Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đường Văn Tông”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n General Fixes
n AlphamaEditor, thêm ref thiếu nội dung, Excuted time: 00:00:24.1684166
Dòng 46:
Trong những năm đầu ông lên ngôi, nạn phiên trấn tiếp tục bùng phát mạnh mẽ. Những năm cuối đời Kính Tông, Tiết độ sứ Hoành Hải<ref>[[Hà Bắc, Trung Quốc]] hiện nay</ref> [[Lý Toàn Lược]] hoăng, con là phó sứ [[Lý Đồng Tiệp]] tự ý nắm quyền ở Hoành Hải mà không có sự đồng ý của triều đình, triều đình cũng làm ngơ không hỏi đến. Sau khi Văn Tông lên ngôi, Đồng Tiệp sai hai em là Đồng Chí, Đồng Tốn đến xin nhận mệnh lệnh của nhà Đường, mong được Văn Tông công nhận. Cũng năm đó, Tiết độ sứ Trung Vũ [[Vương Phái]] hoăng, Văn Tông phong Thái bộc khanh Cao Vũ lên thay làm tiết độ sứ. Đối với trấn Hoành Hải, Văn Tông phong cho [[Ô Trọng Dận]] thay Lý Đồng Tiệp đảm nhận chức Tiết độ sứ, dời Lý Đồng Tiệp làm Duyện Hải<ref>Trụ sở thuộc Tế Ninh, Sơn Đông, Trung Quốc hiện nay</ref> tiết độ sứ. Lý Đồng Tiệp lấy cớ tướng sĩ bức ép mà kháng lại triều mệnh, tự chiếm cứ đất Thương. Triều đình bèn quyết định thảo phạt Đồng Tiệp, có chiếu tước bỏ quan chức và cử các tiết độ sứ các vùng xung quanh là [[Ô Trọng Dận]], [[Vương Trí Hưng]], [[Sử Hiến Thành]], [[Khang Chí Mục]], [[Lý Thính]], [[Trương Bá]]... thảo phạt Lý Đồng Tiệp, nhưng không giành thắng lợi ngay được<ref name=ZZTJ243 /> mà Lý Đồng Tiệp lại được Tiết độ sứ Thành Đức<ref>Trụ sở nay thuộc Thạch Gia Trang, Hà Bắc, Trung Quốc</ref> là [[Vương Đình Thấu]] giúp đỡ. Văn Tông lại điều quân thảo phạt luôn cả trấn Thành Đức. Cuối năm đó Ô Trọng Dận hoăng, triều đình phong hoàng thân là Bảo Nghĩa tiết độ sứ Lý Hựu đến đảm nhiệm trấn Hoành Hải. Về sau quân triều đình do hoàng thân [[Lý Hựu]] chỉ huy đánh bại, Lý Đồng Tiệp đầu hàng rồi bị giết<ref name=CDT17 />. Vương Đình Thấu sợ hãi, bèn dâng Cảnh châu để cầu hòa với triều đình.
 
Mùa hạ năm [[828]], con trưởng của Kính Tông là Tấn vương [[Lý Phổ]] hoăng, thọ 4 tuổi. Văn Tông ban đầu có ý lập Lý Phổ làm thái tử, nghe tin Phổ đã chết thì thương xót, truy tặng là Điệu Hoài thái tử<ref>[[Tân Đường thư]], quyển 82</ref>. Đầu năm [[829]], tể tướng [[Vi Xử Hậu]] cũng mất<ref name=ZZTJ243 />, Hàn lâm học sĩ Lộ Tùy lên thay đảm nhận tướng vị. Sau khi triều đình diệt Lý Đồng Tiệp, Tiết độ sứ Ngụy Bác<ref>Trụ sở thuộc Hàm Đan, Hà Bắc, Trung Quốc hiện nay</ref> là [[Sử Hiến Thành]] lo sợ mình sẽ là mục tiêu tiếp theo của quân triều đình, nên thỉnh cầu vào triều và xin quy phục. Văn Tông hạ lệnh dời [[Sử Hiến Thành]] đến làm Tiết độ sứ Hà Trung<ref>Trụ sở thuộc Vận Thành, Sơn Tây, Trung Quốc hiện nay</ref> và trấn Ngụy Bác được giao cho Lý Thính, ngoài ra còn cắt ba châu Tương, Vệ, Thiền giao cho phó sứ Ngụy Bác cũ là [[Sử Hiếu Chương]]<ref name=ZZTJ244>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷244|quyển 244]].</ref>. Nhưng trước khi [[Sử Hiến Thành]] rời trấn thì binh sĩ Ngụy Bác nổi dậy giết chết ông ta rồi đưa [[Hà Tiến Thao]] làm Ngụy Bác lưu hậu. Tiến Thao lại đưa quân tấn công và đánh bại Lý Thính. Triều đình vừa trải qua chiến dịch ở Hoành Hải nên không muốn tiếp tục chiến tranh, đành công nhận Hà Tiến Thao là Tiết độ sứ và trao lại ba châu Tương, Vệ, Thiền cho Tiến Thao<ref name=ZZTJ244>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷244|vol. 244]].</ref>.
 
Cuối năm đó, [[Lý Tông Mẫn]] được phong làm tể tướng dưới sự ủng hộ của hoạn quan. Ít lâu sau, Lý Tông Mẫn oán ghét đại thần [[Lý Đức Dụ]] nên đuổi Đức Dụ ra trấn Nghĩa Thành. Quân Nam Chiếu tấn công vào địa giới Tây Xuyên<ref>Trụ sở thuộc Thành Đô, Tứ Xuyên, Trung Quốc hiện nay</ref>, tiết độ sứ [[Đỗ Nguyên Dĩnh]] tấu lên triều đình và đưa đại quân chống lại, nhưng thất bại. Quân Nam Chiếu tiến thẳng vào Thành Đô và sắp chiếm được rồi cử sứ đến triều đình xin trị tội Đỗ Nguyên Dĩnh. Văn Tông nghe tin, bèn lấy Tiết độ sứ Đông Xuyên [[Quách Chiêu]] kiêm luôn cả Tây Xuyên, biếm chức Nguyên Dĩnh để điều đình. Quân Nam Chiếu chấp nhận hòa ước, nhưng cũng bắt giữ nhiều phụ nữ, bách công và vàng bạc châu báu rồi mới rút về nước<ref name=ZZTJ244>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷244|vol. 244]].</ref>.
 
=== Trung và hậu kì Thái Hòa (830 - 835) ===
{{chính|Ngưu Lý đảng tranh|Sự biến Cam Lộ}}
 
Trong thời đại Văn Tông, Ngưu Lý Đảng tranh - một cuộc tranh chấp trong nội bộ các đại thần triều đình - vốn manh nha ngay từ thời Hiến Tông đã bùng phát dữ dội. Sau khi tể tướng [[Vi Xử Hậu]] mất và [[Bùi Độ]] từ nhiệm, [[Ngưu Tăng Nhụ]] được Lý Tông Mẫn tiến cử lên chức Binh bộ thượng thư, Đồng bình chương sự. Hai người kết bè đảng trong triều, gọi là Ngưu đảng và ra sức lấn át đại thần [[Lý Đức Dụ]] (vốn được Bùi Độ tiến cử trước đó), đẩy Đức Dụ ra trấn Nghĩa Thành. Về sau các nhà sử học gọi phe đảng của [[Lý Đức Dụ]] là Lý đảng. Trong khi đó Văn Tông chán ghét hoạn quan chuyên chính - nhất là Trung úy [[Vương Thủ Trừng]] - người kiểm soát quân đội triều đình và lấn át cả vua, lại nghĩa trước đó hai hoàng đế Hiến Tông, Kính Tông đã cũng chết trong tay hoạn quan, do vậy muốn tìm cách diệt trừ. Giữa năm [[830]], ông tìm cách liên hệ với Hàn lâm học sĩ [[Tống Thân Tích]]. Thấy Thân Tích là người có thể dùng được, Văn Tông phong ông ta làm tể tướng. Thân Tích lại tiến cử Lại bộ thị lang [[Vương Phan]]. Nhưng Vương Phan làm tiết lộ việc này đến tai [[Vương Thủ Trừng]], nên Thủ Trừng đã có sự chuẩn bị. Năm [[831]], Thủ Trừng ngầm giật dây cho Thần Sách đô ngu hậu [[Đậu Lư Trứ]] vu cáo Tống Thần Tích có ý đồ phế bỏ Văn Tông để lập hoàng đệ là Chương vương [[Lý Thấu]]. Văn Tông chưa truy xét kĩ càng đã vội tức giận. Sau đó ông bãi chức [[Tống Thân Tích]] làm tư mã Khai châu, Chương vương Thấu giáng làm Sào huyện công. Kế hoạch diệt trừ [[hoạn quan]] bước đầu thất bại<ref name=CDT17 /><ref name=ZZTJ244>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷244|vol. 244]].</ref>.
 
Trước đó năm [[830]], Lý Đức Dụ được bổ làm Tiết độ sứ Tây Xuyên<ref>''[[Cựu Đường thư]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷174|quyển 174]]</ref>. Sang năm [[831]], Phó sứ Duy châu<ref>A Bá Tàng tộc, Khương tộc tự trị châu, Tứ Xuyên, Trung Quốc hiện nay</ref> của [[Thổ Phiên]] là Tất Đát có ý định dâng đất đầu hàng [[nhà Đường]], đưa chúng tướng tới Thành Đô. Đức Dụ cho quân tiến vào Duy châu và chuẩn bị lấy nơi đây làm bàn đạp để lấn sâu vào đất Thổ Phiên. Tin này truyền đến triều đình, nhiều đại thần có ý thuận theo kế hoạch của Đức Dụ. Nhưng [[Ngưu Tăng Nhụ]] không đồng ý vì cho rằng nếu ngang nhiên lấy đất của [[Thổ Phiên]] chính là phản lại hòa ước trước kia và sẽ dẫn đến việc Thổ Phiên quấy nhiễu biên cảnh. Văn Tông bèn hạ lệnh cho [[Lý Đức Dụ]] trả đất và bọn Tất Đất cho người Thổ. Cuối cùng Tất Đát bị Thổ Phiên giết một cách thảm khốc. Từ đó Lý Đức Dụ sinh oán thù [[Ngưu Tăng Nhụ]]. Năm [[833]] quần thần đề nghị tôn hiệu cho ông là Thái Hòa Văn Vũ Chí Đức hoàng đế nhưng Văn Tông không nhận. Mãi đến cuối năm đó, quần thần lấy lí do Văn Tông làm vua đã 8 năm mà chưa có tôn hiệu, lại dâng tôn hiệu là Thái Hòa Văn Vũ Nhân Thánh hoàng đế, nhưng ông vẫn không nhận.
 
Từ sau cái chết của Điệu Hoài thái tử, Văn Tông vẫn chần chừ chưa lập thái tử mới. Mãi đến cuối năm [[832]], ông mới hạ lệnh lập con trai của mình là Lỗ vương [[Lý Vĩnh]] làm [[hoàng thái tử]]<ref name=CDT17 /><ref name=ZZTJ244>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷244|vol. 244]].</ref><ref>''[[Cựu Đường thư]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷175|quyển 175]]</ref>. Cũng năm đó, Văn Tông lại hối hận việc trả đất cho Thổ Phiên trước kia và bất bình với [[Ngưu Tăng Nhụ]]. Tăng Nhụ sợ hãi bèn xin từ chức và được bổ làm Tiết độ sứ Vũ Xương<ref>Vũ Hán, Hồ Bắc, Trung Quốc hiện nay</ref>. Sau đó, Văn Tông triệu [[Lý Đức Dụ]] vào triều và phong làm tể tướng năm [[833]]. Sau đó, Lý Đức Dụ nhân cơ hội lật đổ bè đảng của [[Lý Tông Mẫn]], nhiều đại thần bị giáng chức, bản thân Tông Mẫn bị đuổi khỏi Trường An, giáng làm Tiết độ sứ Sơn Nam Tây Đạo<ref>Trụ sở nay thuộc Hán Trung, [[Thiểm Tây]], Trung Quốc</ref>.
 
Đầu năm [[834]], Văn Tông bị bệnh đột quỵ và từ đó sức khỏe trở nên suy yếu hẳn, thần thức không còn được như trước. Cũng trong năm đó, Văn Tông cho triệu [[Lý Trọng Ngôn]] vào triều và bố trí ở Hàn lâm theo tiến cử của [[Lý Phùng Cát]]. [[Lý Đức Dụ]] phản đối vì cho rằng Trọng Ngôn là kẻ ác nhưg Văn Tông không theo. Sau đó, [[Lý Trọng Ngôn]] liên kết với bọn [[Vương Thủ Trừng]], [[Trịnh Chú]] tìm cách đối phó với Đức Dụ và cho triệu [[Lý Tông Mẫn]] từ Sơn Nam Tây Đạo trở về triều làm tể tướng lần nữa, còn Đức Dụ bị đẩy làm Tiết độ sứ Trấn Hải<ref>Trụ sở nay thuộc Trấn Giang, [[Giang Tô]], [[Trung Quốc]]</ref>. Văn Tông cũng cảm thấy bực tức vì Ngưu Lý tranh giành, nên từng nói
Dòng 73:
 
Sau [[sự biến Cam Lộ]], Văn Tông trở nên buồn rầu và chán nản, ít bao giờ cười và có khi còn nói chuyện một mình trong các yến tiệc. Có một lần Văn Tông đàm luận với đại thần là học sĩ [[Chu Trì]], hỏi Trì rằng mình có thể so sánh với vị tiền vương nào. Trì nói ông chính là [[Nghiêu]] [[Thuấn]]. Văn Tông lại bảo rằng ông hỏi như vậy là muốn biết mình có bằng [[Chu Noản vương]] hay [[Hán Hiến Đế]] không. Trì ngạc nhiên và cho biết đó là vong quốc chủ. Văn Tông bảo
:''Xưa kia các vua [[Chu Noản vương|Noản vương đời Chu]] và [[Hán Hiến Đế|Hiến Đế đời Hán]] bị cường thần bức hiếp, còn trẫm lại bị chính bọn nô lệ (tức [[hoạn quan]]) bức hiếp. Xét về điểm này thì trẫm cũng đã thua họ rồi''.<ref name=ZZTJ246>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|vol. 246]].</ref>
 
Năm [[837]], Cừu Sĩ Lương lập một kế hoạch ám sát [[Lý Thạch]] nhưng bất thành. Lý Thạch lo sợ về điều này bèn xin từ chức. Triều đình cho bổ nhiệm các tể tướng mới gồm [[Trần Di Hành]], [[Dương Tự Phục]] và [[Lý Giác]]<ref name=ZZTJ246>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|quyển 246]].</ref>. Sau đó, Ngưu Lý đảng tranh tiếp tục bùng lên khi Trịnh Đàm và Trần Di Hành là những người đứng đầu Lý đảng chống lại Dương Tự Phục và [[Lý Giác]]. Việc các tể tướng tranh giành và mưu hại lẫn nhau khiến Văn Tông cảm thấy khó khăn trong việc cai trị. Đến năm [[839]], Trịnh Đàm và Trần Di Hành đều bị bãi chức<ref name=ZZTJ246>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|vol. 246]].</ref>.
 
=== Qua đời ===
 
Mẹ thái tử Vĩnh là Vương Đức phi không được Văn Tông sủng ái rồi bị Dương Hiền phi và gièm pha và chết. Thái tử Vĩnh lại thích vui chơi yến tiệc, gần tiểu nhân, nên cũng bị Hiền phi tìm cơ hãm hại. Trong năm [[838]], Văn Tông từng cho giam lỏng Lý Vĩnh và tính việc phế truất, nhưng nhờ sự can thiệp của đội quân Thần Sách mà ông đã bỏ ý định. Nhưng Lý Vĩnh lại chết trong năm đó, thụy là Trang Khác<ref name=ZZTJ246>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|vol. 246]].</ref>, có lời đồn chính Văn Tông đã sai người giết chết con của mình.
 
Sau khi thái tử chết, Hiền phi đề nghị lập em trai của Văn Tông là Yên vương Lý Dung làm hoàng thái đệ. Văn Tông đem việc này ra bàn luận với các tể tướng và Lý Giác phản đối. Do đó Văn Tông quyết định lập con nhỏ của Kính Tông là [[Lý Thành Mĩ]] làm hoàng thái tử mới. Từ năm [[839]], bệnh tình của Văn Tông ngày một trở nặng hơn do ám ảnh về cái chết của Trang Khác thái tử Lý Vĩnh. Mùa xuân năm [[840]], bệnh tình trở nặng, Văn Tông sai các hoạn quan [[Lưu Hoằng Dật]] và [[Tiết Quý Lăng]] triệu tể tướng [[Dương Tư Phục]], [[Lý Giác]] vào cung phó thác thái tử Thành Mĩ. [[Cừu Sĩ Lương]] và [[Ngưu Hoằng Chí]] không ủng hộ Thành Mĩ mà giả lệnh Văn Tông, lấy cớ thái tử còn nhỏ, triệu hoàng đệ Dĩnh vương Triền vào cung lập làm hoàng thái đệ, giáng Thành Mĩ là Trần vương. Bách quan yết kiến Dĩnh vương ở Tư Hiền điện. Ngày [[10 tháng 2]] (Tân Tị), Văn Tông mất ở Thái Hòa điện. Các hoạn quan lấy Dương Tư Phục nhiếp trùng tể. Theo đề nghị của Cừu Sĩ Lương, Dĩnh vương Triền cho ép chết Trần vương Thành Mĩ, Yên vương Dung và Dương Hiền phi. Cừu Sĩ Lương vốn oán Văn Tông nên sau khi ông chết đã cho trục xuất hết nhạc công và nội thị gần gũi với ông. Ngày [[20 tháng 2]] (Tân Mão), Dĩnh vương Triền lên ngôi, tức là [[Đường Vũ Tông]]<ref name=ZZTJ246>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|vol. 246]].</ref><ref>''[[Cựu Đường thư]]'', quyển 18</ref>.
 
== Câu nói nổi tiếng ==
:''Xưa kia các vua [[Chu Noản vương|Noản vương đời Chu]] và [[Hán Hiến Đế|Hiến Đế đời Hán]] bị cường thần bức hiếp, còn trẫm lại bị chính bọn nô lệ (tức [[hoạn quan]]) bức hiếp. Xét về điểm này thì trẫm cũng đã thua họ rồi''.<ref name=ZZTJ246>''Zizhi Tongjian'', [[:zh:s:資治通鑑/卷246|vol. 246]].</ref>
 
==Niên hiệu==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Đường_Văn_Tông”