Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Biển Đen”

{{1000 bài cơ bản}} [[Tập tin:Black Sea map.png|nhỏ|phải|Bản đồ Hắcbiển HảiĐen]]

'''HắcBiển HảiĐen''', là một biển nội địa nằm giữa Đông Nam [[châu Âu]] và vùng [[Tiểu Á]]. HắcBiển HảiĐen được nối với [[Địa Trung Hải]] qua [[bosphore|eo biển Bosporus]] và [[biển Marmara]].

HắcBiển HảiĐen có [[diện tích]] vào khoảng 422.000 km², nơi sâu nhất đến 2210 mét. [[Sông Donau|Sông Danube]] là dòng sông quan trọng nhất đổ vào HắcBiển HảiĐen. Được mệnh danh là biển ấm nhất Trái Đất.

Những quốc gia có đường biên giới ở Hắcbiển HảiĐen là [[Thổ Nhĩ Kỳ]], [[Bulgaria]], [[România]], [[Ukraina]], [[Nga]] và [[Gruzia]]. Xung quanh bờ biển có rất nhiều thành phố lớn như: [[Istanbul]], [[Burgas]], [[Varna]], [[Constanţa]], [[Yalta]], [[Odessa]], [[Sevastopol]], [[Kerch]], [[Novorossiysk]], [[Sochi]], [[Sukhumi]], [[Poti]], [[Batumi]], [[Trabzon]], [[Samsun]].

HắcBiển HảiĐen nối với Đại dương Thế giới qua một chuỗi 2 eo biển nông là [[Dardanéllia|Dardanelles]] và [[Bosphore|Bosphorus]]. Dardanelles sâu {{convert|55|m|2|abbr=on}} và Bosphorus sâu {{convert|36|m|2|abbr=on}}. Khi so sánh cao độ mực nước biển vào [[kỷ băng hà]] gần nhất, các mực nước biển này thấp hơn mực nước hiện nay hơn {{convert|100|m|2|abbr=on}}. Cũng có dấu hiệu cho thấy mực nước trong Hắcbiển HảiĐen tại một thời điểm cũng thấp hơn đáng kể trong suốt thời kỳ sau băng hà. Ví dụ như các nhà khảo cổ học đã phát hiện vỏ ốc nước ngọt và các công trình của con người cách bờ biển ngoài khơi Thổ Nhĩ Kỳ 328 m. Vì vậy nó người ta cho rằng HắcBiển HảiĐen đã từng là một hồ nước ngọt trong đất liền (ít nhất là trong các lớp trên) trong thời gian đóng băng gần đây và một thời gian sau đó.

Sau thời kỳ băng hà, mực nước trong Hắcbiển HảiĐen và biển Aegean dâng cao độc lập nhau cho đến độ cao đủ để cho sự trao đổi nước. Thời điểm chính xác của sự phát triển này vẫn là một vấn đề còn tranh cãi. Một khả năng có thể là Hắcbiển HảiĐen đã đầy trước, với lượng nước dư chảy qua Bosphorus và cuối cùng chảy vào Địa Trung Hải. Cũng có các kịch bản thảm họa như "[[Giả thiết đại hồng thủy HắcBiển HảiĐen]]" do [[William Ryan (nhà địa chất học)|William Ryan]] và [[Walter Pitman (nhà địa chất học)|Walter Pitman]] đề xướng.

Năm 1997, William Ryan và Walter Pitman ở [[Đại học Columbia]] đã đưa ra giả thiết, theo đó một trận lũ lớn đã tràn qua Bosphorus trong thời cổ đại. Họ tuyên bố rằng HắcBiển HảiĐen và [[biển Caspi]] từng là các hồ nước ngọt lớn, nhưng vào khoảng 5600 TCN, [[Địa Trung Hải]] tràn qua dãi đá ở Bosphorus, tạo sự liên thông dòng chảy giữa HắcBiển HảiĐen và Địa Trung Hải. Công việc tiếp theo đã được thực hiện cả về hỗ trợ và phản bác giả thiết này, và các nhà khảo cổ học vẫn phản bác nó. Điều này đã khiến người ta liên hệ thảm họa này với các trận lũ huyền thoại trong thời kỳ tiền sử.<ref>William Ryan and Walter Pitman, ''Noah's Flood: The New Scientific Discoveries About the Event That Changed History''. Simon & Schuster Paperbacks, New York, NY, 1998 ISBN 0-684-85920-3</ref>

HắcBiển HảiĐen là một bồn nước phân tầng lớn nhất trên thế giới, ở đó các lớp nước ở dưới sâu và trên mặt không trộn lẫn với nhau để có thể nhận ôxy từ khí quyển. Do đó, hơn 90% thể tích nước HắcBiển HảiĐen dưới sâu là nước thiếu ôxy. Điều kiện thủy hóa hiện tại chủ yếu bị khống chế bởi địa hình bồn biển và các dòng sông đổ vào, nên tạo ra sự phân tầng mạnh mẽ theo chiều đứng và sự cân bằng nước dương. Các lớp trên cùng nhìn chung lạnh hơn, nhẹ hơn và ít mặn hơn các lớp dưới sâu, vì chúng được các dòng sông cung cấp nước, trong khi đó các lớp dưới sâu có nguồn gốc ấm, mặn của Địa Trung Hải. Dòng nước nặng này từ Đia Trung Hải được cân bằng bởi một dòng nước ngọt trên mặt chảy ra từ HắcBiển HảiĐen vào [[biển Marmara]], duy trình sự phân tầng và độ mặn.

Nguồn gốc địa chất của bồn biển có thể liên hệ đến hai [[bồn trũng sau cung]] riêng biệt đã từng bắt đầu bởi sự phân tách [[cung núi lửa]] [[Albian]] và [[hút chìm|đới hút chìm]] của các đại dương [[đại dương cổ-Tethys|Tethys cổ]] và [[đại dương Tethys]], nhưng thời gian xảy ra các sự kiện này vẫn còn tranh cãi.<ref>{{chú thích tạp chí|pmid=16057188|year=1970|last1=McKenzie|first1=DP|title=Plate tectonics of the Mediterranean region|volume=226|issue=5242|pages=239–43|doi=10.1038/226239a0|journal=Nature|bibcode = 1970Natur.226..239M }}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|author=McClusky, S., S. Balassanian, ''et al.'' |year=2000|title=Global Positioning System constraints on plate kinematics and dynamics in the eastern Mediterranean and Caucasus|journal= Journal of Geophysical Research|volume=105|issue=B3|pages= 5695–5719|url=http://www.ipgp.fr/~armijo/paraseminario/McClusky2000.pdf|bibcode = 2000JGR...105.5695M |doi = 10.1029/1999JB900351 }}</ref> Khi bắt đầu, các chuyển động kiến tạo nén ép gây ra sự [[sụt lún]] trong bồn trũng, xen kẽ với các pha tách giãn tạo ra các hoạt động núi lửa trên diện rộng và một số [[kiến tạo sơn|đai tạo núi]], làm nâng các dải núi [[Greater Caucasus]], [[Dãy núi Parhar|Parhar]], nam [[Krym|Crimea]] và [[Balkan]]. Sự va chạm đang tiếp diễn giữa [[mảng Á-Âu]] và [[mảng châu Phi|châu Phi]] và sự chuyển động về phía tây của [[mảng Anatolia|khối Anatolian]] dọc theo [[đứt gãy Bắc Anatolia]] và [[Đứt gãy Đông Anatolia]] gây ra cơ chế kiến tạo hiện tại,<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/j.epsl.2007.10.033|title=Cenozoic evolution of the eastern Black Sea: A test of depth-dependent stretching models|year=2008|last1=Shillington|first1=Donna J.|last2=White|first2=Nicky|last3=Minshull|first3=Timothy A.|last4=Edwards|first4=Glyn R.H.|last5=Jones|first5=Stephen M.|last6=Edwards|first6=Rosemary A.|last7=Scott|first7=Caroline L.|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=265|issue=3–4|pages=360–378|bibcode=2008E&PSL.265..360S}}</ref> đã làm tăng thêm sự sụt lún của bồn HắcBiển HảiĐen và hoạt động núi lửa đáng chú ý trong khu vực Anatolian.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1016/S0037-0738(02)00286-5|bibcode=2003SedG..156..149N|title=The Black Sea basin: tectonic history and Neogene–Quaternary rapid subsidence modelling|year=2003|last1=Nikishin|first1=A|journal=Sedimentary Geology|volume=156|pages=149–168}}</ref>

Bồn biển hiện tại có thể chia thành 2 phụ cấu trúc bởi phần nhô ra kép dài về phía nam từ bán đảo Krym. Thềm lục địa về phía bắc của bồn biển rộng đến 190&nbsp;km, và độ dốc trong khoảng 1:40 và 1:1000. Rìa phía nam quanh Thổ Nhĩ Kỳ và rìa phía tây quanh [[Gruzia]] đặc trưng bởi một thềm hẹp hiếm khi rộng quá 20&nbsp;km và độ dốc khoảng 1:40, gồm nhiều hẻm vực và các rãnh. [[đồng bằng biển thẳm Euxine]] ở trung tâm HắcBiển HảiĐen có độ sâu tối đa {{convert|2212|m|2|abbr=on}} nằm gần phía nam của Yalta trên bán đảo Krym.<ref>"Remote Sensing of the European Seas" (2008) ISBN 1-4020-6771-2, [http://books.google.com/books?id=9B3D5-HBTzkC&pg=PA17 p. 17]</ref>

HắcBiển HảiĐen từng là một tuyến đường thủy bận rộn nối các tuyến đường bộ cắt qua nó trong thế giới cổ đại như: Balkans với phía Tây, thảo nguyên Á-Âu với phía bắc, Caucasus và Trung Á với phía đông, Tiểu Á và Mesopotamia với phía nam, và Hy Lạp với tây nam. <!---Vàng được chế biến lâu đời nhất trên thế giới được tìm thấy ở [[Varna]], và HắcBiển HảiĐen was supposedly sailed by the [[Argonauts]].---> Vùng đất ở tận cùng phía đông của HắcBiển HảiĐen là [[Colchis]], (hiện thuộc [[Gruzia]]), được đánh dấu cho người Hy Lạp là rìa của thế giới đã được khám phá. Các thảo nguyên phía bắc của HắcBiển HảiĐen từng được cho là nơi xuất phát của những người nói [[hệ ngôn ngữ Proto-Ấn-Âu]], hệ ngôn ngữ tổ tiên của [[hệ ngôn ngữ Ấn-Âu]], theo một số học giả như [[Kurgan]]; một số khác di chuyển về khu trung tâm phía đông của [[biển Caspi]], một số khác nữa thì đến [[Tiểu Á|Anatolia]]. Nhiều hải cảng cổ, một số hải cảng còn cổ hơn các kim tự tháp Ai Cập, nằm trên bờ biển của HắcBiển HảiĐen.<ref>{{chú thích web|url=http://chadparmet.home.comcast.net/~chadparmet/BlackSea/overview/blacksea.html |title=The Black Sea |publisher=Chadparmet.home.comcast.net |accessdate=2010-04-23}}</ref>

HắcBiển HảiĐen trở thành nơi hoạt động của [[Hải quân Ottoman]] trong 5 năm [[Genova|Genoa]] mất [[Krym]] năm 1479, sau đó chỉ có các tàu buồn buôn bán của phương Tây hoạt động trên vùng nước thuộc [[Venezia|Venice]] cũ, một đối thủ cạnh tranh của [[Dubrovnik]]. Các hoạt động hạn chế này dần dần thay đổi bởi [[Hải quân Nga]] từ năm 1783 cho đến khi có sự nới lỏng kiểm soát xuất khẩu năm 1789 do cuộc [[cách mạng Pháp]].<ref>The Venetian Empire 1200-1670, page 17, David Nicolle, Osprey Publishing, 1989. ISBN 978-0-85045-899-2</ref><ref>Economic Life in Ottoman Europe: Taxation, Trade and the Struggle for Land, 1600-1800, Studies in Modern Capitalism, page 134, Bruce McGowan, ISBN 978-0-521-13536-8</ref>

[[Thể loại:HắcBiển HảiĐen| ]]