Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Bắc Ngụy Hiếu Vũ Đế”

| tại vị = [[13 tháng 6]], [[532]] – [[3 tháng 2]], [[535]]

| mất = [[3 tháng 2]], [[535]]

'''Bắc Ngụy Hiếu Vũ Đế''' (北魏孝武帝) (510 – 3/ tháng 2/, 535), tên húy là '''Nguyên Tu''' (元脩 hay 元修), [[tên chữ|tự]] '''Hiếu Tắc''' (孝則), vào một số thời điểm được gọi là '''Xuất Đế''' (出帝, "hoàng đế bỏ trốn"),<ref>Thụy hiệu "Hiếu Vũ" là do Tây Ngụy truy. Đông Ngụy không công nhận và gọi ông là Xuất Đế. Chính sử của Bắc Ngụy là ''[[Ngụy thư]]'', viết dưới triều đại kế thừa Đông Ngụy là [[Bắc Tề]], nên gọi ông là Xuất Đế. Tuy nhiên, các sách sử Trung Quốc, dẫn đầu lànhư ''[[Bắc sử]]'', thường gọi ông là Hiếu Vũ Đế.</ref> là một [[hoàng đế]] của triều đại [[Bắc Ngụy]] trongthời [[lịchNam-Bắc sửtriều (Trung Quốc)|Nam-Bắc triều]] trong lịch sử Trung Quốc. Sau khi tướng [[Cao Hoan]] nổi loạn và đánh bại gia tộc của [[Nhĩ Chu Vinh]] vào năm 532, ôngngười tanày đã lậpđưa Hiếu Vũ Đế lên ngôi. Tuy nhiên, mặcMặc dù được Cao Hoan lậpvậy, Hiếu Vũ Đế đã cố gắng để thoát khỏi tầm kiểm soát của Cao Hoan, và đến năm 534, ông cùng với tướng [[Vũ Văn Thái]] đã chính thức đoạn tuyệt với Cao Hoan. Khi Cao Hoan tiến về phía nam để cốnhằm giành lại quyền kiểm soát triều đình, Hiếu Vũ Đế đã chạy trốn đến lãnh địa của Vũ Văn Thái, khiến Bắc Ngụy bị phân làm hai phần (Cao Hoan sau đó lập [[Đông Ngụy Hiếu Tĩnh Đế|Nguyên Thiện Kiến]] lên ngôi, thiết lập triều [[Đông Ngụy]]). Tuy nhiên, quan hệ giữa Hiếu Vũ Đế và Vũ Văn Thái đã nhanh chóng trở nên xấu đi khi Vũ Văn Thái từ chối tha thứ cho các mối quan hệ loạntình luânái với em họ của Hiếu Vũ Đế,. vàCuối khoảng tết năm 535,cùng Vũ Văn Thái đã hạ độc giết chết Hiếu Vũ Đế. Người kế vị Hiếu Vũ Đế là [[Tây Ngụy Văn Đế]], vị hoàng đế này thường được coi là hoàng đế đầu tiên của [[Tây Ngụy]], Bắc Ngụy chính thức bị phân chia.

Nguyên Tu sinh năm 510, là con trai thứ ba của Quảng Bình vương Nguyên Hoài (元懷), Nguyên Hoài là con trai của [[Bắc Ngụy Hiếu Văn Đế|Hiếu vănVăn Đế]] và em trai của [[Bắc Ngụy Tuyên Vũ Đế|Tuyên Vũ Đế]] (đang trị vì). Mẫu thân ông là Lý thị.<ref vàname="nt11">[[Ngụy có lẽ là một thê thiếp của Nguyên Hoàithư]], mặc[[:zh:s:魏書/卷11|quyển dù11]]</ref><ref các ghi chép lịchname="bs05">[[Bắc sử]], không[[:zh:s:北史/卷005|quyển rõ ràng về vấn đề này.05]]</ref> Năm 517, Nguyên Hoài qua đời.

Vào thời niên thiếu, Nguyên Tu được coimiêu tả là ngườicó hòatính nhãtrầm vàhậu, yênít tĩnhnói, ông quanham tâmthích đến các vấn đềviệc quân sự. Năm 52718 tuổi, con trai của Tuyên Vũ Đế làthời [[Bắc Ngụy Hiếu Minh Đế|Hiếu Minh Đế]] lập, Nguyên Tu được phong là làm Nhữ Dương huyện công. NămÔng 530cũng giữ chức Tán kị thị lang, rồi Trung thư thị lang. Thời [[Bắc Ngụy Hiếu Trang Đế|Hiếu Trang Đế]], thăngđầu choniên hiệu Kiến Nghĩa (528), Nguyên Tu bị bỏ chức Tán kị thường thị, chuyển sang giữ chức Bình Đông tướng quân, kiêm Thái thường khanh; rồi giữ chức Trấn Đông tướng quân, Tông chính khanh. Năm Vĩnh An thứ 3 (530), ông tướcđược hiệuthăng làm Bình Dương vương. Đầu niên hiệu Phổ Thái (531), ông chuyển sang giữ chức Thị trung, Trấn Đông tướng quân, Nghi đồng tam ti, kiêm Thượng thư hữu bộc xạ; rồi lại được thăng làm Thị trung, Thượng thư tả bộc xạ.<ref name="nt11"/>

Năm 532, tướng [[Cao Hoan]] đánh bại các thành viên trong gia tộc của [[Nhĩ Chu Vinh]] (gia tộc này đã lật đổ và sát hại Hiếu Trang Đế sau khi Hiếu Trang Đế giết chết Nhĩ Chu Vinh vào năm 530). Trong khi tiến hành chiến dịch, Cao Hoan lập [[Nguyênmột Lãng]],người mộtthuộc thànhnhánh viênxa một nhánhtrong hoàng tộc xa,là [[Nguyên Lãng]] làm hoàng đế để tạo thế với [[Bắc Ngụy Tiết Mẫn Đế|Tiết Mẫn Đế]], là người đượcdo [[Nhĩ Chu Thế Long]] (爾朱世隆) lập làm hoàng đế. Sau khi giành được chiến thắng, Cao Hoan cho rằng Nguyên Lãng không thích hợp để trở thànhlà hoàng đế do có họ hàng xa với các hoàng đế kế cận trước đó. Cao Hoan định đểsợ Tiết Mẫn Đế tiếpcao tục ngồi trên ngai vàngminh, songlại đãsợ đổiNhữ ýNam khivương [[NgụyNguyên Lan CănDuyệt]] (魏蘭根)hung nóibạo rằngvà Tiếtđộc Mẫnđoán. ĐếĐương làthời, ngườiphần thônglớn minhchư nênvương vềđều sautrốn sẽđi khóở kiểmẩn, soát.và DoNguyên đó,Tu Caođang Hoanở đãẩn giamtại giữmột Tiếtđiền Mẫn Đếxá. Cao HoanHoang nghĩmuốn đếnlập việcNguyên lậpTu, Nhữkhiển NamĐại vươngđô đốc [[NguyênHộc DuyệtTư Xuân]] (元悅斛斯椿) làmđi hoàngcầu đếxin. doHộc NguyênTư DuyệtXuân làgặp conNgoại　 traitán duykị nhấtthị cònlang- sốngThái củaNguyên Hiếuvương VănNguyên ĐếTư Chính, đãnói trởrằng vềmuốn Bắcbiết Ngụychỗ saucủa khiNguyên chạyTu trốnđể đếnlập [[nhàlàm Thiên Lương|Lương]]tử, songNguyên sauTư đóChính Caođưa HoanHộc lạiTư đổiXuân ýđến khi hay tingặp Nguyên Duyệt là người hung bạo và độc đoánTu. LúcKhi đó,gặp phầnHộc lớnTư các thân vương đều ở ẩnXuân, và Nguyên Tu đangsắc ởbiến, ẩncho tạirằng mộtmình nôngbị trang.Nguyên MộtTư đồngChính minhbán củađứng, Caosong Hoanđược làgiải tướngthích. [[Hộc Tư Xuân]] (斛斯椿)báo đãlại xáccho địnhCao được vị trí của Nguyên TuHoan, và Cao Hoan tỏkhiển ý400 muốnkị lậpbinh nghênh đón Nguyên Tu làmđến hoànglều đế.len, Saurồi mộtbày cuộctỏ gặplòng vớichân Cao Hoanthành, đượckhóc Cao Hoan tuyên bố sẽ trung thành,lóc. Nguyên Tu đãkhiêm quyếtnhường địnhnói đồngmình ý.ít Do đóđức, Cao Hoan buộclại vái lậy, Nguyên LãngTu nhườngcũng ngôivái lạilậy chochấp Nguyênthuận.<ref Tu,name="tt155">Tư tứctrị Hiếuthông Vũgiám, Đế.quyển 155</ref>

Hiếu Vũ Đế ngay lập tức thực hiện việc loại bỏ những đối thủ tiềm tàng đe dọa tới ngôi vị và điều này đã khiến ông bị nhiều sử gia phê phán. Chưa đầy mười ngày sau khi lên ngôi, ông đã hạ độc giết chết Tiết Mẫn Đế. SauSáu tháng sau, ông buộc Nguyên Lãng và một phế đế khác là [[Nguyên Diệp]] phải tự sát. Ông cũng xử tử hoàng thúc Nguyên Duyệt.

Mặc dù được Cao Hoan lập làm hoàng đế, Hiếu Vũ Đế cũng gần như ngay lập tức đã cố gắng làm những điều để khiến ông thoát khỏi tầm kiểm soát của Cao Hoan. Ông đã lấy [[Cao Hoàng hậu (Bắc Ngụy Hiếu Vũ Đế)|con gái cả]] của Cao Hoan làm hoàng hậu vào khoảng tết năm 533, và sau khi chiều theo ý Cao Hoan vào lúc đầu, ông bắt đầu cai trị với các phò tá là Hộc Tư Xuân và cộng sự của ông ta tên là [[Vương Tư Chánh|Vương Tư Chính]] (王思政), ra nhiều quyết định trái với quan điểm của Cao Hoan, đặc biệt là sau khi Cao Hoan đánh bại thành viên chính cuối cùng của gia tộc Nhĩ Chu là [[Nhĩ Chu Triệu]] (爾朱兆). Hiếu Vũ Đế đã bí mật liên lạc với [[Hạ Bạt Nhạc]] (賀拔岳), người đang kiểm soát các châu phía tây, và cũng phong cho em trai của Hạ Bạt Nhạc là [[Hạ Bạt Thắng]] (賀拔勝) làm chỉ huy các châu phía nam, muốn dựa vào anh em Hạ Bạt để chống lại Cao Hoan. Căng thẳng cũng tăng lên khi Cao Hoan muốn kiểm soát thêm nhiều châu còn Hiếu Vũ Đế cũng mong muốn giành quyền kiểm soát các châu từ Cao Hoan.

Mùa xuân năm 534, tướng bằng hữu của Hạ Bạt Nhạc là [[Hầu Mạc Trần Duyệt]] (侯莫陳悅) đã ám sát Hạ Bạt Nhạc do bị Cao Hoan xúi giục. Quân của Hạ Bạt Nhạc ủng hộ phụ tá của Hạ Bạt Nhạc là [[Vũ Văn Thái]] (宇文泰) lên thay thế, và Vũ Văn Thái ngay sau đó đã đánh bại Hầu Mạc Trần Duyệt. Hiếu Vũ Đế tiếp tục tham gia thảo luận với Vũ Văn Thái (Hạ Bạt Nhạc trước đó đã cử Vũ Văn Thái làm liên lạc giữa ông ta với Hiếu Vũ Đế) để chống lại Cao Hoan. Đến mùa hè năm 534, Hiếu Vũ Đế đã chuẩn bị quân lính và tin rằng ông có thể bất ngờ bắt giữ Cao Hoan. Hoàng đế trao mật chỉ cho Cao Hoan giả vờ rằng ông nghi ngờ Vũ Văn Thái và Hạ Bạt Thắng nổi loạn và lập kế hoạch tấn công họ cùng với Cao Hoan. Tuy nhiên, Cao Hoan đã nhận ra âm mưu của Hiếu Vũ Đế nên đã tiến quân về Lạc Dương. Vương Tư Chính tin rằng quân triều đình không đủ sức kháng lại quân của Cao Hoan nên đã thuyết phục Hiếu Vũ Đế chạy đến lãnh địa của Vũ Văn Thái, và Hiếu Vũ Đế đã làm theo, bất chấp lời đề nghị ở lại Lạc Dương của Hộc Tư Xuân. Cỏ vẻ như Cao Hoan đã chỉ mất một tháng để tiếp cận Lạc Dương, và Hiếu Vũ Đế đã chạy trốn về phía tây, gặp được quân của Vũ Văn Thái trên đường và được hộ tống đến đại bản doanh của Vũ Văn Thái tại [[Trường An]]. Tại đây, Hiếu Vũ Đế tái lập triều đình và phong Vũ Văn Thái làm thượng trụ. Ông cũng gả em gái Phùng Dực công chúa cho Vũ Văn Thái.

Trong khi đó, Cao Hoan nắm quyền kiểm soát khu vực Lạc Dương, và ngay sau đó cũng đã đánh bại Hạ Bạt Thắng, chiếm được lãnh địa và buộc Hạ Bạt Thắng phải chạy trốn đến Lương. Cao Hoan sau đó nhiều lần viết thư thỉnh cầu Hiếu Vũ Đế trở về Lạc Dương và hứa sẽ vẫn để ông giữ ngai vàng. Tuy nhiên, Hiếu Vũ Đế không đáp lại bất kỳ lời đề nghị nào của Cao Hoan. Do đó, Cao Hoan đã lập [[Đông Ngụy Hiếu Tĩnh Đế|Nguyên Thiện Kiến]], con trai của Thanh Hà vương [[Nguyên Đản]] (元亶, em họ của Hiếu Vũ Đế) lên ngôi và dời đô từ Lạc Dương đến [[Nghiệp (thành)|Nghiệp Thành]], do đó chính thức phân Bắc Ngụy ra làm hai nửa ([[Đông Ngụy]] dưới quyền cai trị của Hiếu Tĩnh Đế và [[Tây Ngụy]] dưới quyền Hiếu Vũ Đế), mặc dù cả hai đều tuyên bố mình là triều đại hợp pháp.

Lúc này, mối quan hệ của Hiếu Vũ Đế với Vũ Văn Thái đã xấu đi. Khi còn ở Lạc Dương, Hiếu Vũ Đế đã có các mối quan hệ loạntình luânái với ba trong số các em họ là Bình Nguyên công chúa [[Nguyên Minh Nguyệt]] (元明月), An Đức công chúa, và công chúa [[Nguyên Tật Lê]] (元蒺藜). Nguyên Minh Nguyệt đi theo Hiếu Vũ Đế đến Trường An, song Vũ Văn Thái không chấp thuận mối quan hệ này và đã thuyết phục các thân vương bắt giữ và giết chết bà. Hiếu Vũ Đế hết sức tức giận, và ông thường xuyên sử dụng cung hoặc đập bàn bên trong cung điện để bày tỏ sự bất mãn của mình. Khoảng tết năm 535, ông uống rượu có pha thuốc độc rồi qua đời và có vẻ chuyện này do các sát thủ của Vũ Văn Thái tiến hành. Vũ Văn Thái lập một họ hàng của ông là Nam Dương vương [[Tây Ngụy Văn Đế|Nguyên Bảo Cự]] (anh trai cùng cha mẹ với Nguyên Minh Nguyệt) làm hoàng đế, tức Văn Đế.