Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ceres (hành tinh lùn)”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Thay thế ‘(?mi)\{\{(Liên kết bài chất lượng tốt|Link GA)\|.+?\}\}\n?’ bằng ‘’.: deprecated template |
AlphamaEditor, thêm ref thiếu nội dung, |
||
Dòng 53:
| adjectives = Cererian, Cerian
}}
'''Ceres''' ([[latinh|tiếng Latin]]: '''Cerēs'''), là [[hành tinh lùn]] nhỏ nhất được biết trong [[Hệ Mặt Trời]] và là hành tinh lùn duy nhất trong [[vành đai tiểu hành tinh]] chính ở khoảng giữa [[Sao Mộc]] và [[Sao Hỏa]]. Hành tinh lùn này được [[Giuseppe Piazzi]] phát hiện vào ngày 01 tháng 01 năm 1801,<ref name="hoskin">{{cite web |last=Hoskin |first=Michael |date=26 June 1992 |url=http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html |title=Bode's Law and the Discovery of Ceres |publisher=Observatorio Astronomico di Palermo "Giuseppe S. Vaiana" |accessdate=5 July 2007 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5msUt6uRh |archivedate=18 January 2010 |deadurl=no }}</ref> và được đặt tên theo [[Thần thoại La Mã|nữ thần Hy Lạp]] [[Ceres (thần thoại)|Ceres]] – nữ thần của cây cỏ, mùa màng và tình mẫu tử. Trong một nửa thế kỷ nó được cho là [[Hành tinh#Phân loại cũ|hành tinh]] thứ 8.
Với đường kính khoảng {{convert|950|km|mi|abbr=on|lk=on}}, Ceres là vật thể [[Danh sách các tiểu hành tinh lớn|lớn nhất]] và nặng nhất trong [[vành đai tiểu hành tinh|vành đai chính]], và chiếm 32% tổng [[khối lượng]] vành đai chính.<!-- 32% = 4.753±0.007 ÷ 15±2 (E-10 solar masses) --><ref name="Pitjeva04b">Pitjeva, E. V.; [http://journals.cambridge.org/production/action/cjoGetFulltext?fulltextid=303499 ''Precise determination of the motion of planets and some astronomical constants from modern observations''], in Kurtz, D. W. (Ed.), ''Proceedings of IAU Colloquium No. 196: Transits of Venus: New Views of the Solar System and Galaxy'', 2004</ref><ref name="Moomaw">{{chú thích web|author=Moomaw, Bruce|title=Ceres As An Abode Of Life| url=http://www.spaceblogger.com/reports/Ceres_As_An_Abode_Of_Life_999.html|accessdate=2007-11-06|publisher=spaceblooger.com|date=2007-07-02}}</ref> Các quan sát gần đây xác định được nó có dạng hình cầu, không giống như hình dạng bất định của các vật thể nhỏ hơn với [[tương tác hấp dẫn|lực hấp dẫn]] yếu hơn.<ref name="Li2006" /> Bề mặt của Ceres có thể là một hỗn hợp của băng nước và các [[khoáng vật]] [[hydrat]] khác nhau như [[khoáng vật carbonat|carbonat]] và [[tia sét|sét]].<ref name="Rivkin2006" /> Ceres có biểu hiện phân dị thành [[lõi]] [[đá]] và [[lớp phủ (địa chất)|manti]] băng.<ref name="Thomas2005" /> Có thể có [[đại dương]] nước lỏng bên dưới bề mặt của nó.<ref name="McCord2005">{{chú thích tạp chí|last=McCord|first=Thomas B.| title=Ceres: Evolution and current state|journal=Journal of Geophysical Research|volume=110|page=E05009|year=2005|doi=10.1029/2004JE002244| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005JGRE..11005009M}}</ref><ref name="Castillo-Rogez2007">{{chú thích tạp chí|last=Castillo-Rogez|first=J. C.|coauthors=McCord, T. B.; and Davis, A. G.|title=Ceres: evolution and present state|journal=Lunar and Planetary Science|volume=XXXVIII|pages=2006–2007 |year=2007 |url= http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2006.pdf|format=PDF|accessdate=2009-06-25}}</ref>
Dòng 60:
== Lịch sử phát hiện và đặt tên ==
Ý tưởng rằng một hành tinh chưa được phát hiện có thể tồn tại giữa quỹ đạo [[Sao Hỏa]] và [[Sao Mộc]] được [[Johann Elert Bode]] đề xuất đầu tiên vào năm 1772.<ref name="hoskin">{{chú thích web| last= Hoskin | first= Michael | date=1992-06-26 | url=http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html|title=Bodes' Law and the Discovery of Ceres|publisher=Observatorio Astronomico di Palermo "Giuseppe S. Vaiana"|accessdate=2007-07-05 }}</ref> Đề xuất của ông dựa trên [[định luật Titius–Bode]], một giả thuyết ngày nay không còn được sử dụng này do [[Johann Daniel Titius]] đưa ra năm 1766, theo đó có một mô hình có quy tắc theo bán trục chính của các hành tinh đã được biết đến chỉ gây nhiễu trong một khoảng không lớn giữa Sao Hỏa và Sao Mộc.<ref name="hoskin">{{cite web |last=Hoskin |first=Michael |date=26 June 1992 |url=http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html |title=Bode's Law and the Discovery of Ceres |publisher=Observatorio Astronomico di Palermo "Giuseppe S. Vaiana" |accessdate=5 July 2007 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5msUt6uRh |archivedate=18 January 2010 |deadurl=no }}</ref><ref name="Hogg1948">{{chú thích tạp chí|last=Hogg|first=Helen Sawyer|title=The Titius-Bode Law and the Discovery of Ceres|journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada|volume=242|pages=241–246|year=1948| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1948JRASC..42..241S}}</ref> Mô hình này được dự đoán có bán trục chính gần bằng 2,8 [[đơn vị thiên văn|AU]] đối với quỹ đạo của các hành tinh bị mất.<ref name="Hogg1948">{{cite journal |last=Hogg |first=Helen Sawyer |title=The Titius-Bode Law and the Discovery of Ceres |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=242 |pages=241–246 |year=1948 |bibcode=1948JRASC..42..241S }}</ref> [[William Herschel]] phát hiện ra [[Sao Thiên Vương]] vào năm 1781<ref name="hoskin">{{cite web |last=Hoskin |first=Michael |date=26 June 1992 |url=http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html |title=Bode's Law and the Discovery of Ceres |publisher=Observatorio Astronomico di Palermo "Giuseppe S. Vaiana" |accessdate=5 July 2007 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5msUt6uRh |archivedate=18 January 2010 |deadurl=no }}</ref> gần khoảng cách dự đoán cho thiên thể kế tiếp bênh cạnh [[Sao Thổ]], điều này làm tăng độ tin cậy của định luật của Titius-Bode. Vào năm 1800, họ đã gửi yêu cầu đến 24 nhà thiên văn học giàu kinh nghiệm để yêu cầu hợp tác và bắt đầu tìm kiếm một cách có phương pháp đối với hành tinh được đề xuất.<ref name="hoskin">{{cite web |last=Hoskin |first=Michael |date=26 June 1992 |url=http://www.astropa.unipa.it/HISTORY/hoskin.html |title=Bode's Law and the Discovery of Ceres |publisher=Observatorio Astronomico di Palermo "Giuseppe S. Vaiana" |accessdate=5 July 2007 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5msUt6uRh |archivedate=18 January 2010 |deadurl=no }}</ref><ref name="Hogg1948">{{cite journal |last=Hogg |first=Helen Sawyer |title=The Titius-Bode Law and the Discovery of Ceres |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=242 |pages=241–246 |year=1948 |bibcode=1948JRASC..42..241S }}</ref> Dẫn đầu nhóm nghiên cứu là [[Franz Xaver von Zach]], chủ biên của ''Monatliche Correspondenz'', họ không phát hiện ra Ceres, mà chỉ phát hiện ra một số [[tiểu hành tinh]] lớn.<ref name="Hogg1948">{{cite journal |last=Hogg |first=Helen Sawyer |title=The Titius-Bode Law and the Discovery of Ceres |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=242 |pages=241–246 |year=1948 |bibcode=1948JRASC..42..241S }}</ref>
[[Tập tin:Piazzi Cerere.jpg|nhỏ|trái|Piazzi's Book ''"Della scoperta del nuovo pianeta Cerere Ferdinandea"'' outlining the discovery of Ceres]]
Dòng 74:
== Đặc trưng vật lý ==
=== Cấu trúc ===
Với đường kính khoảng 950 km, Ceres là thiên thể lớn nhất và nặng nhất trong vành đai tiểu hành tinh, và chứa khoảng 1/3 tổng khối lượng của vành đai<ref name="Pitjeva04b"/>. Các quan sát gần đây đã cho thấy Ceres có [[hình cầu]], không như các thiên thể nhỏ hơn với các hình dạng không đều.<ref name="Li2006">{{cite journal |last1=Li |first1=Jian-Yang |author2=McFadden, Lucy A.; Parker, Joel Wm. |title=Photometric analysis of 1 Ceres and surface mapping from HST observations |journal=Icarus |volume=182 |issue=1 |pages=143–160 |year=2006 |doi=10.1016/j.icarus.2005.12.012 |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103506000054 |accessdate=8 December 2007 |bibcode=2006Icar..182..143L }}</ref>
=== Bề mặt ===
Bề mặt của Ceres có lẽ cấu tạo bởi hỗn hợp của băng và nhiều loại [[khoáng vật]] [[ngậm nước]] như các [[cacbonat]] và [[đất sét]].<ref name="Rivkin2006">{{cite journal |last1=Rivkin |first1=A. S. |author2=Volquardsen, E. L.; Clark, B. E. |title=The surface composition of Ceres:Discovery of carbonates and iron-rich clays |journal=Icarus |volume=185 |issue=2 |pages=563–567 |year=2006 |doi=10.1016/j.icarus.2006.08.022 |url=http://irtfweb.ifa.hawaii.edu/~elv/icarus185.563.pdf |format=PDF |accessdate=8 December 2007 |bibcode=2006Icar..185..563R }}</ref>
=== Khí quyển ===
Tháng 1 năm 2014, các kết quả quan sát của kính viễn vọng Herschel thuộc [[Cơ quan vũ trụ Châu Âu]] chỉ ra rằng trên bề mặt Ceres có dấu hiệu của hơi nước.<ref name="KüppersO’Rourke2014">{{cite journal |last1=Küppers |first1=Michael |last2=O'Rourke |first2=Laurence |last3=Bockelée-Morvan |first3=Dominique |last4=Zakharov |first4=Vladimir |last5=Lee |first5=Seungwon |last6=Von Allmen |first6=Paul |last7=Carry |first7=Benoît |last8=Teyssier |first8=David |last9=Marston |first9=Anthony |last10=Müller |first10=Thomas |last11=Crovisier |first11=Jacques |last12=Barucci |first12=M. Antonietta |last13=Moreno |first13=Raphael |title=Localized sources of water vapour on the dwarf planet (1) Ceres |journal=Nature |volume=505 |issue=7484 |year=2014 |pages=525–527 |issn=0028-0836 |doi=10.1038/nature12918 |pmid=24451541 }}</ref><ref name=kuppers2014>{{cite journal|last=Küppers|first=Michael|coauthors=O'Rourke, L.; Bockelée-Morvan, D.; Zakharov V.; Lee S.; Von Allmen, P.; Carry, B.; Teyssier, D.; Marston, A.; Müller, T.; Crovisier, J.; Barucci M.; Moreno, R.|title=Localized sources of water vapour on the dwarf planet (1) Ceres|journal=Nature|volume=505|issue=7484|pages=525–527|year=2014|doi=10.1038/nature12918|pmid=24451541}}</ref><ref>{{chú thích web|url=http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2014/22jan_ceres |title=Water Detected on Dwarf Planet Ceres |publisher=Science.nasa.gov |date= |accessdate=ngày 24 tháng 1 năm 2014}}</ref>
Dòng 91:
{{Sơ khai thiên văn học}}
{{Hệ Mặt Trời}}
[[Thể loại:Tiểu hành tinh]]
| |||