Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ganymede (vệ tinh)”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n AlphamaEditor, thêm ref thiếu nội dung, Excuted time: 00:00:23.9050000 |
n Đã lùi lại sửa đổi của TuanminhBot (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của AlphamaBot |
||
Dòng 61:
|-
| style="width: 9em;" | '''[[Suất phản chiếu]]'''
| style="font-size:100%;"|0,43 ± 0,02<ref name=jplfact>{{chú thích web|last=Yeomans|first=Donald K.|date
|-
| style="width: 9em;" | '''[[Nhiệt độ bề mặt]]'''
Dòng 77:
| style="font-size:100%;"|[[Ôxy]]<ref name="Hall1998">{{cite journal |last=Hall |first=D.T. |last2=Feldman |first2=P.D. |last3=McGrath |first3=M.A. |last4=Strobel |first4=D. F. |display-authors=2 |title=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede |journal=The Astrophysical Journal |date=1998 |volume=499 |issue=1 |pages=475–481 |doi=10.1086/305604 |bibcode=1998ApJ...499..475H }}</ref>
|}
'''Ganymede''' (phiên âm /ˈgænɨmiːd/ GAN-ə-meed)<ref>In US dictionary transcription, {{USdict|găn′•<s>ı</s>•mēd}}</ref> là [[vệ tinh]] lớn nhất của [[Sao Mộc]] và cũng là vệ tinh lớn nhất trong [[hệ Mặt Trời]]. Thậm chí nó còn lớn hơn cả sao Diêm Vương, vốn đã từng được coi là một hành tinh (bán kính 2.634,1 km so với 1.195 km hay 2,2 lần, thể tích 7,6 × 10¹° km³ so với 0,715 × 10¹° km hay 11 lần và khối lượng 148,19 × 10²¹ kg so với 12,5 × 10²¹ kg hay 12 lần). Ganymede quay một vòng quanh Sao Mộc hết hơn 7 ngày. Tính theo khoảng cách đến Sao Mộc, Ganymede là vệ tinh đứng thứ 7 trong tất cả các vệ tinh và đứng thứ 3 trong 4 vệ tinh lớn của Sao Mộc (4 vệ tinh Galile)<ref name="Planetary Society"/>. Ganymede tham gia vào hiện tượng [[cộng hưởng quỹ đạo]] với [[Europa (vệ tinh)|Europa]] và [[Io (vệ tinh)|Io]] theo tỉ lệ 1: 2: 4 (Ganymede quay 1 vòng quanh Sao Mộc trong thời gian Europa quay 2 vòng và Io quay 4 vòng). Ganymede to hơn [[Sao Thủy]] nhưng do mật độ thấp nên nó chỉ nhẹ bằng một nửa Sao Thủy<ref name="nineplanets.org-Ganymede">{{chú thích web|publisher=nineplanets.org |title=Ganymede|date
Vệ tinh Ganymede có thành phần chủ yếu từ [[đá silicate]] và [[băng đá]]. Ganymede được phân lớp đầy đủ thành các lớp riêng biệt với một lõi nóng chảy giàu sắt. Các nhà khoa học tin rằng giữa các lớp băng của Ganymede là một biển nước muối dày nằm sâu 200 km trong lòng vệ tinh<ref name=JPLDec>{{chú thích web|url=http://www.jpl.nasa.gov/releases/2000/aguganymederoundup.html|title=Solar System's largest moon likely has a hidden ocean|accessdate
Ganymede là vệ tinh duy nhất trong hệ Mặt Trời đã phát hiện được sự xuất hiện của [[quyển từ]]. Từ quyển của Ganymede rất yếu sinh ra do những quá trình đối lưu trong phần lõi kim loại nóng chảy của nó<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>. Từ quyển này gần như không đáng kể khi so với từ trường cực mạnh của Sao Mộc. Từ quyển của Ganymede kết nối với từ trường của Sao Mộc bằng các đường sức từ không khép kín. Người ta cũng đã phát hiện ra dấu vết của một lớp khí quyển rất mỏng trên bề mặt của Ganymede. Khí quyển này chứa [[Ôxy|O]], [[Ôxy|O<sub>2</sub>]] và [[Ôzôn|O<sub>3</sub>]]. [[Hiđrô|Hydro]] nguyên tử cũng xuất hiện mặc dù rất ít trong thành phần của khí quyển Ganymede. Chưa tìm thấy bằng chứng rõ rệt về [[tầng điện li]] tương ứng với tầng khí quyển của Ganymede.<ref name="Eviatar2001">{{cite journal |last=Eviatar |first=Aharon |last2=Vasyliunas |first2=Vytenis M. |last3=Gurnett |first3=Donald A. |display-authors=2 |title=The ionosphere of Ganymede |journal=Planet. Space Sci. |date=2001 |volume=49 |issue=3–4 |pages=327–336 |doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9 |url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps |format=ps |bibcode=2001P&SS...49..327E }}</ref>
Nhà thiên văn học vĩ đại [[Galileo Galilei]] phát hiện ra Ganymede trong năm 1610, cùng năm với cả 3 vệ tinh lớn còn lại<ref name="Sidereus Nuncius">{{chú thích web|url=http://www.physics.emich.edu/jwooley/chapter9/Chapter9.html|title=Sidereus Nuncius|work=Eastern Michigan University|accessdate
== Phát hiện và đặt tên ==
[[Tập tin:Zeus-Gany-sculpt1.jpg|nhỏ|trái|150px|Zeus bắt Ganymede]]
Ngày 11 tháng 1 năm 1610, [[Galileo Galilei]] quan sát được 3 ngôi sao ở gần [[Sao Mộc]]. Hôm sau, ông nhận thấy chúng có vẻ như đang dịch chuyển. Tiếp đó, vào ngày 13, Galile lại phát hiện thấy một ngôi sao nữa, chính là Ganymede. Tới ngày 15 tháng 1, ông rút ra kết luận những ngôi sao mới phát hiện là những thiên thể quay quanh Sao Mộc<ref name="Discovery">{{chú thích web | url = http://www.iki.rssi.ru/solar/eng/galdisc.htm | title = The Discovery of the Galilean Satellites |publisher=Space Research Institute, Russian Academy of Sciences| work = Views of the Solar System | accessdate =
[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]], một nhà thiên văn học người Pháp đề nghị đặt tên các thành viên của [[gia đình Medici]] cho các vệ tinh, nhưng đề nghị này bị bác bỏ<ref name="Naming"/>. [[Simon Marius]], người được coi là đã phát hiện ra 4 vệ tinh lớn của Sao Mộc độc lập với Galile,<ref name="College">{{chú thích web | url = http://www.cascadia.ctc.edu/facultyweb/instructors/jvanleer/astro%20sum01/astro101/discovery.htm | title = DISCOVERY | work = Cascadia Community College | accessdate =
Thế nhưng trong nhiều thế kỉ, người ta không thích gọi tên những vệ tinh như vậy, chỉ đơn giản là Jupiter III theo cách gọi lúc ban đầu của Galileo (có nghĩa là vệ tinh thứ 3 của Sao Mộc). Mãi đến giữa thế kỉ 20, cách gọi tên theo các vị thần như đề nghị ban đầu của Simon Marius mới trở nên phổ biến<ref name="Naming"/>. Ganymede là vệ tinh lớn duy nhất của Sao Mộc được đặt tên theo một nhân vật [[nam giới]]<!--thực ra là đồng giới-->.
Dòng 95:
== Quỹ đạo ==
[[Tập tin:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|365px|Quỹ đạo cộng hưởng của Ganymede, [[Europa (vệ tinh)|Europa]], và [[Io (vệ tinh)|Io]]|trái|nhỏ]]
Ganymede quay xung quanh Sao Mộc với khoảng cách trung bình là 1.070.400 km và là vệ tinh thứ 3 trong số 4 vệ tinh lớn của Sao Mộc<ref name="Planetary Society">{{chú thích web| url=http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/jupiter/moons.html|title=Jupiter's Moons| work=The Planetary Society|accessdate
Ganymede tham gia vào một hệ [[quỹ đạo cộng hưởng]] đặc biệt với [[Europa (vệ tinh)|Europa]], và [[Io (vệ tinh)|Io]]: mỗi vòng quay của Ganymede tương ứng với 2 vòng quay của Europa và 4 vòng quay của Io<ref name=Musotto2002/><ref name="SPACE.com">{{chú thích web|url=http://www.space.com/searchforlife/seti_tidal_europa_021003.html | title=High Tide on Europa|work=SPACE.com|accessdate
[[Tập tin:Galilean satellites noborder.jpg|nhỏ|325px|Kích thước của Ganymede so với 3 vệ tinh lớn còn lại.]]
Hiệu ứng cộng hưởng Laplace hiện tại khiến cho [[độ dẹt quỹ đạo]] của Ganymede không thể đạt giá trị cao hơn<ref name=Showman1997a/>. Độ dẹt hiện nay, vào khoảng 0,0013, là kết quả sót lại của một quá trình tăng độ dẹt quỹ đạo trong quá khứ<ref name="SPACE.com">{{
Quá trình hình thành nên cộng hưởng Laplace của 3 vệ tinh Io, Europa và Ganymede hiện nay vẫn là một bí ẩn. Có 2 giả thuyết được đưa ra: giả thuyết thứ nhất là hệ cộng hưởng như vậy đã được hình thành ngay từ lúc ban đầu của hệ Mặt Trời<ref name=Peale2002>{{chú thích tạp chí|last=Peale|first=S.J.|coauthors=Lee, Man Hoi|title=A Primordial Origin of the Laplace Relation Among the Galilean Satellites|journal=Science|year=2002|volume=298|pages=593–597|doi=10.1126/science.1076557| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298..593P|pmid=12386333}}</ref>. Giả thuyết thứ hai là hệ cộng hưởng được hình thành sau một quá trình thay đổi quỹ đạo sau đó. Quá trình đó có thể diễn giải như sau: Io tăng dần bán kính quỹ đạo của nó với Sao Mộc cho đến khi nó hình thành cộng hưởng 2: 1 với Europa. Sau đó quá trình này vẫn tiếp tục nhưng một phần của [[mômen quay]] được chuyển sang cho Europa. Đến lượt Europa tăng dần bán kính quỹ đạo đến khi hình thành cộng hưởng 2: 1 với Ganymede<ref name=Showman1997a/>. Cuối cùng, tốc độ dịch chuyển các điểm [[giao hội]] của 3 vệ tinh được đồng bộ hóa và bị khóa lại trong [[cộng hưởng Laplace]]<ref name=Showman1997a/>.
Dòng 110:
[[Tập tin:PIA00519 Interior of Ganymede.jpg|phải|nhỏ|250px|Cấu tạo trong của Ganymede]]
Mật độ trung bình của Ganymede ở vào khoảng 1,936 g/cm<sup>3</sup>. Với mật độ đó, Ganymede có thể được cấu thành từ một lượng đá và băng tương đương<ref name="Showman1999">{{cite journal |last=Showman |first=Adam P. |last2=Malhotra |first2=Renu |title=The Galilean Satellites |date=1999 |journal=Science |volume=286 |pages=77–84 |doi=10.1126/science.286.5437.77 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf |format=PDF |pmid=10506564 |issue=5437 }}</ref>. Tỉ lệ băng nằm trong khoảng 46–50%, thấp hơn một chút so với tỉ lệ băng của [[Callisto (vệ tinh)|Callisto]]<ref name=Kuskov2005>{{chú thích tạp chí|last=Kuskov|first=O.L.|coauthors=Kronrod, V.A.|title=Internal structure of Europa and Callisto|year=2005|volume=177|pages=550–369|doi=10.1016/j.icarus.2005.04.014| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Icar..177..550K | journal = Icarus}}</ref>. Ngoài ra còn có thể xuất hiện một số băng dễ bay hơi như băng amonia<ref name=
Bề mặt của Ganymede có độ phản xạ vào khoảng 43%<ref name="Calvin1995">{{cite journal |last=Calvin |first=Wendy M. |last2=Clark |first2=Roger N. |last3=Brown |first3=Robert H. |last4=Spencer |first4=John R. |title=Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary |journal=J.of Geophys. Res. |date=1995 |volume=100 |issue=E9 |pages=19,041–19,048 |bibcode=1995JGR...10019041C |doi=10.1029/94JE03349 }}</ref>. Có vẻ như bề mặt này được bao phủ bởi từ 50 đến 90% băng nước<ref name=Showman1999>{{chú thích tạp chí|last=Showman |first=Adam P.|coauthors=Malhotra, Renu|title=The Galilean Satellites|year=1999|journal=Science|volume=286|pages=77–84|doi=10.1126/science.286.5437.77| url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf|format=pdf|pmid=10506564}}</ref>, lớn hơn đáng kể so với tỉ lệ băng trên Ganymede nói chung. Các quan trắc quang phổ cận hồng ngoại của Ganymde đã cho thấy sự xuất hiện của dải hấp thụ rất mạnh của băng nước tại các bước sóng 1,04, 1,25, 1,5, 2,0 và 3,0 μm<ref name=Calvin1995>{{chú thích tạp chí|last=Calvin|first=Wendy M.|coauthors=Clark, Roger N.;Brown, Robert H.; and Spencer John R.|title=Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary|journal=J.of Geophys. Res.|year=1995|volume=100|pages=19,041–19,048| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995JGR...10019041C|doi=10.1029/94JE03349}}</ref>. Phần bề mặt có nhiều đường rãnh sáng hơn và có nhiều băng hơn phần bề mặt mịn và tối màu<ref name="RESA">{{chú thích web|url=http://www.resa.net/nasa/ganymede.htm|title=Ganymede: the Giant Moon|work=Wayne RESA|accessdate
Bề mặt của Ganymde không đối xứng, bề mặt nhìn theo chiều quay{{Ref_label|G|g|none}} (do các vệ tinh nói chung không tự quay mà chỉ quay quanh hành tinh chủ nên bề mặt này là không đổi) sáng hơn so với bề mặt hướng ngược lại<ref name="Calvin1995">{{cite journal |last=Calvin |first=Wendy M. |last2=Clark |first2=Roger N. |last3=Brown |first3=Robert H. |last4=Spencer |first4=John R. |title=Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary |journal=J.of Geophys. Res. |date=1995 |volume=100 |issue=E9 |pages=19,041–19,048 |bibcode=1995JGR...10019041C |doi=10.1029/94JE03349 }}</ref>. Bề mặt này có vẻ như có nhiều SO<sub>2</sub><ref name=Domingue1996>{{chú thích tạp chí|last=Domingue |first=Deborah|coauthors=Lane, Arthur; Moth, Pimol|title= Evidence from IUE for Spatial and Temporal Variations in the Surface Composition of the Icy Galilean Satellites |journal=Bulletin of the American Astronomical Society|year=1996|volume=28|pages=1070|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1996DPS....28.0404D }}</ref><ref name=Domingue1998>{{chú thích tạp chí|last=Domingue|first=Deborah L.|coauthors= Lane, Arthur L.; Beyer, Ross A.|title=IEU’s detection of tenuous SO2 frost on Ganymede and its rapid time variability|journal=Geophys. Res. Lett.|year=1998|volume=25|issue=16|pages=3,117–3,120|doi=10.1029/98GL02386| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998GeoRL..25.3117D}}</ref>. Europa cũng có hiện tượng tương tự nhưng Calliso thì ngược lại<ref name="Calvin1995">{{cite journal |last=Calvin |first=Wendy M. |last2=Clark |first2=Roger N. |last3=Brown |first3=Robert H. |last4=Spencer |first4=John R. |title=Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary |journal=J.of Geophys. Res. |date=1995 |volume=100 |issue=E9 |pages=19,041–19,048 |bibcode=1995JGR...10019041C |doi=10.1029/94JE03349 }}</ref>. Sự phân bố [[Cacbon điôxít|CO<sub>2</sub>]] trên bề mặt Ganymede không thể hiện bất kì sự bất đối xứng nào mặc dù người ta không quan sát được CO<sub>2</sub> gần các cực của vệ tinh<ref name="McCord1998">{{cite journal |last=McCord |first=T.B. |last2=Hansen |first2=G.V. |last3=Clark |first3=R.N. |last4=Martin |first4=P. D. |last5=Hibbitts |first5=C. A. |last6=Fanale |first6=F. P. |last7=Granahan |first7=J. C. |last8=Segura |first8=M. |last9=Matson |first9=D. L. |display-authors=2 |title=Non-water-ice constituents in the surface material of the icy Galilelean satellites from Galileo near-infrared mapping spectrometer investigation |journal=J. Of Geophys. Res. |date=1998 |volume=103 |issue=E4 |pages=8,603–8,626 |bibcode=1998JGR...103.8603M |doi=10.1029/98JE00788 }}</ref><ref name=Hibbitts2003>{{chú thích tạp chí|last=Hibbitts|first=C.A.|coauthors= Pappalardo, R.; Hansen, G.V.; McCord, T.B.|title=Carbon dioxide on Ganymede|journal=J.of Geophys. Res.|year=2003|volume=108|issue=E5|pages=5,036|doi=10.1029/2002JE001956| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003JGRE..108.5036H}}</ref>. Hầu hết các hố thiên thạch trên Ganymede (có 1 ngoại lệ) không phát hiện thấy sự tích tụ CO<sub>2</sub>, một điểm rất khác biệt so với Callisto. Lượng CO<sub>2</sub> trên Ganymede có thể đã bị thất thoát trong quá khứ<ref name="Hibbitts2003">{{cite journal |last=Hibbitts |first=C.A. |last2=Pappalardo |first2=R. |last3=Hansen |first3=G.V. |last4=McCord |first4=T.B. |title=Carbon dioxide on Ganymede |journal=J.of Geophys. Res. |date=2003 |volume=108 |issue=E5 |pages=5,036 |doi=10.1029/2002JE001956 |bibcode=2003JGRE..108.5036H }}</ref>.
Dòng 122:
Ganymde có vẻ như đã được phân tầng hoàn toàn (có thể so sánh với [[Callisto (vệ tinh)|Callisto]] không được phân tầng hoàn toàn). Nó chứa một lõi sắt sulfide, lớp giữa nhiều silic và phía ngoài là lớp vỏ băng<ref name="Showman1999">{{cite journal |last=Showman |first=Adam P. |last2=Malhotra |first2=Renu |title=The Galilean Satellites |date=1999 |journal=Science |volume=286 |pages=77–84 |doi=10.1126/science.286.5437.77 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf |format=PDF |pmid=10506564 |issue=5437 }}</ref><ref name=Sohl2002>{{chú thích tạp chí|last=Sohl|first=F.|coauthors=Spohn, T; Breuer, D.; Nagel, K.|title=Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites|journal=Icarus|year=2002|volume=157|pages=104–119| doi=10.1006/icar.2002.6828|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Icar..157..104S}}</ref>. Kết quả này được rút ra từ [[mômen]] quán tính của Ganymede 0,3105 ± 0,0028{{Ref_label|H|h|none}}. Giá trị rất thấp này được xác định bằng những tính toán của tàu Galileo<ref name="Showman1999">{{cite journal |last=Showman |first=Adam P. |last2=Malhotra |first2=Renu |title=The Galilean Satellites |date=1999 |journal=Science |volume=286 |pages=77–84 |doi=10.1126/science.286.5437.77 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf |format=PDF |pmid=10506564 |issue=5437 }}</ref><ref name="Sohl2002">{{cite journal |last=Sohl |first=F. |last2=Spohn |first2=T |last3=Breuer |first3=D. |last4=Nagel |first4=K. |title=Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=1 |pages=104–119 |doi=10.1006/icar.2002.6828 |bibcode=2002Icar..157..104S }}</ref>. Đây là mômen quán tính thấp nhất trong số các thiên thể trong [[hệ Mặt Trời]]. Tàu thám hiểm Galileo cũng phát hiện ra từ trường tự nhiên của Ganymede<ref name="Hauk2006">{{cite journal |last=Hauck |first=Steven A. |last2=Aurnou |first2=Jonathan M. |last3=Dombard |first3=Andrew J. |title=Sulfur's impact on core evolution and magnetic field generation on Ganymede |journal=J. Of Geophys. Res. |date=2006 |volume=111 |issue=E9 |pages=E09008 |doi=10.1029/2005JE002557 |url=http://geology.case.edu/~hauck/papers/hauck_jgr_2006.pdf |format=PDF |bibcode=2006JGRE..11109008H }}</ref>. Từ trường này có thể được sinh ra do quá trình đối lưu trong phần lõi lỏng chứa nhiều sắt, vốn rất dẫn điện, của Ganymede<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>.
Chiều dày chính xác các lớp bên trong Ganymede được xác định dựa trên các số liệu ước đoán về tỉ lệ silic trong thành phần của vệ tinh (cụ thể là tỉ lệ các khoáng [[olivin]] và [[pyroxen]]) và lượng sulfur trong lõi của nó<ref name=
=== Bề mặt ===
Dòng 142:
=== Khí quyển và tầng điện ly ===
Năm 1972, nhóm các nhà thiên văn học đến từ [[Anh]], [[Hoa Kỳ|Mỹ]] và [[Ấn Độ]] làm việc tại đài thiên văn Bosscha ([[Indonesia]]) thông báo họ đã phát hiện thấy khí quyển của Ganymede. Những quan sát về lớp khí quyển này được thực hiện khi Ganymede cùng với Jupiter che lấp một ngôi sao<ref name=Carlson1973>{{chú thích tạp chí|last=Carlson|first=R.W.|coauthors=Bhattacharyya, J.C.; Smith, B.A. et.al.|title=Atmosphere of Ganymede from its occultation of SAO 186800 on 7 tháng 6 năm 1972|journal=Science|year=1973|volume=53|pages=182|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/197Sci...182...53C}}</ref> (tương tự như hiện tượng [[nhật thực]]). Từ đó họ đã tính ra áp suất khí quyển của Ganymede là khoảng 1 μBar<ref name="Carlson1973">{{cite journal |last=Carlson |first=R.W. |last2=Bhattacharyya |first2=J. C. |authorlink2=J. C. Bhattacharyya |last3=Smith |first3=B.A. |last4=Johnson |first4=T. V. |last5=Hidayat |first5=B. |last6=Smith |first6=S. A. |last7=Taylor |first7=G. E. |last8=O'Leary |first8=B. |last9=Brinkmann |first9=R. T. |display-authors=2 |title=Atmosphere of Ganymede from its occultation of SAO 186800 on
Mặc dù vậy, các quan trắc từ [[kính thiên văn vũ trụ Hubble]] (Hubble Space Telescope, ''HST'') năm 1995 đã chỉ ra sự tồn tại, mặc dù không đáng kể, của một lớp khí quyển cấu thành từ oxy, tương tự như khí quyển của [[Europa (vệ tinh)|Europa]]<ref name="Hall1998">{{cite journal |last=Hall |first=D.T. |last2=Feldman |first2=P.D. |last3=McGrath |first3=M.A. |last4=Strobel |first4=D. F. |display-authors=2 |title=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede |journal=The Astrophysical Journal |date=1998 |volume=499 |issue=1 |pages=475–481 |doi=10.1086/305604 |bibcode=1998ApJ...499..475H }}</ref><ref name=JPLAtmosphere>{{chú thích web |url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/hst7.html|title=Hubble Finds Thin Oxygen Atmosphere on Ganymede |accessdate
[[Tập tin:Map of temparatureof ganymede.jpg|nhỏ|Bản đồ phân bố nhiệt trên bề mặt Ganymede (ở đây màu không đúng như trong thực tế)]]
Dòng 150:
Sự tồn tại của lớp khí quyển trung tính trên Ganymede sẽ khẳng định sự tồn tại của [[tầng nhiệt|tầng điện ly]] trên vệ tinh này. Các phân tử oxy chắc chắn sẽ chịu sự bắn phá của các điện tử năng lượng cao đến từ [[từ quyển]]<ref name=Paranicas1999/> và các tia [[siêu cực tím]] (EUV) của Mặt Trời<ref name=Eviatar2001>{{chú thích tạp chí|last=Eviatar|first=Aharon|coauthors=Vasyliunas, Vytenis M.; Gurnett, Donald A. et.al.|title=The ionosphere of Ganymede|journal=Plan.Space Sci.|year=2001|volume=49|pages=327–336| doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9|url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps|format=ps}}</ref>. Mặc dù vậy, hiện nay câu hỏi về sự tồn tại của tầng điện ly trên Ganymede vẫn chưa được trả lời chính xác bởi vì sự tồn tại của khí quyển trên vệ tinh này cũng chưa được khẳng định. Một số tính toán từ tàu thăm dò Galileo cho thấy sự tích tụ mật độ electron gần bề mặt vệ tinh, một bằng chứng về sự tồn tại của tầng điện ly. Thế nhưng một số quan sát khác lại không phát hiện được nó<ref name="Eviatar2001">{{cite journal |last=Eviatar |first=Aharon |last2=Vasyliunas |first2=Vytenis M. |last3=Gurnett |first3=Donald A. |display-authors=2 |title=The ionosphere of Ganymede |journal=Planet. Space Sci. |date=2001 |volume=49 |issue=3–4 |pages=327–336 |doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9 |url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps |format=ps |bibcode=2001P&SS...49..327E }}</ref>. Người ta ước tính rằng mật độ electron gần bề mặt Ganymede nằm trong khoảng 400 đến 2.500 hạt/ cm<sup>3</sup><ref name="Eviatar2001">{{cite journal |last=Eviatar |first=Aharon |last2=Vasyliunas |first2=Vytenis M. |last3=Gurnett |first3=Donald A. |display-authors=2 |title=The ionosphere of Ganymede |journal=Planet. Space Sci. |date=2001 |volume=49 |issue=3–4 |pages=327–336 |doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9 |url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps |format=ps |bibcode=2001P&SS...49..327E }}</ref>. Đến nay vẫn chưa xác định hay ước lượng được những thông số về tầng điện ly của vệ tinh này.
Một bằng chứng khác chỉ ra sự tồn tại bầu khí quyển trên Ganymede là việc phát hiện thấy quang phổ của chất khí khi quan sát quang phổ lớp băng bề mặt của Ganymede. Người ta đã phát hiện thấy dải phổ của [[ôzôn|ozone]] (O<sub>3</sub>) năm 1996<ref name=Noll1996>{{chú thích tạp chí |last= Noll|first= Keith S. |coauthors= Johnson, Robert E. et al.|year=1996|month=July|title=Detection of Ozone on Ganymede |journal= Science|volume=273|issue=5273|pages=341–343|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/273/5273/341|accessdate
Vào năm 1997, các nhà khoa học đã tìm kiếm sự tồn tại của [[natri]] trong lớp khí xung quanh Ganymede sau khi phát hiện ra sự tồn tại của chất này trong khí quyển của Europa. Tuy nhiên, các kết quả là không đáng kể. Ở giữa độ cao 7.800 và 15.600 km, người ta có phát hiện thấy dấu vết của natri những với mật độ chỉ bằng 1/13 so với mật độ trên Europa ở cùng độ cao. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể là do bề mặt của Ganymede thiếu natri hoặc là do từ quyển đã hạn chế các hạt mang năng lượng<ref>{{chú thích tạp chí |last=Brown|first=Michael E.|year=1997|title=A Search for a Sodium Atmosphere around Ganymede|journal=Icarus|volume=126|issue=1|pages=236–238 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1997Icar..126..236B|doi=10.1006/icar.1996.5675}}</ref>. Một thành phần khác xuất hiện trong khí quyển của Ganymede là hydro nguyên tử. Người ta đã phát hiện thấy sự tồn tại của chúng ở độ cao lên tới 3.000 km so với bề mặt vệ tinh. Mật độ hydro nguyên tử là khoảng 1,5 × 10<sup>4</sup> cm<sup>−3</sup><ref name=Barth1997>{{chú thích tạp chí|last=Barth|first=C.A.|coauthors=Hord, C.W.; Stewart, A.I. et.al.|title=Galileo ultraviolet spectrometer observations of atomic hydrogen in the atmosphere of Ganymede|journal=Geophys. Res. Lett.|year=1997|volume=24|issue=17|pages=2147–2150| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1997GeoRL..24.2147B|doi=10.1029/97GL01927}}</ref>.
Dòng 156:
=== Từ quyển ===
[[Tập tin:Ganymede-moon.jpg|nhỏ|Bán cầu có hướng ngược với hướng quay của Ganymede. Ảnh chụp từ tàu Galileo đã được tăng cường màu sắc<ref name="Spaceflight Now">{{chú thích web|url=http://spaceflightnow.com/news/n0012/29ganyflyby/|title=Galileo has successful flyby of Ganymede during eclipse|work=Spaceflight Now|accessdate
Tàu thám hiểm Galileo đã thực hiện 6 lần bay ngang qua Ganymede trong khoảng thời gian từ năm 1995 đến 2000 (các chuyến bay mang mã hiệu G1, G2, G7, G8, G28 và G29)<ref name=Kivelson2002>{{chú thích tạp chí|last=Kivelson|first=M.G.|coauthors=Khurana, K.K.; Coroniti, F.V. et.al.|title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus|year=2002|volume=157|pages=507–522|doi=10.1006/icar.2002.6834| url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf|format=pdf}}</ref> đã phát hiện thấy mô men từ trường trên Ganymede tồn tại độc lập với [[từ trường]] của Sao Mộc<ref name=Kivelson1997>{{chú thích tạp chí|last=Kivelson|first=M.G.|coauthors=Khurana, K.K.; Coroniti, F.V. et.al.|title=The magnetic field and magnetosphere of Ganymede|journal=Geophys. Res. Lett.|year=1997|volume=24|issue=17|pages=2155–2158|doi=10.1029/97GL02201| url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/97GL02201.pdf|format=pdf}}</ref>. Giá trị của đại lượng này là khoảng 1.3 × 10<sup>13</sup> T•m<sup>3</sup><ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>, mạnh hơn 3 lần so với mô men từ trường của [[Sao Thủy]]. Trục lưỡng cực của từ trường nghiêng so với trục quay của Ganymede góc 176°, tức là có hướng gần như chống lại mô men từ trường của Sao Mộc<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>. Cực bắc của trục từ trường nằm ở phía dưới mặt phẳng quay của Ganymede. Từ trường lưỡng cực sinh ra do mô men từ trường của Ganymede có cường độ là 719 ± 2 nT tại xích đạo<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>, so với cường độ từ trường Sao Mộc tại khoảng cách của Ganymede là 120 nT<ref name="Kivelson1997">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |last4=Joy |first4=S. |last5=Russell |first5=C. T. |last6=Walker |first6=R. J. |last7=Warnecke |first7=J. |last8=Bennett |first8=L. |last9=Polanskey |first9=C. |display-authors=2 |title=The magnetic field and magnetosphere of Ganymede |journal=Geophys. Res. Lett. |date=1997 |volume=24 |issue=17 |pages=2155–2158 |doi=10.1029/97GL02201 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/97GL02201.pdf |format=PDF |bibcode=1997GeoRL..24.2155K }}</ref>. Do từ trường tại xích đạo của vệ tinh hướng ngược lại từ trường của Sao Mộc, có thể xảy ra sự tiếp nối giữa từ trường của bản thân Ganymede và từ trường của Sao Mộc. Từ trường tại các cực của Ganymede mạnh gấp hơn 2 lần từ trường tại xích đạo, khoảng 1440 nT<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>.
Dòng 174:
== Lịch sử hình thành ==
Sau khi [[Sao Mộc]] hình thành, xung quanh nó có một đám [[tinh vân]] bụi và khí<ref name=Canup2002>{{chú thích tạp chí|last=Canup|first=Robin M.|coauthors=Ward, William R.|title=Formation of the Galilean Satellites: Conditions of Accretion|year=2002|volume=124|pages=3404–3423|doi=10.1086/344684| url=http://www.boulder.swri.edu/~robin/cw02final.pdf|format=pdf | journal = The Astronomical Journal}}</ref>. Những đám bụi khí này đã tích tụ dần dần tạo nên các vệ tinh lớn của Sao Mộc. Quá trình tích tụ của Ganymede là khoảng 10.000 năm<ref name=Mosqueira2003>{{chú thích tạp chí|last=Mosqueira|first=Ignacio|coauthors=Estrada, Paul R|title=Formation of the regular satellites of giant planets in an extended gaseous nebula I: subnebula model and accretion of satellites|year=2003|volume=163|pages=198–231| doi=10.1016/S0019-1035(03)00076-9|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003Icar..163..198M | journal = Icarus}}</ref>, ngắn hơn rất nhiều so với quá trình tích tụ của [[Callisto (vệ tinh)|Callisto]] (theo ước tính là khoảng 100.000 năm). Đám mây bụi khí này khá thiếu các chất khí tại thời điểm 4 vệ tinh lớn của Sao Mộc hình thành, vì thế Callisto có quá trình hình thành tương đối dài<ref name="Canup2002">{{cite journal |last=Canup |first=Robin M. |last2=Ward |first2=William R. |title=Formation of the Galilean Satellites: Conditions of Accretion |date=2002 |volume=124 |issue=6 |pages=3404–3423 |doi=10.1086/344684 |url=http://www.boulder.swri.edu/~robin/cw02final.pdf |format=PDF |journal=The Astronomical Journal |bibcode=2002AJ....124.3404C }}</ref>. Ganymede do gần với Sao Mộc hơn, được hình thành trên khu vực bụi khí dày đặc hơn nên nhanh hơn Callisto rất nhiều<ref name="Mosqueira2003">{{cite journal |last=Mosqueira |first=Ignacio |last2=Estrada |first2=Paul R |title=Formation of the regular satellites of giant planets in an extended gaseous nebula I: subnebula model and accretion of satellites |date=2003 |volume=163 |issue=1 |pages=198–231 |doi=10.1016/S0019-1035(03)00076-9 |bibcode=2003Icar..163..198M |journal=Icarus }}</ref>. Quá trình hình thành nhanh chóng khiến cho Ganymede không bị thất thoát nhiệt năng sinh ra trong quá trình tích tụ vật chất. Nhiệt năng này đã nấu chảy băng đá và tạo ra sự phân lớp trong cấu trúc của Ganymede: phần đá nằm ở trong lõi và phần băng nằm ở phía ngoài. Do hình thành chậm hơn rất nhiều, Callisto không giữ được nhiệt năng trong quá trình tích tụ và cũng không đủ nóng để làm tan chảy các vật liệu [[băng]] trong cấu tạo, từ đó không được phân lớp hoàn toàn<ref name=McKinnon2006>{{chú thích tạp chí|last=McKinnon|first=William B.|title=On convection in ice I shells of outer Solar System bodies, with detailed application to Callisto|year=2006|volume=183|pages=435–450|doi=10.1016/j.icarus.2006.03.004| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006Icar..183..435M | journal = Icarus}}</ref>. Giả thuyết nói trên là lời giải thích khá thỏa đáng cho câu hỏi: tại sao 2 vệ tinh lớn nói trên có vẻ rất khác nhau mặc dù xấp xỉ về [[khối lượng]] cũng như [[chiều dài|kích thước]]<ref name="Freeman2006">{{cite journal |last=Freeman |first=J. |title=Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto |journal=Planetary and Space Science |date=2006 |volume=54 |issue=1 |pages=2–14 |doi=10.1016/j.pss.2005.10.003 |url=http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |archiveurl=http://web.archive.org/web/20070824155106/http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |archivedate
Sau khi hình thành, lõi của Ganymede vẫn giữ được nhiệt lượng từ quá trình tích tụ và quá trình [[phân lớp cấu trúc]], chỉ giải phóng một nhiệt lượng nhỏ tới lớp vỏ băng phía ngoài<ref name="McKinnon2006">{{cite journal |last=McKinnon |first=William B. |title=On convection in ice I shells of outer Solar System bodies, with detailed application to Callisto |date=2006 |volume=183 |issue=2 |pages=435–450 |doi=10.1016/j.icarus.2006.03.004 |bibcode=2006Icar..183..435M |journal=Icarus }}</ref>. Nhiệt lượng này, thông qua đối lưu, tiếp tục được chuyển tới bề mặt của vệ tinh<ref name="Freeman2006">{{cite journal |last=Freeman |first=J. |title=Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto |journal=Planetary and Space Science |date=2006 |volume=54 |issue=1 |pages=2–14 |doi=10.1016/j.pss.2005.10.003 |url=http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |archiveurl=http://web.archive.org/web/20070824155106/http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |archivedate
== Thám hiểm ==
Dòng 182:
[[Tập tin:Voyager.jpg|nhỏ|Tàu thám hiểm Voyager]]
Một số tàu thám hiểm khi bay qua Sao Mộc hoặc trở thành vệ tinh nhân tạo của Sao Mộc đã khám phá rất nhiều chi tiết về Ganymede. Những tàu thăm dò đầu tiên quan sát Sao Mộc là [[Pioneer 10]] và [[Pioneer 11]]<ref name="Pioneer 11">{{chú thích web|url=http://sse.jpl.nasa.gov/missions/profile.cfm?Sort=Advanced&MCode=Pioneer_11|title=Pioneer 11|work=Solar System Exploration|accessdate
Năm 1995, [[tàu thám hiểm Galileo]] bay vào quỹ đạo xung quanh Sao Mộc và trong khoảng thời gian từ năm 1996 đến năm 2000 đã thực hiện 6 lần bay qua Ganymede<ref name="The Grand Tour"/>. Những lần này được đánh mã hiệu là G1, G2, G7, G8, G28 và G29<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>. Trong lần bay ngang qua Ganymede với khoảng cách gần nhất, tàu Galileo cách bề mặt Sao Mộc 264 km<ref name="Kivelson2002">{{cite journal |last=Kivelson |first=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |title=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |journal=Icarus |date=2002 |volume=157 |issue=2 |pages=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>. Trong lần bay đầu tiên G1 năm 1996, người ta đã phát hiện được từ trường của Ganymede<ref name="Magnetic Field Discovery">{{chú thích web|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/status961212.html|title=New Discoveries From Galileo|work=Jet Propulsion Laboratory|accessdate
Trong tương lai, một dự án mang tên Europa Jupiter System Mission (EJSM) (dự án nghiên cứu Sao Mộc và các vệ tinh, chủ yếu là Europa)<ref>{{chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7897585.stm|title=Jupiter in space agencies' sights|first=Paul|last=Rincon|publisher=BBC News|accessdate
Một dự án khác đã bị hủy bỏ là Jupiter Icy Moons Orbiter (tạm dịch là ''vệ tinh thám hiểm các Mặt trăng băng của Sao Mộc''). Dự án này dự định sẽ sử dụng năng lượng hạt nhân và sẽ nghiên cứu Ganymede một cách chi tiết<ref name="JIMO">{{chú thích web|url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/J/JIMO.html|title=Jupiter Icy Moons Orbiter (JIMO)|work=The Internet Encyclopedia of Science|accessdate
== Xem thêm ==
| |||