch [[trung Cổ|thời trung cổ]] là ''Iutland'', nghĩa là vùng đất của người [[Jutes]] (tiếng Đan Mạch hiện đại : ''jyde''), trong đó tiền tố ''Iut'' xuất xứ từ chữ Đan Mạch cổ ''iuthær'', tương đương với [[tiếng Bắc Âu]] cổ (norrønt) ''jótar'', có khả năng đồng nghĩa với chữ ''ýtar'' = ''các người''.
Nhà địa lý [[Hy Lạp]] cổ đại [[Claudius Ptolemaeus]] (khoảng 90 - 168 [[sau Công nguyên]]) gọi JutlandJylland là ''Kimbrikẽ chersonẽsos'' (bán đảo của người Cimbri, vì xưa người Cimbri cư ngụ ở phần bắc bán đảo này). Tên [[Latinh|Latin]] của bán đảo là ''Jutlandia''
== Lịch sử ==
Về mặt [[lịch sử]], biên giới phía nam của bán đảo JutlandJylland mãi tới tận sông [[Eider]], ranh giới giữa [[Schleswig]] với [[Holstein]] (bắc [[Đức]] hiện nay), và cũng là [[biên giới]] giữa Đan Mạch và Đức thời trung cổ. Phía nam sông Eider là Holstein, về mặt [[địa lý]] thì thuộc bán đảo JutlandJylland, nhưng về mặt lịch sử thì không thuộc bán đảo này. Về mặt địa lý, bán đảo JutlandJylland không có biên giới cố định, mà kéo dài tới tận sông [[Elbe]] (Đức), hoặc tới điểm mà bán đảo hẹp lại (một đường từ cửa sông Elbe tới [[Lübeck]] (Đức)). Nó cũng được gọi là bán đảo JutlandJylland-Holstein hoặc bán đảo JutlandJylland-Schleswig-Holstein.
Bộ luật của JutlandJylland năm 1241 dưới thời vua [[Valdemar II]] vẫn còn được áp dụng ở vùng Schleswig tới tận năm 1900
Theo nhận thức của người Đức thì trước khi có cuộc [[trưng cầu dân ý|trưng cầu ý dân]] ở Schleswig năm 1920 ([[tiếng Đức]] : ''Volksabstimmung in Schleswig''), bán đảo JutlandJylland bắt đầu từ phía bắc của sông nhỏ [[Kongeå]] (tiếng Đức : ''Königsau''), phía nam [[Vejen]] (nam JutlandJylland) ngược lên phía bắc. Người Đức không hề tính vùng Schleswig-Sønderjylland (Südjütland) và nhất là vùng Holstein thuộc bán đảo JutlandJylland. Lịch sử Đức thường coi vùng Nam JutlandJylland do các người Angles (tiếng Đức : ''Angeln'') thời cổ cư ngụ, còn JutlandJylland do người [[Jutes]] (tiếng Đức : ''Jüten'') cư ngụ. Tuy nhiên điều này không chắc chắn.
== Địa lý &và hình thể ==
[[Tập tin:Jylland overview map2.PNG|nhỏ|200px|'''Đỏ:''' Phần JutlandJylland của Đan Mạch. '''Hồng:''' Các đảo [[Læsø]], [[Anholt]], [[Samsø]] và [[Als Island|Als]] thuộc JutlandJylland. '''Nâu:''' Nam [[Schleswig]] về lịch sử, thuộc JutlandJylland, nay thuộc [[Đức]]. '''Vàng:''' Holstein, không thuộc JutlandJylland, nhưng nằm ở bán đảo JutlandJylland.]]
Bán đảo JutlandJylland có dạng gần giống hình thoi, đầu phía bắc nhọn, đầu phía nam hơi thót lại. Phía đông là eo biển [[Kattegat]], phía bắc là eo biển [[Skagerak]], phía tây là [[Bắc Hải (định hướng)|Bắc Hải]] và phía nam giáp [[Đức]]. JutlandJyllland có [[diện tích]] 29.777 km2, chiếm hơn 2/3 tổng diện tích của Đan Mạch. Từ mũi [[Skagen]] (cực bắc) tới [[Padborg]] (biên giới phía nam) dài 337 km. Từ [[Fornæs]] (điểm cực đông) tới [[Bovbjerg]] (điểm cực tây) dài 174 km.
Về [[địa chất học|địa chất]], Jutland chịu ảnh hưởng bởi một dải mép [[băng hà]] từ thời băng hà cuối cùng (Weichsel) khoảng 10.000 - 15.000 năm [[công Nguyên|trước Công nguyên]]. Dải này rộng khoảng 20 km từ [[Ringkøbing]] tới [[Viborg]] rồi xuống phía nam. Mọi phần phía bắc và phía đông của dải này xưa kia bị băng hà bao phủ, phần phía tây của dải này là khu băng tan thành nước chảy ra Bắc Hải, để lại lớp [[trầm tích]] tạo thành vùng đất lẫn đất cát tương đối bằng phẳng ở phía tây. Khu vực phía bắc và phía đông của dải này là lớp [[băng tích]] (''moraine'') gồm sỏi cát, do đó khá gập ghềnh.
Phía tây có nhóm đảo ở [[vùng Biển lội]] (''Wadden Sea'') gần giáp bờ là các đảo [[Fanø]], [[Rømø]], [[Mandø]], Langli và các đụn cát lớn Koresand, Jordsand
JutlandJylland có 3 điểm cao nhất Đan Mạch là ''Yding Skovhøj'' (172,54 m trên mực nước biển), ''Møllehøj'' (170,86 m) và ''Ejer Bavnehøj'' (170,35 m)
Nhà thờ và 2 tấm bia đá khắc [[chữ rune]] ở [[Jelling]] là [[di sản thế giới|di sản văn hóa thế giới]] của [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc|UNESCO]]
Trong thời [[Chiến tranh thế giới thứ nhất|Đệ nhất thế chiến]], [[trận JutlandJylland]] (Battle of Jutland, từ 31.5 - 1.6.1916) là một trong các trận hải chiến lớn nhất ở ngoài khơi JutlandJylland giữa [[Hải quân]] [[Hoàng gia Anh]] và Hải quân Đức
== Dân số ==
Bán đảo JutlandJylland có 2.513.601 dân (năm 2007) tức 46% [[dân số]] toàn Đan Mạch. Mật độ dân số là 84,41/km2. Gần ½ số dân (khoảng 1,2 triệu) cư ngụ tại các thành phố dọc bờ biển phía đông từ [[Randers]] (bắc) tới [[Haderslev]] (nam) với diện tích 9.997 km2
== Việc phân địa hạt hành chính ==
Từ 1.4.1970 tới 31.12.2006, JutlandJylland được chia thành 7 [[amt]] (tương đương tỉnh hạt) là: Nordylland, Ribe, Ringkjøbing, Sønderjylland, Viborg, Vejle và ÅrhusAarhus.
Từ 1.1.2007, cuộc Cải cách cơ cấu đã bãi bỏ các amt và chia JutlandJylland thành 3 vùng (''region'') : vùng Bắc JutlandJylland (Nordjylland), Trung JutlandJylland (Midtjylland) và Nam Đan Mạch (Syddanmark), vùng này gồm cả đảo [[Fyn]] và các đảo nhỏ lân cận.
== Các thành phố lớn ==
* [[Aarhus]] (Århus) : 228.674 dân
* [[Aalborg]] : 121.540 dân
* [[Esbjerg]] : 71.886 dân
* [[Randers]] : 55.909 dân
* [[Kolding]] : 55.045 dân
* [[Horsens]] : 50.983 dân
* [[Vejle]] : 49.928 dân
* [[Herning]] : 44.437 dân
* [[Silkeborg]] : 41.300 dân
* [[Fredericia]] : 37.074 dân
* [[Viborg]] : 34.114 dân
* [[Holstebro]] : 31.955 dân
* [[Hjørring]] : 24.813 dân
* [[Frederikshavn]] : 23.636 dân
* [[Skive]] : 20.572 dân
{{Commonscat|Jutland}}
[[Thể loại:BánĐan đảo ĐứcMạch]]
[[Thể loại:BánĐịa đảolý Đan Mạch]]
| 