Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thuốc lào”

Ở [[Việt Nam]], nó được trồng chủ yếu để hút theo tập quán của [[người Việt]] vùng đồng bằng, trung du [[Bắc Bộ]] đến [[Đèo Ngang]] (tỉnh [[Quảng Bình]]) và các dân tộc thiểu số từ miền núi phía bắc đến miền tây [[Thanh Hóa]] - [[Nghệ An]]. Ngoài ra, thuốc lào còn dùng làm phụ gia khi [[ăn trầu]]. Sau này được trồng rộng rãi ở khắp nơi nhưng chỉ vài vùng được xem là cho sản phẩm thuốc lào nổi tiếng.

 

 

Theo [[Đào Duy Anh]], cây thuốc lào có lẽ từ [[Lào]] (Ai Lao) du nhập vào [[Việt Nam]] nên mới có tên gọi như thế. Sách ''[[Vân Đài loại ngữ]]'' của [[Lê Quý Đôn]] và ''[[Đồng Khánh dư địa chí]]'' gọi cây thuốc lào là ''tương tư thảo'' (cỏ tương tư)<ref>[http://www.haiphong.gov.vn/vinhbao/vn/index.asp?menuid=648&parent_menuid=648&fuseaction=3&articleid=4790 Theo trang web của Thành phố Hải phòng]</ref>. Thời xưa, ngoài ''miếng trầu là đầu câu chuyện'', thuốc lào cũng được đem ra để mời khách, hút thuốc lào còn được gọi là ''ăn thuốc lào''. Thuốc lào sau khi gieo trồng và thu hoạch chủ yếu được chế biến thủ công, lá được rửa, lau sạch rồi thái, xắt nhỏ ra, phơi khô rồi hồ để tiện cho việc đóng thành bánh.

Ở một số vùng, thuốc lào đã thành thương hiệu ngon nổi tiếng, như [[Tiên Lãng]], [[Vĩnh Bảo]], [[Kiến An]] (thuộc thành phố [[Hải Phòng]])...

 

Hút thuốc lào sử dụng công cụ gọi là điếu, có ba loại chính:

*'''Điếu cày''': thân điếu hình ống, hay được làm bằng [[tre]], [[nứa]], ngoài ra còn làm bằng kim loại nhẹ; dài khoảng 40-60 cm nhưng cá biệt cũng có những chiếc điếu cày rất dài, phải có người khác châm lửa thì mới hút được. Một đầu của thân điếu phải kín (nếu làm bằng tre thì lợi dụng luôn mắt tre) để thân điếu có thể chứa nước, đầu kia hở dùng để hút. Khi chế tác thân điếu bằng tre nứa người ta thường đục lỗ xuyên qua các mắt tre sao cho vẫn dễ hút nhưng nước trong thân điếu khó lọt ra ngoài khi điếu bị đổ, dốc ngược... Vị trí gần phía đầu kín của thân điếu được khoan một lỗ để lắp ''nõ điếu''. Nõ điếu là nơi tra thuốc lào vào để hút, thường được làm bằng các loại gỗ, kim loại có khoan lỗ để tra thuốc, và là bộ phận quan trọng nhất, tạo lên tiếng kêu giòn giã khi người ta hút thuốc. Nõ điếu lắp chếch về phía đầu dùng để hút chứ không vuông góc với thân điếu cho dễ hút. Nếu chế tác cầu kỳ, thân điếu có thể được [[khảm]] vỏ trai hoặc chạm trổ cho đẹp mắt. Trong những năm gần đây, những chiếc điếu cày do những tù nhân chế tác rất được ưa chuộng vì tù nhân có nhiều thời gian để làm ra những chiếc điếu cày tinh xảo, dân dã, mang đậm nét thủ công. Hút thuốc lào bằng điếu cày tiện lợi, vừa ngon vừa phát ra âm thanh giòn giã. Ngoài ra thân điếu được lắp thêm móc sắt vào để treo, nhằm tránh làm nước trong thân điếu đổ ra ngoài. Điếu cày thường được chế tác bằng vật liệu sẵn có, dễ mang xách, giá thuốc rẻ, lại nặng đô nên được tầng lớp bình dân, lao động dùng một cách phổ biến.

*'''Điếu bát''': gồm có ''bát điếu'', thường làm bằng [[gốm]], sứ là nơi chứa nước. Nõ điếu lắp ở phía trên và đục một lỗ ở gần đó để cắm ''xe điếu'' vào khi hút. Xe điếu phổ biến là bằng cần [[trúc]] nhỏ, đục rỗng ruột. Bát điếu thường được làm những hoa văn hay hình vẽ cho có tính mỹ thuật, xe điếu cầu kỳ thì cũng có thể chạm, khắc. Bát điếu được đặt trong một vật có hình như cái chậu nhỏ, có khi chỉ là một cái bát sắt to nhưng cũng có khi được làm bằng [[sơn mài]] rất đẹp, nó có tác dụng chứa ''xái'' (tro của thuốc lào khi hút xong) và nước từ bát điếu có thể tràn ra ngoài để giữ vệ sinh. Điếu bát không thuận lợi khi mang xách nên thường dùng để hút ở nhà.

 

Ngoài ra khi không có sẵn điếu, người ta có thể dùng lá chuối, giấy cuộn lại, miệng ngậm một ngụm nước là có thể hút được thuốc lào.

 

Sợi thuốc lào được vê tròn lại thành viên kích cỡ như đầu ngón tay út và tra vào nõ điếu. Sau đó dùng lửa để đốt cho thuốc cháy tạo thành khói đồng thời dùng miệng để hút. Châm lửa, tốt nhất là dùng ''đóm'', là những mảnh tre, nứa, gỗ làm diêm... mỏng để lửa cháy trong một khoảng thời gian vừa đủ, lại không có mùi lẫn vào như khi dùng diêm, bật lửa ga... Lúc bắt đầu hút, người hút hít vào từng hơi ngắn để có thêm ô xy cho thuốc cháy đều và khói tích tụ trong thân điếu rồi mới hít một hơi thật sâu kèm theo một lượng khói lớn. Trước đó, người hút thường thổi một hơi ngắn và mạnh để xái thuốc lào văng ra khỏi nõ điếu. Động tác này đòi hỏi phải khéo léo để xái thuốc bắn ra đúng vị trí mình muốn (đối với điếu bát là cái chậu đựng bát điếu, đối với điếu cày thì hay dùng một chiếc bồ nhỏ đựng xái) và phải có kinh nghiệm mới thực hiện thuần thục được. Khói thuốc lào đã được làm giảm nhiệt và lọc bớt một số chất nhờ đi qua nước chứa trong thân điếu. Trong khi hút, hơi và khói thuốc khiến cho nước chứa trong điếu và khí phát ra tiếng kêu, người hút thích tiếng kêu phải giòn giã để tăng phần thú vị. Âm thanh này phụ thuộc cấu tạo của điếu và lượng nước đổ vào đó. Thành phần của lá thuốc lào cũng tương tự thuốc lá và người hút hít vào lượng khói khá nhiều trong một lần hút nên cảm giác ''say'' thuốc mạnh hơn thuốc lá và có thể gây nghiện. Cảm giác say thuốc lào mạnh đến mức người mới hút hoặc người nghiện nhưng hút vào buổi sáng thường bị mất thăng bằng, nếu tư thế ngồi hút không vững rất dễ bị ngã.

 

Nhiều dân tộc thiểu số cũng có tập quán hút thuốc lào, một số nét đặc thù:

*[[Người Thái]]: hút thuốc lào bằng điếu ống tương tự điếu cày, riêng người Thái trắng còn có thói quen mời những người xung quanh trước khi hút giống như khi ăn cơm.

*[[Người Tày]], [[người Mông]] cũng hút thuốc lào bằng loại điếu cày nhưng thường to hơn bình thường và gọi là ''điếu Ục''.

 

Cùng một nguyên tắc hút qua một bộ phận chứa nước để lọc và làm mát khói, trên thế giới cũng có nhiều kiểu sử dụng các công cụ tương tự để hút các loại lá hay sản phẩm đã được chế biến khác nhau:

*Có nguồn gốc từ [[Ấn độ]] với tên gọi ''hookah'' và khi lan truyền sang các nước [[Ả Rập]] được gọi là ''shisha'' <ref>[http://www.fumari.com/hookah-history.htm Lịch sử hookah (tiếng Anh)]</ref> là một loại ''điếu'' hiện vẫn đang khá phổ biến ở những nước đó cũng như được cộng đồng dân cư hải ngoại sử dụng ở các nước khác trên thế giới. Ngoài hai tên gọi trên, nó còn có một số tên khác như ''ghalyun'' ở [[Iran]], ''narghile'' ở [[Lebanon]], [[Syria]], [[Iraq]], [[Jordan]], [[Thổ Nhĩ Kỳ]], [[Albania]], [[Hy Lạp]], [[Palestine]], [[Bulgaria]], [[Romania]].

*Người [[Thái Lan]] có một loại dụng cụ rất giống điếu cày gọi là ''bong''.

 

Ngoài cách hút thuốc, thuốc lào còn dùng để nhai như trường hợp [[ăn trầu]]. Khi nhai riêng thì gọi là thuốc rê và người "ăn" ngậm một nhúm thuốc lào khô trong miệng, kẹp giữa răng và má, thỉnh thoảng nhai để chắt lấy nước chứ thực ra không nuốt phần bã thuốc.

 

Ở Tây phương thì có ''chewing tobacco'' cũng tương tự.

 

Chưa có một điều tra nào về tỷ lệ người nghiện thuốc lào ở [[nông thôn]] nhưng có thể ước lượng khoảng 50% nam nông dân ở độ tuổi tuổi từ 30 trở lên hút thuốc lào<ref>[http://www.haiphong.gov.vn/vinhbao/vn/index.asp?menuid=648&parent_menuid=648&fuseaction=3&articleid=4790 Theo trang web của Đảng Cộng sản Việt Nam]</ref>. Một số ít phụ nữ cũng hút thuốc lào. Thuốc lào còn khá phố biến ở các đô thị, hầu như tất cả các quán nước vỉa hè, trong các trường học bậc trên phổ thông, các trường dạy nghề... đều có điếu cày. Tác hại của thuốc lào tương tự thuốc lá, ngoài việc tạo mùi ô nhiễm, mất vệ sinh (mùi của nước điếu hôi và rất bền, nếu dây vào quần áo phải giặt nhiều lần mới hết), nó còn gây nghiện, tạo cảm giác chán ăn và khói thuốc lào là tác nhân gây gây ra các bệnh đường hô hấp, kể cả [[ung thư]] cho cả người hút chủ động và thụ động.

 

*[[Thuốc lá]]

*[[Trầu]]

 

 

{| width="100%"

|}

 

<gallery>

Hình:Điếu cày.jpg|Điếu cày và các gói thuốc lào

</gallery>

 

*Đào Duy Anh, ''Việt Nam văn hóa sử cương'', NXB Văn hóa Thông tin (2002)

*[http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn/default.aspx?param=12F7aWQ9Njc0OCZncm91cGlkPTUma2luZD0ma2V5d29yZD0=&page=10 Thuốc lào trên Từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam]

*[http://www.laocai.gov.vn/home/view.asp?id=101&ID_tin=15496 Trang web tỉnh Lào Cai]

 

<references />

 

{{commonscat|Nicotiana rustica}}

* [http://www.dantri.com.vn/giaitri/anchoi/Doc-dao-kieu-hut-thuoc-lao-o-Sing/2007/8/191891.vip "Hút thuốc lào" ở Singapore.]

[[en:Nicotiana rustica]]

[[es:Nicotiana rustica]]

[[pl:Tytoń bakun]]

[[fi:Palturitupakka]]