Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Chu Ru”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Thijs!bot (thảo luận | đóng góp)
54.559 sửa đổi
Meotrangden (thảo luận | đóng góp)
18.958 sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{Ethnic group|
{{wikify}}
|group=Người Chu Ru
Chu Ru là một trong những [[dân tộc]] ít người ở [[Lâm Đồng]]. Theo [[tổng điều tra dân số]] ngày [[1 tháng 4]] năm [[1989]], Chu Ru có khoảng trên l0.402 nhân khẩu chiếm 2.5% dân số toàn tỉnh. Đến 1 tháng 10 năm 1997 có 12.993 người. Đồng bào có mặt tại một số địa phương thuộc tỉnh Lâm Đồng và một số ít ở tỉnh [[Ninh Thuận]], [[Bình Thuận]].▼
|image=
|poptime=~15.000 (ước)
|popplace=[[Việt Nam]]: [[Lâm Đồng]]
|langs=tiếng Chu Ru, [[tiếng Việt]]
|related=
}}
▲'''Chu Ru''' là tên gọi của một trong những [[dân tộc]] ít người ở [[Lâm Đồng]]. Theo [[tổng điều tra dân số]] ngày [[1 tháng 4]] năm [[19891999]]<ref>[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=407&idmid=4&ItemID=1346 Số liệu thống kê ngày 1-4-1999], bảng tính xls</ref> của [[Việt Nam]], người Chu Ru có khoảng trên l014.402978 nhân khẩu, chiếmvới 2.5%tỷ dânlệ sốnam toàngiới tỉnh.là Đến48,5% 1và thángnữ 10giới năm 1997là có 1251,5%.993 người.Người ĐồngChu bàoRu có mặt tại một số địa phương thuộc tỉnh Lâm Đồng và một số ít ở tỉnh [[Ninh Thuận]], [[BìnhGia ThuậnLai]].
 
==Ngôn ngữ, chữ viết==
Người Chu Ru đa số nói theotiếng Chu Ru, một ngôn ngữ thuộc [[nhómhệ ngôn ngữ MalayMã Lai-Polynesia]]. Tuy nhiên, do cư trú lân cận với người [[Cơ Ho]], nên một bộ phận dân tộc Chu Ru cũng nói tiếng Cơ Ho, thuộc [[nhóm ngôn ngữ Môn-Khmer]].
 
Trước đây người Chu Ru không có [[chữ viết]] cho tiếng nói của mình. [[Thời Pháp thuộc]], đã lưu hành một loại chữ viết do phiên âm tiếng nói của dân tộc này. Do địa bàn cư trú tương đối thuận tiện cho việc tiếp xúc với các dân tộc anh em ở miềnvùng xuôiđồng bằng như [[người Việt|người Kinh]], [[người Chăm]] nên có nhiều người Chu Ru biết nói [[tiếng PhổViệt|tiếng phổ thông]] và chữ [[Quốcquốc ngữ]], nhất là thế hệ trẻ.
 
Sau ngày [[30 tháng 4]] năm [[1975]], vùng dân tộc Chu Ru là một trong những vùng có phong trào thanh toán nạn [[mù chữ""]] sớm nhất trong toàn tỉnh. Hiện nay, Chu Ru đã trở thành tên gọi chính thức của dân tộc này. Chu Ru còn được gọi là CruChru có nghĩa là "xâm đất", ám chỉ những người mới di cư đến vùng đất mới. Ngoài ra, họ còn được các dân tộc lân cận gọi bằng những tên như: Ca-do, Kơ-du, P'nông-Chăm. Rất có thể, người Chu ruRu và người Chăm xưa kia có chung một nguồn gốc.
 
Ngôn ngữ Chu Ru và Chăm, đều thuộc nhóm ngôn ngữ MalayMã Lai-PoltnesiaPolynesia. Nếu so sánh về mặt ngữ pháp, ngữ âm và những từ vựng cơ bản của hai ngôn ngữ đó, người ta thấy mối quan hệ hết sức gần gũi (4) (Nếu so sánh tỷ lệ quan hệ ngôn ngữ Chu Ru 83 vávà Chăm 85 (<ref>Nguyễn Văn Lợi, sựSự phân loại và tình hình phân phối ngôn ngữ các dân tộc miền Nam nước ta, tạp chí ngônNgôn ngữ học 1-1997, tr.50, 52)</ref>. Về [[nhân chủng học]], người Chu Ru và người Chăm cũng có những đặc điểm chung. Về mặt [[tín ngưỡng]] [[cổ truyền]] và [[văn học dân gian]], chúngngười ta càng thấy rõ hơn mối quan hệ thân thuộc đó. Theo số đông các cụ già người Chu Ru ở Lâm Đồng, thì trước đây, họ vốn là một nhóm con cháu của người Chăm, đã từng sinh sống ở vùng duyên hải [[Trung Bộ]]. Nhưng vì lý do lịch sử nào đó, khiến cho một số người phải rời bỏ quê hương để tìm nơi đất mới. Những người di dần dấu tích ấy đã tự đặt cho mình tên gọi Chư rưRư. Chính họ là những người đã mang theo nghề làm ruộng và làm [[gốm]] đến những địa bàn cư trú chủ yếu hiện nay của họ thuộc huyện Đơn Dương. Tại những nơi này, vẫn lưu tồn nhiều địa danh chứng tỏ diềuđiều đó...
 
==Kinh tế==
Người Chu Ru là một dân tộc đã [[định canh]] [[định cư]] và làm ruộng từ lâu đời. Nghề [[trồng trọt]] chiếm vị trí hàng đầu trong đời sống kinh tế và [[lúa]] là cây lương thực chủ yếu. Ngoài ra đồng bàohọ còn trồng thêm ngô, khoai, sắn và một số loại rau, đậu trên rẫy hoặc trong vườn.
 
Ruộng (hama) trước đây thường chỉ làm một mùa, và có thể tạm chia làm hai loại: ruộng sâu hoặc ruộng sình (hama-gluh) và ruộng khô (hanha- khác). Do tính chất và điều kiện địa lý của từng loại ruộng ở từng vùng, có những đặc điểm khác nhau nên kỹ thuật canh tác cũng có những nét riêng.
Hàng 18 ⟶ 27:
Tuy nhiên lối canh tác cổ truyền của người Chu Ru cũng có nhiều kinh nghiệm nhất là về làm thủy lợi nhỏ, và điều tiết lượng nước trong từng thời kỳ sinh trưởng của cây lúa...
 
ĐồngNgười bàoChu Ru thường làm những mương phai và những đê đập để dẫn nước từ sông, suối vào ruộng. Việc làm thủy lợi thường phải huy động nhân lực cả dân làng, nên mỗi làng (plơi, plei) thường có một người chuyên trách, gọi là "Trưởng thủ" (pô Ea nay bơ nuar bơ nữ).
 
Để phụ vào một vụ lúa nước, đồng bàongười Chu Ru làm thêm nương rẫy và vườn. Tuy diện tích không nhiều song nhà nào cũng có Trên rẫy (apuh) thường được trồng xen các loại cây lương thực và thực phẩm khác như: ngô, khoai, lạc, bí đỏ và một số loại rau...
 
Đồng bàoNgười Chu Ru còncũng chăn nuôi: trâu, bò, heo, dê, ngựa và nhiều loại gia cầm như: gà, vịt, ngan, ngỗng v..v. Trâu, bò thường dùng làm sức kéo trong nông nghiệp, ngựa dùng làm phương tiện chuyên chở cho những chuyến đi xa hầu trao đổi hàng hóa với các dân tộc láng giềng. Trong các loại gia súc lớn, trâu được nuôi nhiều hơn cả. Ngoài việc dùng làm sức kéo, ư'trâu còn dùng trong các lễ nghi, tín ngưỡng cổ truyền, cưới xin hoặc dùng làm vật ngang giá để mua bán, trao đổi...
 
Kết hợp với kinh tế sản xuất, săn bắn (amal) là một hoạt động thường xuyên trong đời sống người Chu Ru tuy nó không còn là một nguồn sống quan trọng. Săn bắn thường kết hợp chặt chẽ với khâu sản xuất nông nghiệp để chống các loại thú rừng phá hoại mùa màng. Nó không những là một nguồn lợi, nguồn cung cấp thực phẩm mà còn là một thú vui của mọi thành viên nam giới trong làng. Tuy chưa có những người chuyên sống về nghề săn bắn, nhưng người đàn ông nào cũng biết đi săn, gia đình nào cũng có lao (tă) và nỏ (sơ ráo). Họ cũng là những người có nhiều kinh nghiệm làm tên thuốc độc. Trước đây, nhiều làng thường tổ chức săn tập thể. Cùng với việc săn bắn, đồng bào còn làm nhiều loại bẫy khác nhau để bắt cầy, cáo, gà rừng...
Hàng 30 ⟶ 39:
Hái lượm vẫn còn là một nguồn cung cấp thức ăn hàng ngày cho đồng bào. Người ta thường hái các loại rau rừng, măng và một số hoa quả dại, đào các loại thân củ như củ chụp, củ mài để ăn thay cơm hoặc kiếm các loại lâm sản như: mộc nhĩ, nấm hương, mật ong... Những thứ đó, một phần để dùng, nhưng chủ yếu là bán hoặc trao đổi với các dân tộc khác.
 
Những sản phẩm thủ công chủ yếu như: đồ dùng gia đình bằng mây tre và các công cụ tự rèn như: liềm, cuốc, nạo cỏ phục vụ cho sản xuất và đời sống hàng ngày. Đặc biệt nghề làm gốm, một nghề thủ công truyền thống của đồng bàongười Chu ruRu. Những làng như: Krang gõ, Krang chớ..., là những làng nổi tiếng về nghề gốm cổ truyền. Tuy nhiên, kỹ thuật hãy còn rất thô sơ. Tất cả mọi người đều có thể tham gia vào công việc làm gốm ở nhiều khâu như: đào đất, nhào đất... Riêng việc nặn, nung, sửa gốm..., là những khâu cần đến sự khéo léo bằng chân tay, do phụ nữ đảm nhiệm.
 
Nghề dệt ở đây không phát triển, vì vậy hầu hết mọi bộ đồ trong y phục cổ truyền như: áo, khố, váy..., đều phải mua hoặc trao đổi với các dân tộc láng giềng như người Chăm, Cơ Ho, Mạ...
Hàng 36 ⟶ 45:
Nhìn chung, nền kinh tế cổ truyền của người Chu ru là một nền kinh tế mang tính chất tự cấp, tự túc, bó hẹp trong từng gia đình, dòng họ và làng buôn truyền thống.
 
==Văn hóa-xã hội==
Xã hội cổ truyền Chu ru dựa trên cơ sở làng (plei). Phạm vi của làng là một khoảng đất rộng ba, bốn kilômét vuông, gồm: thổ cư, đất trồng trọt, các công trình thủy lợi cùng với rừng núi, sông suối..., có ranh giới tự nhiên như con sông, dòng suối hoặc quả đồi, do các chủ làng (pô plei nay pô plơi) quy ước với nhau và được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
 
Rừng, núi, sông, suối thuộc quyền sở hữu công cộng của làng, ai cũng có quyền săn bắn, đánh cá trong khu vực đó. Nhưng thổ cư, ruộng đất ở đây đã dần dần chuyển thành tài sản tư hữu của từng dòng họ, gia đình lớn hay gia đình nhỏ. Từ lâu đã có một thể thức cổ truyền về việc chuyển nhượng quyền sở hữu ruộng đất thay cho khế ước hay giấy tờ hợp pháp. Những người dân làng thuộc hai thế hệ được họp tại thửa ruộng bán, mà thành phần quan trọng là trẻ nhỏ, vì chúng là những nhân chứng trực tiếp của việc chuyển nhượng đất đai đó trong tương lai. Người đứng ra mua đất phải chịu mọi phí tổn của buổi lễ. Chi phí đó gồm các khoản chính như: rượu cần để thết đãi người lớn và thịt gà làm quà cho các em. Ông ta còn phải cung cấp một con vật để tế lễ sau khi đã trả tiền. Tich trả theo luật lệ cổ truyền ở đây là trâu, bò, chiêng, ché... là những vật ngang giá. Một tảng đá tương đối lớn, được phết máu con vật hiến sinh được chôn ngay tại bờ ruộng đã bàn...
 
Về mặt xã hội, làng Chu ruRu thường là một đơn vị cư trú láng giềng. Một làng bao gồm nhiều dòng họ hoặc gồm cả những người khác tộc cùng cư trú.
 
Chủ làng, do tất cả thành viên lựa chọn trong số những người đàn ông cao tuổi nhất của làng (các tha plơi). Tuy chưa phải là phổ thông đầu phiếu, song ông ta là người được đông đảo thành viên trong làng tín nhiệm.
Hàng 60 ⟶ 70:
Dưới làng, là những cộng đồng huyết thống như: dòng họ, gia đình lớn và gia đình nhỏ.
 
Trong xã hội cổ truyền của người Chu ruRu, gia đình lớn còn mang nhiều tàn dư [[mẫu hệ]], mà biểu hiện tập trung ở vai trò người vợ, người cậu (miăh) và quyền thừa kế tài sản thuộc về các người con gái. Gia đình lớn đó, thường có từ ba đến bốn thế hệ cùng chung sống dưới một mái nhà. Tổ chức gia đình lớn, dựa trên cơ sở cộng đồng kinh tế xã hội và tư tưởng. Những người trong một nhà, có ruộng đất, trâu bò, nông cụ chung. Họ cùng sản xuất và hưởng chung sản phẩm. Sản phẩm lao động của gia đình lớn (sáng tơ prông) được nhập vào một kho và họ ăn chung một nồi lớn (gõ prông).
 
Đứng đầu gia đình lớn là một người đàn ông cao tuổi nhất, thông thường là chồng người đàn bà thuộc thế hệ trên. Trong thực tế, ông chủ gia đình lớn là người thừa hành những ý kiến của người vợ và những người anh em trai của bà ta (miăk). Tuy sống trong gia đình phía vợ, song người cậu, vẫn đóng vai trò quyết định trong những công việc hệ trọng trong gia đình em gái như: phân chia tài sản, quyết định việc hôn nhân của các cháu, mua bán, chuyển nhượng ruộng đất và mọi tài sản khác.
 
Người Chu Ru, vốn cư trú trên một lãnh thổ tương đối ổn định, nên từ trước đến nay, thường có quan hệ hôn nhân trong nội bộ dân tộc. Tuy nhiên, họ vẫn có ít nhiều quan hệ hôn nhân với người Cơ Ho và người RaglaiRaGlai láng giềng. Chế độ hôn nhân của người Chu ruRu là [[một vợ, một chồng]], cư trú bên nhà vợ và phụ nữ đóng vai trò chủ động trong hôn nhân. Tuy chế độ một vợ, một chồng đã được xác lập, song hiện tượng đa thê vẫn có thể xảy ra, thông thường ở những gia đình giàu có.
 
Đồng bàoNgười Chu Ru còn bảolưu lưugiữ nhiều phong tục tập quán như việc [[thờ cúng tổ tiên]] và [[tín ngưỡng đa thần]]. Lễ cúng tổ tiên (pơ- khi- mô- cay) ở đây khác hẳn với lễ cúng tổ tiên của người Kinh. Việc hành lễ không có ngày tháng nào nhất định. Có thể hai, ba năm hay hai, ba mươi năm mới cúng một lần, tùy theo hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình, mỗi dòng họ. Trong nhà người Chu Ru cũng không có bàn thờ hay bài vị. Họ chỉ lập bàn thờ và tiến hành nghi lễ vào một dịp nào đó ngoài nghĩa địa (kốt - a- tâu).
 
Việc tiến hành các nghi lễ nông nghiệp cổ truyền, như cúng thần đập nước (Bơ mung), thần mương nước (Rơ bông), thần lúa khi gieo hạt (Mơ nhum tô ốt đoồng hay khâu doông), ăn mừng lúa mới (ngay- yang- boong- ko- pa- tay), cúng sau mùa gặt (p'leiđâyrulei đây ru). Đáng chú ý nhất, là lễ cúng thần Bơ mung. Trong mỗi vùng cư trú của người Chu ru, có một nơi dành riêng để thờ cúng vị thần này. Hàng năm, khoảng tháng hai âm lịch, tất cả mọi người trong làng đều đến đấy làm lễ cúng. Dân làng thường cúng bằng dê, còn chủ làng thường phải cúng bằng ngựa. Tục truyền là vị thần này ưa cưỡi ngựa. Con ngựa cúng thần cũng phải thắng yên cương và phủ lễ phục.
 
Cũng vào tháng hai hàng năm, người Chu ruRu còn cúng Yang Wer. Đó là một cây cổ thụ gần làng và được coi là một nơi ngự trị của một vị thần có nhiều quyền phép. Họ thường làm những hình nộm như đầu voi, đầu cọp, đầu dê, đầu trâu... bằng gỗ hoặc bằng củ chuối, với đồ ăn, thức uống mang tới gốc cây Yang Wer để cúng. Cúng xong, họ đặt một phần đồ cúng lên võng, rồi theo đường chính khiêng đến một nơi cách gốc cây Yang Wer chừng lOOml00 m, rồi từ từ hạ võng xuống, bày đồ ăn ra vệ đường với ngụ ý tiễn Yang Wer đi chơi. Sau đó, tất cả mọi người tham gia hành lễ trở lại gốc cây cùng ăn uống vui vẻ. Trước khi ra về, mỗi gia đình hái một nhánh cây cắm trước cửa nhà. Tiếp đó là cả làng kiêng cữ trong 15 ngày, không được ai ra vào làng.
 
Ngoài tín ngưỡng truyền thống kể trên, hiện nay, [[Kitô giáo|Thiên chúa giáo]] và [[Tin Lành|đạo Tin lànhLành]] đang phát triển sâu rộng trong vùng người Chu ruRu ở địa phương.
 
Người Chu Ru có một vốn ca dao, tục ngữ phong phú, trong đó nổi bật là những câu ca tụng chế độ mẫu hệ, đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội cổ truyền. Nhiều truyện cổ phản ánh cuộc đấu tranh bất khuất của người lao động với thiên nhiên và xã hội để dành lấy cuộc sống hạnh phúc. Đồng bào Chu Ru còn lưu truyền một số trường ca mà các già làng thường kể bên bếp lửa sàn cho con cháu nghe, suốt đêm này qua đêm khác...
Hàng 84 ⟶ 94:
Bên cạnh một số phong tục tập quán lạc hậu, như dùng bùa chú, cúng bái để trị bệnh, người Chu Ru hái lá, vỏ, quả một số cây làm những vị thuốc nam trong dân gian để chữa bệnh có công hiệu theo y học cổ truyền.
 
==Ghi chú==
{{reflist}}
{{Các dân tộc Việt Nam}}
 
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Người_Chu_Ru”