Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trung Bộ châu Mỹ”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Bot: Thay thể loại đã đổi hướng Trung Bộ châu Mỹ cổ đại bằng Trung bộ châu Mỹ cổ đại |
n chính tả, replaced: khuyếch → khuếch using AWB |
||
Dòng 4:
'''Trung Bộ châu Mỹ cổ đại''' (thuật ngữ gốc: ''Mesoamerica'') là một [[vùng]] và là một [[khu vực văn hóa]] ở [[châu Mỹ]], trải dài từ miền trung [[México]] đến [[Belize]], [[Guatemala]], [[El Salvador]], [[Honduras]], [[Nicaragua]] và miền bắc [[Costa Rica]]. Trước khi [[Cristoforo Colombo]] đặt chân đến châu Mỹ kéo theo thực dân Tây Ban Nha vào các thế kỷ 15 và 16 thì Trung Bộ châu Mỹ từng là nơi có nhiều nền văn minh phát triển.<ref>"Meso-America." ''[[Oxford English Dictionary|Oxford English Reference Dictionary]]'' (ấn bản 2), 2002, Oxford University Press; {{ISBN|0-19-860652-4}}, tr. 906</ref><ref>(2000): Atlas del México Prehispánico. Revista Arqueología mexicana. Número especial 5. Julio de 2000. Raíces/ Instituto Nacional de Antropología e Historia. México.</ref>
Trong tư cách một khu vực văn hóa, Trung Bộ châu Mỹ được hiểu là một bản khảm các nét văn hóa tiêu biểu được các nền văn hóa bản địa phát triển và chia sẻ. 7000 năm trước Công nguyên, người châu Mỹ thuần hóa được [[ngô]], [[Chi Đậu cô ve|đậu cô ve]], bí và [[ớt]], cũng như [[Meleagris gallopavo|gà tây]] và [[Xoloitzcuintle|chó]]. Điều này tạo bước chuyển xã hội từ lối sống bộ lạc săn bắt hái lượm thời [[Thái cổ Anh-điêng]] sang sống trong các làng mạc làm nghề nông ít du canh. Trong giai đoạn sau đó, nông nghiệp và các nét văn hóa tiêu biểu như nền [[tôn giáo Trung Bộ châu Mỹ|tôn giáo]] phức tạp, hệ chữ số [[nhị thập phân]], [[bộ lịch Trung Bộ châu Mỹ]], nền [[kiến trúc Trung Bộ châu Mỹ]] độc đáo đã
Trong số những nền văn minh phức tạp sớm nhất, phải kể đến nền văn hóa [[Olmec]] với phạm vi sinh tồn trải từ bờ [[vịnh México]] vào trong nội địa và hướng về phía nam qua [[eo biển Tehuantepec]]. Sự tiếp xúc thường xuyên và trao đổi văn hóa giữa Olmec thời sơ khai với các nền văn hóa khác ở Chiapas, Guatemala và Oaxaca đã đặt nền tảng cho khu vực văn hóa Trung Bộ châu Mỹ. Giai đoạn hình thành này chứng kiến sự lan rộng của các truyền thống tôn giáo và biểu tượng độc đáo, cũng như các phức hợp nghệ thuật và kiến trúc. Ở giai đoạn [[Niên biểu Trung Bộ châu Mỹ|Tiền Cổ điển]], các thành thị có tổ chức phức tạp bắt đầu phát triển trong lòng [[nền văn minh Maya]] - với sự lên ngôi của các trung tâm như [[El Mirador]], [[Calakmul]] và [[Tikal]] - và trong lòng [[nền văn minh Zapotec]] với trung tâm [[Monte Albán]]. Trong giai đoạn này, [[hệ thống chữ viết Trung Bộ châu Mỹ]] thực sự đầu tiên đã phát triển trong lòng các nền [[văn hóa Hậu Olmec]] và Zapotec; chữ viết truyền thống của Trung Bộ châu Mỹ đạt tới đỉnh cao với [[chữ Maya|chữ tượng hình Maya]]. Trung Bộ châu Mỹ là một trong năm vùng duy nhất trên thế giới có sự phát triển độc lập về chữ viết. Ở Trung México, có một thành phố gọi là [[Teotihuacán]] được xem là đỉnh cao của giai đoạn Cổ điển. Từ đây đã hình thành một đế chế quân sự và thương mại với tầm ảnh hưởng chính trị trải về phương nam vào khu vực của Maya rồi hướng về phương bắc. Sau sự sụp đổ của Teotihuacán vào khoảng năm 600, giữa một số trung tâm chính trị quan trọng trong vùng Trung México đã nảy ra cuộc cạnh tranh với nhau, chẳng hạn [[Xochicalco]] và [[Cholula (Trung Bộ châu Mỹ)|Cholula]]. Trong giai đoạn Hậu Cổ điển, [[người Nahua]] phương bắc bắt đầu chuyển xuống phía nam và tiến vào Trung Bộ châu Mỹ, thay thế dân nói tiếng [[Oto-Mangue]] để trở thành lực lượng chiếm thế thượng phong về chính trị và văn hóa ở miền trung México. Trong suốt giai đoạn Hậu Cổ điển sớm, nền văn hóa [[Toltec]] chiếm ưu thế tại Trung México trong khi [[nền văn minh Mixtec]] chiếm ưu thế tại Oaxaca. Khu vực hạ Maya có các trung tâm quan trọng tại [[Chichén Itzá]] và [[Mayapán]]. Về cuối thời kỳ Hậu Cổ điển, người [[Aztec]] ở Trung México đã xây nên một đế quốc với nhiều chư hầu, bao trùm phần lớn diện tích miền trung Trung Bộ châu Mỹ {{sfn|Carmack|Gasco|Gossen|1996|pp=40-80}}.
| |||