Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Khám Lớn Sài Gòn”

'''Khám Lớn Sài Gòn''' do nhà cầm quyền [[Pháp]] ở [[Sài Gòn]] cho khởi công xây dựng vào năm 1886, đến năm 1890 thì hoàn thành. <ref>Ghi theo ''Hỏi đáp lịch sử Việt Nam tập 4'', Nxb Trẻ, 2007, tr. 308-309. ''[[Từ điển ''Bách khoa toàn thư Việt Nam]]'' ghi Khám Lớn Sài Gòn được khởi công xây dựng năm 1865, hoàn thành năm 1866. [http://74.125.153.132/search?q=cache:mg2hLRAE0BAJ:dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn/default.aspx%3Fparam%3D160DaWQ9MTE1MTUmZ3JvdXBpZD0ma2luZD1zdGFydCZrZXl3b3JkPWs%3D%26page%3D4+Kh%C3%A1m+L%E1%BB%9Bn+S%C3%A0i+G%C3%B2n&hl=vi&gl=vn&strip=1]. Trong sách ''Bến Nghé xưa'', nhà văn [[Sơn Nam]] không cho biết năm khởi công, chỉ ghi Khám Lớn được “tu chỉnh lại năm 1866, lần lượt mở rộng thêm trên nền của xưởng đúc tiền thời xưa” (Nxb Văn nghệ TP. HCM, 1981, tr. 68). <!--Vậy tạm hiểu, để có nơi giam giữ những người đối kháng với mình, thực dân Pháp đã cho xây dựng Khám Lớn Sài Gòn vào năm 1865, đến năm 1866 thì cho sửa sang lại quy mô hơn./Wikipedia không có "minh họa" và "tạm hiểu"--></ref>.

Công trình tọa lạc trên nền đất mà xưa kia là ''chợ Cây Da Còm''<ref>Theo [[Trương Vĩnh Ký]], sở dĩ chợ có tên Cây Da Còm, vì nó nhóm dưới gốc một cây da nhánh còm, lá gie khòm xuống mặt đất. Xưa, nơi đây chuyên bán trống, bán lọng, yên ngựa, và mão Tú Tài. Xem thêm tại đây: [http://dactrung.net/truyen/noidung.aspx?BaiID=b7pDgzG7CJpw1q%2FTftY5eQ%3D%3D]</ref> và trên nền của xưởng đúc tiền thời [[nhà Nguyễn|Nguyễn]]. Khám đường nằm giữa bốn con đường: Lagrandière (nay là đường [[Lý Tự Trọng]]), Mac Mahon (nay là [[Nam Kỳ Khởi Nghĩa]]), Espagne (nay là [[Lê Thánh Tôn]]) và Filippini (nay là [[Nguyễn Trung Trực]]), thuộc quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh.

Một khám đường rộng lớn ở giữa lòng thành phố, nhà cầm quyền thừa hiểu đó là điều không hay; nhưng sau khi cân nhắc {{fact}}, họ vẫn quyết định cho khởi công, vì khám sẽ nằm gần [[Tòa án Sài Gòn]] (xây năm 1881-1885), rất thuận tiện cho việc quản lý và áp giải tù nhân.

Tại Khám Lớn Sài Gòn, thực dân Pháp có đặt một máy chém cao 4,5m, lưỡi dao nặng 50kg được đưa từ Pháp sang năm 1917. Vào khoảng năm 1925, mỗi lần thi hành án tử hình, người quản lý khám, cho đặt máy chém giữa đường, khoảng 5 giờ sáng, thì việc đã xong. Tức thì, họ cho xe vòi rồng đến xịt nước để tẩy rửa dấu vết {{fact}}.

Ngày 23 tháng 11 năm 1940, cuộc [[khởi nghĩa Nam Kỳ]] bị thất bại, rất nhiều quân dân Việt kháng Pháp bị bắt giam. Do Khám Lớn Sài Gòn, bót Catina và các đồn khác không đủ chỗ giam giữ; và cũng vì khám nằm ở trung tâm thành phố, nơi các cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp diễn ra thường xuyên; cho nên 16 tháng 12 năm 1941, [[Thống đốc Nam Kỳ]] đã phê duyệt kế hoạch xây [[Khám Chí Hòa]] tại ấp Chí Hòa (nay ở tại số 1 đường Hòa Hưng, [[quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh]]), nhưng đến 1943 mới khởi công. Rồi vì [[Nhật Bản|Nhật]] đảo chính Pháp, việc xây cất bị gián đoạn một thời gian, đến ngày 8 tháng 3 năm 1953<ref>Ghi theo ''Hỏi đáp lịch sử Việt Nam tập 4'' và bài viết của Phan Hoàng [http://www.vanchuongviet.org/vietnamese/vanhoc_tacpham.asp?TPID=3831&LOAIID=3&LOAIREF=1&TGID=868]. Từ điển ''Bách khoa toàn thư Việt Nam'' ghi Khám Chí Hòa hoàn thành năm 1950.</ref>, công trình mới hoàn thành.

Nhiều nhà yêu nước và cách mạng nổi tiếng của Việt Nam cũng đã từng bị giam giữ nơi Khám Lớn Sài Gòn như: [[Nguyễn An Ninh]], Phan Xích Long, [[Phan Văn Hùm]], [[Tạ Thu Thâu]], [[Nguyễn Văn Tạo]], [[Nguyễn Văn Nguyễn]], [[Trần Phú]], [[Lê Hồng Phong]], [[Ngô Gia Tự]], [[Hà Huy Tập]], [[Nguyễn Văn Cừ]], [[Nguyễn Thị Minh Khai]], [[Võ Văn Tần]], [[Phan Đăng Lưu]], [[Lý Tự Trọng]], [[Phạm Văn Đồng]], [[Phạm Hùng]], [[Lê Văn Lương]], [[Tống Văn Trân]], [[Mai Chí Thọ]], v.v… trong đó nhiều người đã bị hành quyết tại đây như Ngô Thêm, Trần Trương Công, [[Lý Tự Trọng]], [[Nguyễn Thị Minh Khai]]...

Ngày 28 tháng 9 năm 1928, Phan Văn Hùm cùng Nguyễn An Ninh đi [[Bến Lức]] ([[Long An]]), vô cớ bị cảnh sát xét hỏi giấy tờ tùy thân rồi còn bị đánh đòn. ÔngTheo ông Hùm, vì ông đánh trả nên bị vu cáo tội cướp, phải vào ở Khám Lớn Sài Gòn. Những ngày ở trong tù, ông viết tác phẩm '''Ngồi tù Khám Lớn'''.

Đây là một tập ký sự châncá thật,nhân mô tả lại những cảnh sinh hoạt đã và đang diễn ra trong khám đường: việc tra khảo dã man, bức cung, bắt người tùy tiện; cảnh sống vô vàn khổ sở, đói khát của tù nhân, thói hành xử tàn ác của bọn cai tù...

Nhà văn [[Thiếu Sơn]] nhận xét tác phẩm như sau: "'' ''Ngồi tù Khám Lớn'' là một cuốn sách có giá trị về nhiều phương diện: nội dung, hình thức, giáo dục, luân lý, nhân bản, xã hội. Tác giả chẳng những có văn tài mà lại có văn tâm.''"<ref>Thiếu Sơn, ''Những văn nhân, chính khách một thời'', NXB Công an nhân dân, 2006, tr.80</ref>