Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Lê Trang Tông”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
→‎Liên kết ngoài: clean up, replaced: → using AWB
Eruruu (thảo luận | đóng góp)
4.842 sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{Infobox Royalty
|tên = Lê Trang Tông
| native name = 黎莊宗
|tước vị = [[Hoàng đế]] [[Việt Nam]]
|thêm = vietnam
|hình = ▼
|chức vị = Vua[[Hoàng đế]] [[nhà Hậu Lê]]
|sinh = [[1514]]?▼
|tên đầy đủ = Lê Duy Ninh (黎維寧)▼
|mất = [[1548]]▼
|nơi mất = [[Việt Nam]]
▲|tên đầy đủ = Lê Duy Ninh
|kiểu tên đầy đủ = Tên húy
|tại vị = [[1533]] - [[1548]]
|kiểu tại vị = Trị vì
|tiền nhiệm = <font color = "grey">[[Lê Cung Hoàng]]</font>
|kế nhiệm = <font color = "blue">[[Lê Trung Tông (Hậu Lê)|Lê Trung Tông]]</font>
|hoàng tộc = [[Nhà Hậu Lê]]
|kiểu hoàng tộc = Triều đại
|niên hiệu = Nguyên Hòa (元和)
|miếu hiệu = [[Trang Tông]] (莊宗)
|thụy hiệu = Dụ hoàng đế<br/>裕皇帝
|cha = [[Lê Chiêu Tông]]
▲|hình =
|chamẹ = [[LêGia ChiêuKhánh Tônghoàng hậu]]?
▲|sinh = [[1514]]?
|mẹ = Phạm Thị Ngọc Quỳnh
▲|mất = [[29 tháng 1]], [[1548]]
|nơi mất = sách Vạn Lại, [[Tây Đô]]
|nơi an táng = [[Cảnh lăng]] (景陵)
}}
 
'''Lê Trang Tông''' ([[chữ Hán]]: 黎莊宗,ở ngôi: [[15331514]] - [[29 tháng 1]], [[1548]]) là vua[[Hoàng đế]] đầu tiên của [[nhàNhà Lê trung hưng]] và thứ 12 của [[Nhà Hậu Lê]] trong [[lịch sử Việt Nam]], hayở cònngôi gọitừ lànăm '''Trang[[1533]] Tôngđến Dụnăm hoàng[[1548]], đế'''tổng têncộng thật16 là '''Lê Ninh''' (黎寧)năm. Ông còn được dân gian ưu ái cho mỹ danh nghèo nàn '''Chúa Chổm'''.
 
Lê Duy Ninh là con trai của vuaNăm [[Lê Chiêu Tông1527]]; lúc, [[Mạc Đăng Dung]] cướp ngôi nhà Lê, ông được [[Lê Quán]] cõng chạy sang [[Ai Lao]]. Đến năm [[1532]], được cựu thần Thái sư Hưng quốc công [[Nguyễn Kim]] đón về làm vua, tái lập triều đại, được tôn ngay trên lãnh thổ Ai Lao. Đến khoảng đầu thập niên [[1540]], quân Lê chiếm lại hai vùng [[Thanh Hóa]] và [[Nghệ An]] làm căn cứ chống lại [[nhà Mạc]], mở ra giai đoạn [[Nam - Bắc triều. Ông(Việt quaNam)|Nam đời- vàoBắc năm [[1548triều]], ngôigiữa hoàng đế được truyền cho hoàng tửhọ Lê Huyên,và tứchọ [[Lê Trung Tông]]Mạc.
 
==Thân thế==
Trang Tông hoàng đế tên thật là '''Lê Duy Ninh''' (黎維寧), ông là con trai của [[Lê Chiêu Tông]], mẫu thân là bà [[Gia Khánh hoàng hậu]] Phạm thị (嘉慶皇后范氏), người sách [[Cao Trĩ]], huyện [[Thụy Nguyên]], trấn [[Thanh Hóa]]<ref name="SKTB16">[[Đại Việt sử kí bản kỉ tục biên]], quyển 16.</ref>.
Đầu thế kỷ 16, [[nhà Hậu Lê]] suy yếu. Sau khi các cuộc khởi nghĩa Trần Tuân, cha con [[Trần Cảo (tướng khởi nghĩa)|Trần Cảo]] bị dẹp, quyền hành lọt vào tay các tướng lĩnh. Các tướng chia bè phái đánh lẫn nhau. Cuối cùng, [[Mạc Đăng Dung]] thu được thắng lợi, giết hai anh em vua [[Lê Chiêu Tông]] và [[Lê Cung Hoàng]], lập ra [[nhà Mạc]] (1527).
 
Lê Ninh là con trai của vua [[Lê Chiêu Tông]], mẫu thân là bà [[Phạm Thị Ngọc Quỳnh]], người sách Cao Trĩ, huyện Thụy Nguyên, trấn Thanh Hóa<ref name="SKTB16">[[Đại Việt sử kí bản kỉ tục biên]], quyển 16.</ref>. Năm [[1527]], [[Mạc Đăng Dung]] thoánsoán ngôi nhà Lê, Lê Ninh cùng mẹ được quan đại thần [[Lê Quán]] cõng chạy trốn sang [[Ai Lao]]. Năm [[1533]], cựuThái thần nhà Hậu Lê làsư [[Nguyễn Kim]] không phục [[nhà Mạc]], chạy vào [[Thanh Hoá]] lập lực lượng riêng rồi đón lập Lê Ninhông tại [[Lào|Ai Lao]], tứctái làlập nhà Hậu Lê. TrangÔng Tôngdùng niên hiệu là '''Nguyên Hòa''' (元和), táithời lậpkì nhàgọi Hậulà Lê''Nguyên Hòa trung hưng'' (元和中興).
 
Sử sách ghi Trang Tông là con của Lê Chiêu Tông hoàng đế, sinh vào năm [[1514. Điều đó]] khiến các nhà nghiên cứu nghi ngờ vì khoảng cách giữa vua cha Chiêu Tông và vua con Trang Tông quá ngắn, chỉ có 8 năm<ref>Theo [[Đại Việt sử ký toàn thư|Đại Việt Sử ký Toàn thư]], Chiêu Tông sinh năm 1506</ref>. NhàTriều đình nhà Mạc, trong biểu tâu [[nhà Minh]], phân trần về việc cướp ngôi nhà Lê nói rằng: ''"Nguyễn Kim dựng con mình lên ngôi, nói dối là con của vua Chiêu Tông"''.
Vả chăng húy của Trang Tông là Duy Ninh, thậm chí có thể là nhánh của Lê Trừ, vì con cháu Lê Trừ đều có tên lót là Duy{{fact}}.
 
== Nối lại nhà Lê ==
=== Nguyễn Kim ===
Ngay sau khi lên ngôi, Trang Tông bàn luận về công tôn phò, lập [[Nguyễn Kim]] làm Thượng phụ, ''[[Thái sư]] Hưng quốc công'', nắm giữ binh quyền; [[Đinh Công]] làm ''[[Thiếu úy]] Hùng quốc công'', các tướng tá khác đều được phong thưởng theo thứ bậc. NhàTrang vuaTông dựa vào vuaQuốc vương [[Sạ Đẩu]] nước [[Ai Lao]] để mộ quân, trưng lương chống lại họ Mạc<ref name="CM27">[[Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục]], quyển 27.</ref>.
 
Trang Tông còn sai [[Trịnh Duy Liêu]] đi sứ nước Minh, vượt biển từ [[Chiêm Thành]] đi ghé thuyền buôn [[Quảng Đông]]. Theo [[Minh sử]], đến năm [[1537]], mới đến Yến[[Yên Kinh]], tâu lên [[Minh Thế Tông|]] Gia Tĩnh hoàng đế nhà Minh]] về việc thoán nghịch của họ Mạc và xin nhà Minh giúp quân<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. VuaGia MinhTĩnh Đế có ý nghi ngờ, bọn Trịnh Duy Liêu liền viết thư dài để trình bày, tự sánh mình với [[Thân Bao Tư]]<ref>Người nước [[Sở]] đời [[Xuân Thu]]. Khi quân Ngô đánh phá nước Sở, Bao Tư sang [[Tần]] cầu cứu, khóc đến bảy ngày làm vua [[Tần Ái công]] cảm động, phải dấy quân cứu nước Sở.</ref> và [[Trương Tử Phòng]]<ref>Tên tự của [[Trương Lương]], trung với [[nước Hàn]], mưu sát [[Tần Thủy Hoàng]] ở Bác Lãng Sa để báo thù cho nước. Sau giúp [[Hán Cao Tổ]], thống nhất thiên hạ.</ref> ngày xưa.
 
Vì [[Trịnh Duy Liêu]] đi sứ đã lâu mà không thấy tăm hơi, nên đến năm [[1536]], Trang Tông lại sai [[Trịnh Viên]] sang [[nhà Minh]], thỉnh cầu [[TrungGia Quốc]]Tĩnh Đế phát binh đánh họ Mạc. Các đại thần [[nhà Minh]] đều chủ trương thảo phạt họ Mạc. Tháng 2 ÂL năm [[1537]], [[Minh Thế Tông|Gia Tĩnh đế]] hạ lệnh cho [[Cừu Loan]] và [[Mao Bá Ôn]] cùng đánh [[Mạc Đăng Dung]]<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Mùa hạ cùng năm, tướng [[nhà Mạc]] là Tây An hầu [[Lê Phi Thừa]] cai quản bảy huyện Thanh Hoa, thu vén vơ vét chỗ đinh tam ti mà sang Ai Lao quy thuận nhà Lê, được nhà vua cho giữ nguyên chức cũ, nhưng về sau vì kiêu ngạo mà bị giết.
 
[[Tháng 2]] năm [[1537]], Gia Tĩnh Đế hạ lệnh cho [[Cừu Loan]] và [[Mao Bá Ôn]] cùng đánh [[Mạc Đăng Dung]]<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. [[Mùa hạ]] cùng năm, tướng [[nhà Mạc]] là Tây An hầu [[Lê Phi Thừa]] cai quản bảy huyện [[Thanh Hoa]], thu vén vơ vét chỗ đinh tam ti mà sang Ai Lao quy thuận nhà Lê, được Trang Tông cho giữ nguyên chức cũ, nhưng về sau vì kiêu ngạo mà bị giết.
Năm [[1539]], Trang Tông dùng con rể [[Nguyễn Kim]] là [[Trịnh Kiểm]] làm Dực quốc công, cùng [[Trịnh Công Năng]] và [[Lại Thế Vinh]] cùng đánh họ Mạc. Quân Lê đánh bại quân Mạc ở Lôi Dương<ref>Nay thuộc tỉnh [[Thanh Hóa]]</ref>. Mùa đông năm [[1540]], quân Minh do [[Mao Bá Ôn]] chỉ huy kéo quân đến sát biên giới với nước ta, [[Mạc Đăng Dung]] hèn hạ dâng biểu xin hàng, tự cởi trần, trói mình cùng với hơn 40 quan lại đến ải Nam Quan thú tội, tình nguyện dâng nạp sáu động thuộc châu Vĩnh An quy về Khâm châu của [[nhà Minh]]<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Năm [[1541]], Gia Tĩnh đế đổi An Nam quốc thành An Nam đô thống sứ ti, trao cho Đăng Dung chức đô thống sứ; đổi đặt toàn quốc làm mười ba tuyên phủ ti, cho lệ thuộc vào đất [[nhà Minh]]. Từ đó [[nhà Minh]] đồng ý công nhận họ Mạc cai trị [[Đại Việt]].▼
 
▲Năm [[1539]], Trang Tông dùng con rể [[Nguyễn Kim]] là [[Trịnh Kiểm]] làm ''Dực quốc công'', cùng [[Trịnh Công Năng]] và [[Lại Thế Vinh]] cùng đánh họ Mạc. Quân Lê đánh bại quân Mạc ở [[Lôi Dương]]<ref>Nay thuộc tỉnh [[Thanh Hóa]]</ref>. Mùa đông năm [[1540]], quân Minh do [[Mao Bá Ôn]] chỉ huy kéo quân đến sát biên giới với nước ta, [[Mạc Đăng Dung]] hèn hạ dâng biểu xin hàng, tự cởi trần, trói mình cùng với hơn 40 quan lại đến [[ải Nam Quan]] thú tội, tình nguyện dâng nạp sáu động thuộc [[châu Vĩnh An]] quy về [[Khâm châuChâu]] của [[nhà Minh]]<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Năm [[1541]], Gia Tĩnh đế đổi An Nam quốc thành An Nam đô thống sứ ti, trao cho Đăng Dung chức đô thống sứ; đổi đặt toàn quốc làm mười ba tuyên phủ ti, cho lệ thuộc vào đất [[nhà Minh]]. Từ đó [[nhà Minh]] đồng ý công nhận họ Mạc cai trị [[Đại Việt]].
Mùa xuân năm [[1542]], nhà vua đích thân làm tướng ra đánh Thanh Hoa, dùng quận Thụy [[Hà Thọ Tường]] làm Ngự doanh đề thống. [[Nguyễn Kim]] dẫn quân đi trước, tấn công Thanh - Nghệ, nhiều người hưởng ứng theo, thanh thế rất lẫy lừng<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Năm [[1543]], vua tiến quân ra từ thành Tây Đô, tướng Mạc là Trung Hậu [[Dương Chấp Nhất]] hầu đầu hàng. Nhà vua sai [[Trịnh Công Năng]] đem chiếu thư gọi [[Nguyễn Kim]] về nước. Nguyễn Kim vào gặp vua ở sông Nghĩa Lộ, được phong làm Thái tể, Đô tướng tiết chế tướng sĩ chư doanh. Lại đem quân bình định vùng đất phía tây nam, thường giành thắng lợi. Về sau [[Dương Công Năng]] làm phản, Trang Tông sai Dực quận công [[Trịnh Kiểm]] đi đánh, giết được Năng.▼
 
Năm [[1541]], Gia Tĩnh Đế đổi ''An Nam quốc'' thành ''An Nam đô thống sứ ti'', trao cho Đăng Dung chức [[Đô thống sứ]]; đổi đặt toàn quốc làm 13 Tuyên phủ ti, cho lệ thuộc vào đất [[nhà Minh]]. Từ đó, [[nhà Minh]] đồng ý công nhận họ Mạc cai trị [[Đại Việt]].
=== Trịnh Kiểm ===▼
 
▲Mùa xuân năm [[1542]], nhàTrang vuaTông đích thân làm tướng ra đánh [[Thanh Hoa]], dùng quận Thụy [[Hà Thọ Tường]] làm ''Ngự doanh đề thống''. Thái sư Hưng quốc công [[Nguyễn Kim]] dẫn quân đi trước, tấn công Thanh - Nghệ, nhiều người hưởng ứng theo, thanh thế rất lẫy lừng<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Năm [[1543]], vuaTrang Tông tiến quân ra từ thành [[Tây Đô]], tướng Mạc là Trung Hậu [[Dương Chấp Nhất]] hầu đầu hàng. NhàHoàng vuađế sai [[Trịnh Công Năng]] đem chiếu thư gọi [[Nguyễn Kim]] về nước. Nguyễn Kim vào gặp vuaTrang Tông ở [[sông Nghĩa Lộ]], được phong làm [[Thái tể]], [[Đô tướng tiết chế tướng sĩ chư doanh]]. Lại đem quân bình định vùng đất phía tây nam, thường giành thắng lợi. Về sau, [[Dương Công Năng]] làm phản, Trang Tông sai Dực quận công [[Trịnh Kiểm]] đi đánh, giết được Năng.
Tháng 4 ÂL năm [[1545]], Trang Tông tiến quân đến Yên Mô<ref>Nay thuộc địa phận tỉnh [[Ninh Bình]]</ref>. [[Dương Chấp Nhất]] mời [[Nguyễn Kim]] đến chỗ mình rồi bí mật giết chết, quay lại với [[nhà Mạc]]. Nhà vua truy tặng là Chiêu Huân Tĩnh công, thụy Trung Hiến, dùng con là [[Nguyễn Uông]] làm Lãng quận công, [[Nguyễn Hoàng]] làm Hạ Khê hầu, cầm quân đánh họ Mạc<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Mùa thu năm đó, ông dùng [[Trịnh Kiểm]] làm đô tướng, tiết chế các doanh quân thủy quân bộ, kiêm tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự, gia phong Thái sư, tước Lạng quốc công. Mọi việc trong nước hết thảy do [[Trịnh Kiểm]] quyết đoán, sau mới tâu lên vua. Theo đề nghị của [[Trịnh Kiểm]], vào đầu năm [[1546]], nhà vua cho lập hành điện ở sách Vạn Lại<ref>Nay thuộc huyện [[Thụy Nguyên]], tỉnh [[Thanh Hóa]]</ref> là chỗ hiểm trở.▼
 
▲=== Trịnh Kiểm ===
Ngày 29 tháng giêng năm 1548 Trang Tông [[chết|qua đời]], hưởng thọ 34 tuổi. Trịnh Kiểm lập con ông là thái tử Huyên lên nối ngôi, tức là [[Lê Trung Tông (Hậu Lê)|Lê Trung Tông]], táng di thể của ông lại Cảnh lăng, phía nam Lam Sơn<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />.▼
▲[[Tháng 4 ÂL]] năm [[1545]], Trang Tông tiến quân đến [[Yên Mô]]<ref>Nay thuộc địa phận tỉnh [[Ninh Bình]]</ref>. [[Dương Chấp Nhất]] mời [[Nguyễn Kim]] đến chỗ mình rồi bí mật giết chết, quay lại với [[nhà Mạc]]. Nhà vua truy tặng là Chiêu Huân Tĩnh công, thụy Trung Hiến, dùng con là [[Nguyễn Uông]] làm ''Lãng quận công'', [[Nguyễn Hoàng]] làm ''Hạ Khê hầu'', cầm quân đánh họ Mạc<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />. Mùa thu năm đó, ông dùng [[Trịnh Kiểm]] làm đô''Đô tướng, tiết chế các doanh quân thủy quân bộ, kiêm tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự'', gia phong [[Thái sư]], tước ''Lạng quốc công''. Mọi việc trong nước hết thảy do Thái sư [[Trịnh Kiểm]] quyết đoán, sau mới tâu lên vuatrên. Theo đề nghị của [[Trịnh Kiểm]], vào đầu năm [[1546]], nhàTrang vuaTông cho lập hành[[Hành điện]] ở sách Vạn Lại<ref>Nay thuộc huyện [[Thụy Nguyên]], tỉnh [[Thanh Hóa]]</ref> là chỗ hiểm trở.
 
▲Ngày [[29 tháng giêng1]], năm [[1548]], Trang Tông [[chết|quahoàng đời]]đế băng hà, hưởng thọ 34 tuổi. Trịnh Kiểm lập con ông là Hoàng thái tử Lê Duy Huyên lên nối ngôi, tức là [[Lê Trung Tông (Hậu Lê)|Lê Trung Tông]], táng di thể của ông lại [[Cảnh lăng]], phía nam [[Lam Sơn]]<ref name="SKTB16" /><ref name="CM27" />.
== Niên hiệu ==
* Nguyên Hòa<ref>[http://www.hannom.org.vn Bảng tra niên hiệu các triều vua Việt Nam]</ref>: [[1533]]-[[1548]]
 
== Giai thoại về Chúa Chổm và câu thành ngữ ==
Giai thoại dân gian kể rằng Lê Duy Ninh ngày bé tên là Chổm, mẹ ông từng tình cờ được gặp vua Lê Chiêu Tông một lần khi vua đang bị Mạc Đăng Dung giam lỏng ở phường Đông Hà; sau đó có mang và sinh ra Chổm.
 
Hàng 75 ⟶ 76:
 
==Xem thêm==
* [[Lê Chiêu Tông]]
* [[Nguyễn Kim]]
 
==Chú thích==
Hàng 82 ⟶ 83:
 
==Liên kết ngoài==
* [http://vanhoc.xitrum.net/truyencotich/truyenthuyet/2006/180.html Nợ như Chúa Chổm]
* [http://www.1080vietnam.com/stories/Detail.aspx?Channel=84&Article=8314&ContentGroupID=300307 SỰ TÍCH ĐẤT NƯỚC VIỆT TẬP 2 - Nợ Như Chúa Chổm của Nguyễn Đổng Chi]
* [http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/phongtuc/cau_041.html Vì sao có tục bán mở hàng ? bán mở hàng thế nào cho đắt khách ? - Một trăm điều nên biết về phong tục Việt Nam]
 
{{s-start}}
Hàng 102 ⟶ 103:
{{Vua nhà Lê trung hưng}}
 
 
[[Thể loại:Vua nhà Lê trung hưng|Trang Tông, Lê]]
[[Thể loại:Sinh 1514]]
[[Thể loại:Mất 1548]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Lê_Trang_Tông”