|
Con người xuất hiện ở khu vực Sài Gòn từ khá sớm. Các cuộc khai quật [[khảo cổ học|khảo cổ]] trên địa phận Sài Gòn và khu vực lân cận cho thấy ở đây đã tồn tại nhiều nền văn hóa từ [[thời đại đồ đá|thời kỳ đồ đá]] cho tới thời kim khí. Những cư dân cổ từ nhiều thiên niên kỷ về trước đã biết đến kỹ thuật canh tác [[nông nghiệp]]. [[Văn hóa Sa Huỳnh]] từng tồn tại trên khu vực này với những nét rất riêng. Thời kỳ [[văn hoá Óc Eo|văn hóa Óc Eo]], từ đầu [[Công Nguyên]] cho tới [[thế kỷ 7]], khu vực miền Nam Đông Dương có nhiều tiểu quốc và Sài Gòn khi đó là miền đất có quan hệ với những vương quốc này.
Cho đến trước [[thế kỷ 16]], vị trí tiếp giáp với các quốc gia cổ cũng khiến Sài Gòn trở thành nơi gặp gỡ của nhiều cộng đồng dân cư. Sài Gòn - Gia Định vẫn là địa bàn của vài nhóm dân cư cổ cho tới khi [[người Việt]] xuất hiện.<ref>[{{chú thích web|title=Vùng Sài Gòn thời hoang sơ|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/vung_sai_gon_thoi_hoang_so?left_menu=1|publisher=Website VùngThành Sàiphố GònHồ thờiChí hoang sơ]{{dead linkMinh|dateaccessdate=2014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20100201020855/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/vung_sai_gon_thoi_hoang_so?left_menu=1|archivedate=August 2010-02-1}} trên trang của Thành phố.</ref>.
=== Khai phá ===
[[Tập tin:Citadel of Saigon 1815.png|250px|nhỏ|Sơ đồ [[Thành Bát Quái]], công trình được xây dựng năm 1790]]
Những người Việt đầu tiên tự động vượt biển tới khai vùng đất này hoàn toàn không có sự tổ chức của [[nhà Nguyễn]]. Nhờ cuộc hôn nhân giữa công nữ [[Công nữ Ngọc Vạn|Ngọc Vạn]] với vua [[Chân Lạp]] [[Chey Chettha II|Chey Chetta II]] từ năm [[1620]], mối quan hệ giữa [[Đại Việt]] và Chân Lạp trở nên êm đẹp, dân cư hai nước có thể tự do qua lại sinh sống. Khu vực Sài Gòn, Đồng Nai bắt đầu xuất hiện những người Việt định cư. Trước đó, [[người Chăm]], [[người Man]] cũng sinh sống rải rác ở đây từ xa xưa.<ref>[{{chú thích web|title=Con đường lập nghiệp của cha ông để có Sài Gòn - Gia Định|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/con_duong_lap_nghiep_cua_cha_ong_de_co_sg_gia_dinh?left_menu=1|publisher=Website ConThành đườngphố lậpHồ nghiệp của cha ông để có Sài GònChí Minh|accessdate=2014- Gia Định]{{dead link05-22|datearchiveurl=August 2010http://web.archive.org/web/20090414155639/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/con_duong_lap_nghiep_cua_cha_ong_de_co_sg_gia_dinh?left_menu=1|archivedate=2009-04-14}} trên trang của Thành phố.</ref>.
Giai đoạn từ [[1623]] tới [[1698]] được xem như thời kỳ hình thành của Sài Gòn sau này.<ref name="thue">[{{chú thích web|title=Lập đồn thu thuế đầu tiên|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/home/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/lap_don_thu_thue?left_menu=1|publisher=Website LậpThành đồnphố thuHồ thuếChí đầu tiên]{{dead linkMinh|dateaccessdate=August 20102014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090901031124/http://www.hochiminhcity.gov.vn/home/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/lap_don_thu_thue?left_menu=1|archivedate=2009-09-1}} trên trang của Thành phố.</ref>. Năm [[1623]], [[chúa Nguyễn]] sai một phái bộ tới yêu cầu vua Chey Chettha II cho lập đồn thu thuế tại Prei Nokor (Sài Gòn) và Kas Krobei ([[Bến Nghé]]). Tuy đây là vùng rừng rậm hoang vắng nhưng lại nằm trên đường giao thông của các thương nhân Việt Nam qua [[Campuchia]] và [[Xiêm]]. Hai sự kiện quạn trọng tiếp theo của thời kỳ này là lập doanh trại và dinh thự của Phó vương Nặc Nộn và lập đồn dinh ở Tân Mỹ (gần ngã tư Cống Quỳnh - Nguyễn Trãi ngày nay). Có thể nói Sài Gòn hình thành từ ba cơ quan chính quyền này.<ref name="thue"/>.
Năm [[1679]], chúa [[Nguyễn Phúc Tần]] cho một nhóm [[người Hoa]] "[[phản Thanh phục Minh]]" tới [[Mỹ Tho]], [[Biên Hòa]] và Sài Gòn để lánh nạn. Đến năm [[1698]], chúa Nguyễn sai [[Nguyễn Hữu Cảnh]] kinh lý vào miền Nam. Trên cơ sở những lưu dân Việt đã tự phát tới khu vực này trước đó, Nguyễn Hữu Cảnh cho lập phủ [[Gia Định]] và hai huyện Phước Long, Tân Bình. Vùng Nam Bộ được sát nhập vào cương vực Việt Nam.<ref>[{{chú thích web|title=Lịch sử hình thành đất Sài Gòn|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/lich_su_hinh_thanh_dat_sai_gon?left_menu=1|publisher=Website LịchThành sửphố hìnhHồ thànhChí đất Sài Gòn]{{dead linkMinh|dateaccessdate=2014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20100201074131/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/lich_su_hinh_thanh_dat_sai_gon?left_menu=1|archivedate=August 2010-02-1}} trên trang của Thành phố.</ref>.
Thời điểm ban đầu này, khu vực Biên Hòa, Gia Định có khoảng 10.000 hộ với 200.000 khẩu. Công cuộc khai hoang được tiến hành theo những phương thức mới, mang lại hiệu quả hơn. Năm [[1802]], sau khi chiến thắng [[Nhà Tây Sơn|Tây Sơn]], [[Gia Long|Nguyễn Ánh]] lên ngôi và đẩy mạnh công cuộc khai khẩn miền Nam. Các công trình kênh đào Rạch Giá - Hà Tiên, Vĩnh Tế... được thực hiện. Qua 300 năm, các trung tâm nông nghiệp phát triển bao quanh những đô thị sầm uất được hình thành.<ref>[{{chú thích web|title=Công cuộc khai hoang ở Nam Bộ vào thời các chúa Nguyễn|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/home/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/khai_pha_vung?left_menu=1|publisher=Website CôngThành cuộcphố khaiHồ hoang ở Nam Bộ vàoChí thời các chúa Nguyễn]{{dead linkMinh|dateaccessdate=August 20102014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090415185300/http://www.hochiminhcity.gov.vn/home/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/cong_cuoc_khai_duong_mo_loi/khai_pha_vung?left_menu=1|archivedate=2009-04-15}} trên trang của Thành phố.</ref>.
=== Từ Gia Định tới Sài Gòn ===
Năm [[1788]], [[Gia Long|Nguyễn Ánh]] tái chiếm Sài Gòn, lấy nơi đây làm cơ sở để chống lại [[Nhà Tây Sơn|Tây Sơn]]. Năm [[1790]], với sự giúp đỡ của hai sĩ quan công binh người [[Pháp]], Theodore Lebrun và Victor Olivier de Puymanel, Nguyễn Ánh cho xây dựng [[Thành Bát Quái]] làm trụ sở của chính quyền mới. "Gia Định thành" khi đó được đổi thành "Gia Định kinh".<ref>Lê Quỳnh, ''[http://www.bbc.co.uk/vietnamese/entertainment/story/2004/02/printable/040219_nguyenmilitary.shtml Chuyển giao quân sự: Trường hợp nhà Nguyễn]''. BBC Việt ngữ, 19 tháng 2, 2004.</ref>. Tới năm [[1802]], Nguyễn Ánh lên ngôi ở [[Huế]], miền Nam được chia thành 5 trấn. Sáu năm sau, [[1808]], "Gia Định trấn" lại được đổi thành "Gia Định thành". Trong khoảng thời gian [[1833]] đến [[1835]], [[Lê Văn Khôi]] khởi binh chống lại [[nhà Nguyễn]], Thành Bát Quái trở thành địa điểm căn cứ. Sau khi trấn áp [[Cuộc nổi dậy Lê Văn Khôi|cuộc nổi dậy]], năm [[1835]], vua [[Minh Mạng]] cho phá Thành Bát Quái, xây dựng [[Thành Gia Định (1836-1859)|Phụng Thành]] thay thế.<ref name="biennien">[{{chú thích web|title=Niên biểu 300 năm Sài Gòn|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/gioi_thieu_chung/ban_chua_biet/nien_bieu_300_nam_sai_gon?left_menu=1|publisher=Website NiênThành biểuphố 300Hồ nămChí Sài Gòn]{{dead linkMinh|dateaccessdate=August 20102014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090605035112/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/gioi_thieu_chung/ban_chua_biet/nien_bieu_300_nam_sai_gon?left_menu=1|archivedate=2009-06-5}} trên trang của Thành phố.</ref>.
[[Tập tin:Saigon halles cen.JPG|nhỏ|250px|[[Chợ Bến Thành]], Sài Gòn thời [[pháp thuộc|thuộc địa]] với những [[cột Morris]] đặc trưng của [[Pháp]].]]
Ngay sau khi chiếm được thành Gia Định vào năm [[1859]], người [[Pháp]] gấp rút quy hoạch lại Sài Gòn thành một đô thị lớn phục vụ mục đích khai thác thuộc địa. Theo thiết kế ban đầu, Sài Gòn bao gồm cả khu vực [[Chợ Lớn]]. Nhưng đến [[1864]], nhận thấy diện tích dự kiến của thành phố quá rộng, khó bảo đảm về an ninh, chính quyền Pháp quyết định tách Chợ Lớn khỏi Sài Gòn. Rất nhanh chóng, các công trình quan trọng của thành phố, như [[Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh|Dinh Thống đốc Nam Kỳ]], [[Dinh Độc Lập|Dinh Toàn quyền]], được thực hiện. Sau hai năm xây dựng và cải tạo, bộ mặt Sài Gòn hoàn toàn thay đổi.<ref name="phap">[{{chú thích web|title=Sài Gòn biến đổi và hình thành một thành phố theo kiểu phương Tây|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/tp_chung_nhan_cua_dong_chay_ls/khang_chien_chong_phap/sai_gon_bien_doi_va_hinh_thanh_mot_thanh_pho_theo_kieu_phuong_tay?left_menu=1|publisher=Website Sài Gòn biến đổi và hình thành một thànhThành phố theoHồ kiểuChí phương Tây]{{dead linkMinh|dateaccessdate=August 20102014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090415183847/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/tp_chung_nhan_cua_dong_chay_ls/khang_chien_chong_phap/sai_gon_bien_doi_va_hinh_thanh_mot_thanh_pho_theo_kieu_phuong_tay?left_menu=1|archivedate=2009-04-15}} trên trang của Thành phố.</ref>.
Thành phố Sài Gòn khi đó được thiết kế theo mô hình [[châu Âu]], nơi đặt văn phòng nhiều cơ quan công vụ như: dinh thống đốc, nha giám đốc nội vụ, tòa án, tòa thượng thẩm, tòa sơ thẩm, tòa án thương mại, tòa giám mục... [[Nam Kỳ Lục tỉnh|Lục tỉnh Nam Kỳ]] là thuộc địa của Pháp và Sài Gòn nằm trong [[giaGia Định (tỉnh)|tỉnh Gia Định]]. Vào năm [[1861]], địa phận Sài Gòn được giới hạn bởi một bên là [[kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè|rạch Thị Nghè]] và [[rạch Bến Nghé]] với một bên là [[sông Sài Gòn]] cùng con đường nối liền chùa Cây Mai với những phòng tuyến cũ của đồn Kỳ Hòa. Đến năm [[1867]], việc quản lý Sài Gòn được giao cho Ủy ban thành phố gồm 1 ủy viên và 12 hội viên. Cho tới nửa đầu thập niên [[1870]], thành phố Sài Gòn vẫn nằm trong địa hạt hành chính tỉnh Gia Định.<ref name="phap"/>. Ngày [[15 tháng 3]] năm [[1874]], [[Tổng thống Pháp]] [[Jules Grévy]] ký sắc lệnh thành lập thành phố Sài Gòn.<ref name="biennien"/>. Đứng đầu là viên Thị trưởng [[người Pháp]]. Đến năm 1879 thì chính quyền cho lập thêm Hội đồng thành phố Sài Gòn (hay đúng ra là Ủy hội thành phố - ''Commission municipale'').<ref>Goodman, Allan E. ''Politics in War''. Cambridge, MA: Havard University Press, 1973. tr 14</ref>
Trong suốt thời kỳ Pháp thuộc, Sài Gòn trở thành trung tâm quan trọng, không chỉ hành chính mà còn kinh tế, văn hóa, giáo dục của cả [[Liên bang Đông Dương]], được mệnh danh là Hòn ngọc Viễn Đông" ("la perle de l'Extrême-Orient")<ref>Phạm Quỳnh. ''Hành trình nhật ký': mười ngày ở Huế, một tháng ở Nam Kỳ, Pháp du hành trình nhật ký''. Yerres: Ý Việt, 1997. tr 98.</ref> hoặc một "Paris nhỏ ở Viễn Đông" ("le petit Paris de l'Extrême-Orient").<ref>[http://archive.is/20130706220318/saigon.vietnam.free.fr/portraits_fr.php Portraits de Saigonnais]</ref>
=== Thủ đô Sài Gòn ===
[[Tập tin:Downtown Saigon before 1975 - Trung tâm thành phố Sài Gòn trước 1975.jpg|nhỏ|trái|Thành phố Sài Gòn trước 1975. Ngân hàng Sài Gòn phía sau.]]
[[Tập tin:Lam Son Square, Saigon - Công trường Lam Sơn Saigon.jpg|nhỏ|phải|Công trường Lam Sơn với [[Nhà hát Lớn thành phố Hồ Chí Minh|Hạ viện]] [[VNCH]] bên phải]]
Từ năm [[1949]], Sài Gòn đã là thủ đô của [[Quốc gia Việt Nam]]. Đến năm [[1955]], [[Việt Nam Cộng hòa]] được thành lập, Sài Gòn trở thành thủ đô và cũng là thành phố lớn nhất của quốc gia non trẻ này với tên gọi chính thức "'''Đô thành Sài Gòn'''"<ref>http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5530544147/</ref> (lưu ý, cách viết thông dụng là "Saigon"). Cũng năm [[1954]], thành phố tiếp nhận một [[Cuộc di cư Việt Nam, 1954|lượng di dân mới]] từ [[miền Bắc (Việt Nam)|miền Bắc Việt Nam]] (phần đông là người Công Giáo, còn gọi là dân Bắc Kỳ Công giáo) tập trung tại các khu vực như Xóm Mới- Gò Vấp, Bình An- Quận 8, và rải rác tại các quận khác. Với nghị định số 110-NV ngày [[27 tháng 3]] năm [[1959]] của Tổng thống [[Ngô Đình Diệm]], từ 6 quận, Sài Gòn được chia thành 8 quận với tổng cộng 41 phường.
Vào nửa cuối thập niên 1950, nhờ sự phát triển của [[kinh tế Việt Nam Cộng hòa]] và viện trợ của [[Chính quyền Hoa Kỳ|Chính phủ Hoa Kỳ]] và các nước đồng minh, Sài Gòn trở thành một thành phố hoa lệ được mệnh danh là "Hòn ngọc Viễn Đông".<ref>Metzner, Edward. ''Reeducation in Postwar Vietnam''. College Station, TX: Tẽas A&M University Press, 2001. tr 5-9.</ref><ref>http://saigon-vietnam.fr/saigon_en12.php</ref> Từ giữa thập niên 1960 đến những năm đầu thập niên 1970, việc [[Quân đội Hoa Kỳ]] vào tham chiến tại miền Nam cũng gây nên những xáo trộn đối với thành phố. Nhiều cao ốc, công trình quân sự mọc lên.<ref>[{{chú thích báo|author=Tiến sĩ James M. Carter|title='Kỳ tích xây dựng của thập kỷ'|url=http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/story/2008/12/081202_carter_southvietnam.shtml BBCVietnamese.com | Diễn đàn | 'Kỳ tích xây dựng của thập kỷ'<!accessdate=2014-05- Bot generated title 22|newspaper=BBCVietnamese|date=2008-12->]2}}</ref>. Lối sống của giới trẻ Sài Gòn cũng chịu ảnh hưởng bởi văn hóa Âu Mỹ. Thành phố trở thành một trung tâm về chính trị, kinh tế, văn hóa, giải trí.
Nhưng tới những năm cuối của cuộc [[Chiến tranh Việt Nam]], nền kinh tế miền Nam đi xuống do Mỹ cắt giảm viện trợ, nạn [[lạm phát]] trở nên nghiêm trọng. Hệ lụy và hậu quả trực tiếp của cuộc chiến gây ảnh hưởng xấu tới Sài Gòn. [[Sự kiện 30 tháng 4 năm 1975]] đã khiến nhiều người dân rời bỏ thành phố ra nước ngoài định cư.<ref>[{{chú thích web|title=Sài Gòn dưới thời Mỹ Ngụy|url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/tp_chung_nhan_cua_dong_chay_ls/khang_chien_chong_my/sai_gon_duoi_thoi_my_nguy?left_menu=1|publisher=Website SàiThành Gònphố dướiHồ thờiChí Mỹ Ngụy]{{dead linkMinh|dateaccessdate=August 20102014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20090415191707/http://www.hochiminhcity.gov.vn/left/gioi_thieu/lich_su_van_hoa/lich_su/tp_chung_nhan_cua_dong_chay_ls/khang_chien_chong_my/sai_gon_duoi_thoi_my_nguy?left_menu=1|archivedate=2009-04-15}} trên trang của Thành phố.</ref> Cũng trong thời gian này, ước tính 700.000 người khác được vận động đi [[kinh tế mới]]; nền văn hóa có ảnh hưởng phương Tây bị lu mờ rồi tàn lụi.<ref>Nigel Cawthorne, Chiến Tranh Việt Nam Được Và Mất, Nhà xuất bản Đà Nẵng, năm xuất bản 2007, tr. 396</ref>
=== Thành phố Hồ Chí Minh ===
Từ 30/04/1975, Chínhchính quyền [[Việt Nam Cộng hòa]] bị xóa bỏ và [[Cộng hòa Miền Nam Việt Nam|Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng Hòa miền Nam Việt Nam]] quản lý miền Nam. Thành Đô Thành Sài Gòn, tỉnh Gia Định và 2 quận Củ Chi và Phú Hòa kế cận dưới thời chính quyền Việt Nam Cộng hòa, được hợp nhất thành 1 đơn vị hành chính gọi là thành phố Sài Gòn - Gia Định. Đầu năm [[1976]], Đảng bộ và Ủy ban Nhân dân thành phố bắt đầu hoạt động. Ngày [[2 tháng 7]] năm [[1976]], [[Quốc hội Việt Nam|Quốc hội]] đầu tiên của nước Việt Nam thống nhất quyết định đổi tên nước thành [[Việt Nam|Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam]], đồng thời đổi tên thành phố Sài Gòn - Gia Định thành "'''Thành phố Hồ Chí Minh'''", theo tên của chủ tịch nước đầu tiên, [[Hồ Chí Minh]].<ref>[[s:Nghị quyết của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về việc chính thức đặt tên thành phố Sài Gòn - Gia Định là thành phố Hồ Chí Minh|Nghị quyết của Quốc hội năm 1976]] tại Wikisource tiếng Việt.</ref>.
[[Tập tin:Palacio de la Reunificación, Ciudad Ho Chi Minh, Vietnam, 2013-08-14, DD 03.JPG|nhỏ|250px|[[Dinh Độc Lập]], công trình tiêu biểu của Sài Gòn trước [[1975]]]]
Với tổng diện tích 2.095 [[kilômét vuông|km²]], Thành phố Hồ Chí Minh trở thành đô thị lớn nhất Việt Nam. 11 quận nội thành của Sài Gòn trước đây được chia lại thành 8 quận. Bốn quận [[Gò Vấp]], [[Phú Nhuận]], [[Bình Thạnh]], [[Tân Bình]] được thành lập. Khu vực ngoại thành gồm 5 huyện: [[Thủ Đức]], [[Hóc Môn]], [[Củ Chi]], [[Bình Chánh]], [[Nhà Bè]]. Năm [[1978]], thành phố nhận thêm [[Cần Giờ|huyện Duyên Hải]] của tỉnh [[Đồng Nai]]. Năm [[1979]], các đơn vị hành chính cơ sở được phân chia lại, toàn thành phố có 261 phường, 86 xã. Sau đợt điều chỉnh tiếp theo vào năm [[1989]], thành phố còn 182 phường và 100 xã, thị trấn. Đến năm [[1997]], phân chia hành chính của thành phố lại thay đổi, gồm 17 quận, 5 huyện với 303 phường xã, thị trấn. Hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh gồm 19 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành với 322 phường, xã và thị trấn.<ref>[{{chú thích web|title=Sài Gòn xưa - Lịch sử vùng đất|url=http://www.lienminhhtxhcm.com.vn/VietNam/SaiGon/oldSaiGon/intro1.asp Sài Gòn xưa - Lịch sử vùng đất]{{dead link|datepublisher=August 2010}} trên trang của Liên minh hợpHợp tác xã Thành phố Hồ Chí MinhTp.HCM|accessdate=2014-05-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20081228051434/http://www.lienminhhtxhcm.com.vn/VietNam/SaiGon/oldSaiGon/intro1.asp|archivedate=2008-12-28}}</ref>.
== Hành chính ==
|
