Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Giê-su”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 6:
| caption = [[Tranh khảm]] thế kỷ 6 về Giêsu trong [[Vương cung thánh đường Thánh Apollinare Nuovo]] ở [[Ravenna]]. Mặc dù việc miêu tả Giêsu mang tính quan trọng về mặt văn hóa, không có một ghi chép chắc chắn nào nào về ngoại hình của Giêsu được ghi nhận.
| birth_date = khoảng năm 7 tới 2 TCN<ref>Sanders cho rằng ''khoảng'' 4 TCN. Vermes cho rằng ''khoảng'' 6/5 TCN. Finegan cho rằng ''khoảng'' 3/2 BC/BCE</ref>
| birth_place = [[Bethlehem]], [[Tỉnh Iudaea|GiuđêaGiu-đê]], [[Đế quốc La Mã]] (theo truyền thống); [[Nazareth]], [[Galilee]] (theo sử ký)<ref>"Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth." Theissen, Gerd and Annette Merz. The historical Jesus: a comprehensive guide. Fortress Press. 1998. Translated from German (1996 edition). p. 165</ref>
| death_place = Đồi [[Calvary|Canvê]], Giuđêa, Đế quốc La Mã (theo [[Tân Ước]], Giêsu sống lại vào ngày thứ ba sau khi chết)
| death_date = khoảng năm 30 CN<ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref>
Dòng 17:
{{Chúa Giê-xu}}
{{Kitô giáo}}
'''Giêsu''' (có thể viết khác là '''Giê-su''', '''Giê-xu''', '''Yêsu''', '''Jesus''', '''Gia-tô''', '''Da-tô'''<ref>''Gia-tô'' hay ''Da-tô'' là [[phiên âm Hán-Việt]] từ 耶穌 ([[chữ Hán phồn thể|phồn thể]]) hoặc 耶稣 ([[chữ Hán giản thể|giản thể]]), [[Bính âm Hán ngữ|pīnyīn]]: ''Yēsū''</ref>), cũng được gọi là '''Chúa Giêsu Kitô''', '''Jesus Christ''', hay '''Gia-tô Cơ-đốc'''. Giêsu là [[người Do Thái]] có tên là ''Yehoshua'' (''יהושע'' - có nghĩa là "Thiên Chúa là Đấng Cứu Độ" trong [[tiếng Hebrew]]), thường được gọi vắn tắt là ''Yeshua'' (ישוע). Đối với người đương thời, Giêsu còn được biết dưới tên '''Giêsu người Nazareth''', hoặc '''Giêsu con ông GiuseGiô-sép'''. Từ "[[Kitô]]" ([[latinh|tiếng Latinh]]: ''Christus''; [[tiếng Hy Lạp]]: Χριστός ''Khristós'' hoặc từ "Cơ Đốc", [[chữ Hán|chữ Nho]]: 基督 ''Ji-du'') là một danh hiệu của Giêsu, có nghĩa là "người được xức dầu", nhằm chỉ ông là một vị lãnh đạo, chính trị cũng như tôn giáo, được chọn bởi Thiên Chúa. Những gì chúng ta biết được về Giêsu là do được ghi chép trong [[Kinh Thánh|Thánh Kinh]] [[Tân Ước]], đặc biệt là trong bốn sách [[Sách Phúc Âm|Phúc Âm]].
 
Những nguồn thông tin chính về cuộc đời và những lời dạy của Giêsu là bốn [[sách Phúc Âm]] quy điển, đặc biệt là trong [[Phúc Âm Nhất Lãm|Phúc âm Nhất lãm]],<ref>"The Gospel of John is quite different from the other three gospels, and it is primarily in the latter that we must seek information about Jesus." Sanders (1993), p. 57.</ref><ref name="ActJIntro">{{Chú thích sách|author1link=Robert W. Funk|last1=Funk|first1=Robert W.|author2link=Jesus Seminar|first2=Jesus|last2=Seminar|year=1998|work=The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus|location=San Francisco|publisher=HarperSanFrancisco|title=Introduction|pages=1–40|isbn=978-0-06-062978-6}}</ref> mặc dù nhiều học giả cho rằng những văn bản như [[Phúc âm Tôma]] và [[Phúc âm người Hebrews]] <ref>[http://www.jstor.org/stable/3262407 P. Parker, ''A Proto-Lukan Basis for the Gospel According to the Hebrews'' Journal of Biblical Literature, Vol. 59, No. 4 (Dec., 1940), pp. 471-473]</ref><ref>[http://books.google.ca/books?id=Vs9YXAB_axYC&dq=%22James+Edwards%22++%22Hebrew+Gospel%22&printsec=frontcover&source=bl&ots=cdXiwt--gI&sig=MExo3o7vnOrb887DWJ4tVbM94es&hl=en&ei=l3o1S_TnI9W9lAehybWRBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAgQ6AEwAA#v=onepage&q=&f=false J. R. Edwards, ''The Hebrew Gospel & the Development of the Synoptic Tradition'', Eerdmans Publishing, 2009 pp. 1-376]</ref> cũng xác đáng.<ref name="levine">{{Chú thích sách|authorlink=Amy-Jill Levine|last=Levine|first=Amy-Jill|url=http://books.google.ca/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=PA352|title=Visions of Kingdoms: From Pompey to the First Jewish Revolt (63 TCN—70 CE)|editor=Coogan Michael D.|year=1998|work=The Oxford History of the Biblical World|location=New York and Oxford|publisher=Oxford University Press|pages=370–371|isbn=978-0-19-508707-9|year=1998}}</ref>
Dòng 24:
 
== Tên và danh hiệu ==
[[Người Do Thái]] đương thời thường thêm tên người cha hoặc tên quê quán vào tên gọi cá nhân.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ |title=Jesus Christ | encyclopedia=Encyclopædia Britannica | accessdate=ngày 13 tháng 4 năm 2013| first1=Ed P.|last1=Sanders |first2= Jaroslav J.| last2= Pelikan}}</ref> Như vậy, trong Tân Ước, Giêsu cũng được gọi là "Giêsu người Nazareth" (MatthewMa-thi-ơ 26:71)<ref>[http://thanhlinh.net/node/11660 Mátthêu 26:71]</ref>, "con ông GiuseGiô-sép" (LucaLu-ca 4:22) hoặc đầy đủ nhất là "Giêsu con ông GiuseGiô-sép thành Nazareth" (JohnGiăng 1:45)<ref>[http://thanhlinh.net/node/11745 Gioan 1:45]</ref>. Tuy nhiên, trong MáccôMác 6:3 thì lại gọi là "con bà MariaMa-ri, và anh em của các ông GiacôbêGia-cơ, GiôxếtGiô-sê, GiuđaGiu-đe và SimônSi-môn"<ref>[http://thanhlinh.net/node/11668 Máccô 6:3]</ref>. Tên Giêsu ngày nay trong các ngôn ngữ hiện đại có nguồn gốc từ ''Iesus'' trong tiếng [[Latinh]], đây là một hình thức chuyển tự của chữ {{lang|grc|Ἰησοῦς}} (''{{lang|grc-Latn|Iesous}}'') từ [[tiếng Hi Lạp]].<ref name="CE name">{{CathEncy | wstitle=Origin of the Name of Jesus Christ | first= Anthony J. |last= Maas}}</ref> Hình thức thể hiện của tiếng Hy Lạp lại bắt nguồn từ chữ ישוע (Yeshua) trong [[tiếng Aramaic]], nhưng tựu chung có nguồn gốc từ chữ יהושע (Yehoshua) của [[tiếng Do Thái]].<ref name=EhrmanDid29>{{chú thích sách|last=Ehrman|first=Bart D.|title=Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth|year=2012|publisher=HarperOne|page=29|isbn=978-0-06-208994-6 |url =http://books.google.com/?id=hf5Rj8EtsPkC&printsec=frontcover&dq=did+jesus+exist+bart+ehrman#v=snippet&q=%22nearly%20anyone%20who%20lived%20in%20the%20first%20century%22&f=false}}</ref><ref>{{chú thích web|title=Joshua|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/joshua|publisher=Merriam-Webster|accessdate=ngày 4 tháng 8 năm 2013}}</ref> Tên ''Yeshua'' dường như đã được sử dụng trong xứ [[Judea]] tại thời điểm Giêsu ra đời.<ref>{{chú thích sách|publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-23433-1 |title=Matthew |first=Douglas |last=Hare |year=2009 |page=11}}</ref> Theo giải thích của Tân Ước, tên gọi này nghĩa là "GiavêGia-vê là sự cứu rỗi".{{sfn|France|2007|p=53}}
 
Các tín đồ sơ khai đã thường gọi là "Chúa Giêsu Kitô".{{sfn|Doninger|1999|p=212}} Chữ "Kitô" hoặc "Cơ Đốc" ([[tiếng Anh]]: ''Christ'') không phải là tên nhưng là một danh hiệu. Trong tiếng Hy Lạp ''Khristos'' (Χριστός), có nghĩa là "người được xức dầu", được dịch từ tiếng Hebrew ''Messiah'', để ám chỉ vị lãnh đạo được Thiên Chúa sai đến để giải cứu dân Chúa, nhưng trong ngôn ngữ hiện đại được hiểu là "Đấng cứu thế".<ref name="CE name"/><ref>{{chú thích sách|last=Heil|first=John P.|title=Philippians: Let Us Rejoice in Being Conformed to Christ|year=2010|publisher=Society of Biblical Lit|isbn=978-1-58983-482-8|page=66|url=http://books.google.com/books?id=i4u42_PsPNsC&pg=PA66#v=onepage&q&f=false}}</ref> Chữ [[Kitô hữu]] được chỉ những người tin và theo Chúa Kitô.
Dòng 30:
Theo ký thuật của các sách Phúc Âm, Giêsu xưng mình là Con Người (''the Son of man'' - tức "Con của loài người", "Con chồn có hang, chim trời có tổ, nhưng Con Người không có chỗ tựa đầu" - Mt 8:20). Danh xưng này thường được cho là để khẳng định Giêsu là một con người trọn vẹn cũng như Giêsu được gọi là Con Thiên Chúa (''the Son of God'', "Quả thật, người này là Con Thiên Chúa" - Mt 27:54) để khẳng định Giêsu đồng thời cũng là Thiên Chúa cách trọn vẹn.<ref name="AMcGrath">''Christian Theology: An Introduction'' by Alister E. McGrath 2010 ISBN 1-4443-3514-6 page 270</ref>.
 
Ngoài ra, Giêsu còn có một số danh xưng khác như "Đấng Tiên tri", "Chúa". Trong [[Phúc Âm John|Phúc âm JohnGiăng]] chương 14 câu 6 chép: "Đức Chúa Giêsu phán rằng: ThầyTa là đường đi, là sựlẽ thật và là sự sống,; chẳng bởi Ta thì không ai đến được vớiđến Chúacùng Cha mà không qua Thầy" (JohnGiăng 14:6). Theo đức tin Kitô giáo, Giê-su là con [[Thiên Chúa|Đức Chúa Trời]], và được sinh ra trên Trái Đất và chịu đóng đinh, để [[Cứu rỗi|cứu chuộc]] nhân loại khỏi tội lỗi, nên Giê-su còn được xưng tụngtôn là ''Đấng Cứu Thế, Đấng Cứu Rỗi'', ''Cứu Chúa'' -"''Nhưng ThiênĐức Chúa Trời tỏ lòng yêu thương của Ngài đối với chúng ta, khi chúng ta còn là người có tội, thì Chúa Cơ Đốc vì chúng ta chịu chết''". (RomaRô-ma 5:8).
 
== Niên đại ==
Hầu hết các học giả đồng ý rằng Giêsu là một [[người Do Thái]] vùng [[Galilee]] (GalilêGa-li-lê), sinh vào khoảng đầu [[thế kỷ 1|thế kỷ thứ nhất]] và qua đời trong khoảng từ năm 30 đến 36 [[Công Nguyên|SCN]] tại xứ [[Judea]] (GiuđêaGiu-đê), ôngNgài chỉ sôngsống và hoạt động tại GalilêGa-li-lê và GiuđêaGiu-đê chứ không ở nơi khác<ref name=KGreen442>{{chú thích sách|first1=Joel B. |last1=Green |first2=Scot |last2=McKnight |first3= I. Howard |last3=Marshall|title= Dictionary of Jesus and the Gospels |url=http://books.google.com/?id=9ntwNm-tOogC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |publisher=InterVarsity Press| year=1992 | page=442|isbn=9780830817771}}</ref><ref name=Dunn303>{{cite encyclopedia|title=The Spirit-Filled Experience of Jesus|url=http://books.google.com/?id=37uJRUF6btAC&printsec=frontcover#v=onepage&q=%22We%20may%20surmise%20that%20he%22&f=false|first=Marcus J. |last=Borg |encyclopedia=The Historical Jesus in Recent Research|editor-last1= Dunn |editor-first2=Scot |editor-last2=McKnight|year= 2006 |isbn= 1-57506-100-7 |page= 303|editor-first=James D. G.}}</ref>. Các sách Phúc Âm chỉ tập chú vào quãng đời ba năm cuối khi Giêsu sống trên thế gian, đặc biệt là tuần lễ cuối cùng trước khi bị đóng đinh trên thập tự giá, nhưng chúng cũng cung cấp một số manh mối liên quan đến năm sinh của Chúa Giêsu. Đoạn MátthêuMa-thi-ơ 2:1 liên kết sự giáng sinh của Chúa Giêsu với sự cai trị của [[Herod Đại đế]] - người đã chết vào khoảng năm thứ 4 trước Công nguyên, và đoạn LucaLu-ca 1:5 viết rằng Herod đã trị vì trước khi Chúa Giêsu giáng sinh, ngoài ra Phúc Âm này còn đề cập đến cuộc điều tra dân số của chính quyền La Mã diễn ra mười năm sau đó. LukeLu-ca 3:1-2 và 3:23 viết rằng Chúa Giêsu bắt đầu sứ vụ khi ông khoảng ba mươi tuổi, và đó là năm thứ 15 của triều đại Tiberius triều đại (khoảng năm 28 hoặc 29 Công Nguyên). Qua những chi tiết này và bằng các phương pháp phân tích khác nhau, hầu hết các học giả đi đến đồng thuận rằng Chúa Giêsu sinh trong khoảng từ năm thứ 6 đến 4 trước Công nguyên,.{{sfn|Dunn|2003|p=324}}
 
Về thời điểm qua đời, tức là sự kiện ôngNgài bị đóng đinh trên cây thập giá, hầu hết các học giả đồng ý rằng sự kiện này xảy ra trong khoảng từ năm 30 đến 33 Công nguyên.<ref name=Humphreys1992>{{cite journal |url=http://www.tyndalehouse.com/tynbul/library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf#page=9 |title=The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion |journal=Tyndale Bulletin |year=1992 |volume=43 |issue=2 |page=340 |first1=Colin J. |last1=Humphreys |first2=W. G. |last2=Waddington}}</ref>{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|p=398}} Các sách Phúc Âm nói rằng sự kiện này xảy ra trong thành xứ [[Judea]] mà [[Pilate]] là tổng trấn thuộc quyền La Mã khoảng năm 26-36.<ref>{{chú thích sách|last=Green |first=Joel B. |title=The gospel of Luke: New International Commentary on the New Testament Series |year= 1997 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn= 978-0-8028-2315-1 |page=168 |url=http://books.google.com/?id=wzRVN2S8cVgC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false }}</ref> Người ta tin rằng ngày mà [[Phaolô]] theo Kitô giáo (ước tính khoảng năm 33-36) có mối liên hệ nào đó đến cho ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh qua việc phân tích thư của Thánh Phaolô và Sách Công vụ Tôngcác Sứ đồ.<ref>{{chú thích sách|first=Paul|last=Barnett|title=Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times|year=2002 |isbn=978-0-8308-2699-5 |url=http://books.google.com/books?id=NlFYY_iVt9cC&pg=PA21#v=onepage&q&f=false |publisher=InterVarsity Press |page=21}}</ref> Các nhà thiên văn từ thời [[Isaac Newton]] đã cố gắng ước lượng chính xác ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh bằng cách phân tích chuyển động của [[Mặt Trăng]] và tính theo lịch sử của lễ Vượt Qua theo lịch của người Do Thái. Và ngày giả thiết được chấp nhận rộng rãi nhất theo phương pháp này là ngày 7 tháng 4, năm 30 AD; và ngày 3 tháng 4, năm 33 (kể cả lịchJulian).
 
== Cuộc đời và tư tưởng ==
Dòng 43:
Giêsu, theo các sách Phúc Âm, là một người Do Thái tôn trọng luật pháp [[Moses]] (kinh [[Ngũ Kinh (Môi-se)|Torah]]), là nhà thuyết giáo và người chữa bệnh bằng phép mầu, cũng là người thường bất đồng với giáo quyền Do Thái, và cuối cùng, là người bị đóng đinh trên thập tự giá dưới phán quyết của chính quyền [[Đế quốc La Mã]] theo ý giáo quyền Do Thái.
 
Theo đó, Giêsu sinh tại [[Bethlehem|Belem]] (gần [[Jerusalem]]). Mẹ của Giêsu, [[Maria|Mary]] (MaryMaria hoặc Ma-ri), là một phụ nữ [[trinh tiết|đồng trinh]] đã mang thai bởi quyền năng siêu nhiên của [[Chúa Thánh Linh]]. [[ThánhJoseph ( Giuse|Giuse]] (Joseph hoặc Giô-sép), chồng của MariaMa-ri, chỉ được nhắc đến trong thời thơ ấu của Giêsu, dẫn đến những suy đoán rằng ông qua đời trước khi Giêsu bắt đầu đi giảng dạy. Theo các sách Phúc Âm, khi Giêsu sinh ra, các [[mục đồng]] được [[thiên sứ]] báo tin đã đến thờ lạy và mấy nhà thông thái (còn gọi là mấy [[nhà chiêm tinh]] hay mấy [[đạo giáo|đạo sĩ]], hoặc ba vua) từ phương Đông xa xôi, được dẫn dắt bởi một ngôi sao lạ, đã tìm đến để tôn thờ Giêsu.
 
[[Tập tin:ChineseJesus.jpg|nhỏ|200px|trái|Chúa Giêsu theo hội họa [[Trung Hoa]]]]
 
[[Phúc Âm Mark|Phúc âm MarkMác]] 6:3 [[ký thuật]] rằng "Giêsu là con của MariaMa-ri, anh của GiacôbêGia-cơ, GiuseGiô-sê, GiuđaGiu-đe và SimonSi-môn". [[Josephus]], sử gia Do Thái, và [[Giáo hoàng Êusêbiô|Eusebius]], sử gia Kitô giáo, có nhắc đến [[Jacob|Người Công chính]] như là em ruột của Giêsu. Tuy nhiên, [[Giêrônimô|Hieronymus]] cho rằng Giacôbê (hoặc Gia-cơ) chỉ là em họ của Giêsu. Cách giải thích này đặt nền tảng cho truyền thống [[Giáo hội Công giáo Rôma|Công giáo Rôma]] và [[Chính Thống giáo Đông phương]] tin rằng MariaMa-ri đồng trinh trọn đời.
 
Giêsu trải qua thời niên thiếu tại làng [[Nazareth]] thuộc xứ [[Galilee]]. Chỉ có một sự kiện xảy ra trong thời gian này được ghi lại là khi cậu bé Giêsu theo gia đình lên [[Jerusalem]] trong một chuyến hành hương. Bị thất lạc khỏi cha mẹ, cuối cùng cậu bé Giêsu 12 tuổi được tìm thấy trong [[Đền thờ Jerusalem]], đang tranh luận với các học giả Do Thái giáo.
 
Ngay sau khi chịu lễ [[Thanh Tẩy]] (lễ rửa tội hoặc báp-têm) bởi [[Gioan Baotixita|Giăng Báp-tít]] (''GiăngJohn Báp-títthe Baptist'' - tức "Giăng Người Rửa tội"), Giêsu bắt đầu đi rao giảng, khi ấy khoảng ba mươi tuổi. Theo [[Phúc Âm Luca|Phúc Âm Lu-ca]], Giêsu và GioanGiăng BaotixitaBáp-tít là anh em họ vì MariaMa-ri và [[Elizabeth]], mẹ của GioanGiăng, là hai chị em họ.
 
Theo [[Kinh Thánh]], Giêsu đã cùng các môn đồ đi khắp xứ [[Galilea]] để giảng dạy và chữa bệnh. Cung cách giảng dạy mang thẩm quyền, uy lực cùng với kỹ năng diễn thuyết điêu luyện, Giêsu sử dụng các [[dụ ngôn]] để giảng dạy quan điểm về tình yêu thương nên đã thu hút rất nhiều người. Họ tụ họp thành đám đông và tìm đến bất cứ nơi nào Giêsu có mặt. Đôi khi đám đông trở nên mất trật tự và ôngNgài buộc phải ngồi trên thuyền mà giảng dạy. Chúa Giêsu cũng tìm đến và thuyết giáo tại các hội đường Do Thái giáo (''synagogue'').
 
Giêsu áp dụng các phương pháp khác nhau khi giảng dạy, phép [[nghịch lý]], phép [[ẩn dụ]] và các truyện dụ ngôn. ÔngNgài thường tập trung vào [[Vương quốc của Thiên Chúa|Nước Trời]] (hay Thiên Quốc). Nổi tiếng nhất là [[Bài giảng trên núi]], trong đó đề cập đến [[Các Mối phúc|Tám Mốiphước Phúc thậtlành]] (''Beatitudes''). Trong số những dụ ngôn của Giêsu, được biết đến nhiều nhất là hai câu chuyện: [[Dụ ngôn Người Samaria nhân lành|Người SamariaSa-ma-ri nhân lành]] và [[Dụ ngôn Đứa con hoang đàng|Người con trai hoang đàng]]. Giêsu có nhiều môn đồ, thân cận nhất là [[mười hai sứ đồ]] (hoặc tông đồ), [[Thánh Phêrô|Phêrô]] (Peter hoặc Phi-e-rơ) được Công giáo Rôma cho là sứ đồ trưởng. Theo [[Tân Ước]], Giêsu làm nhiều phép lạ như chữa bệnh, đuổi tà ma và khiến nhiều người chết sống lại (như một người đàn ông tên là [[Lazarô|La-xa-rơ]] sống lại khi đã chết).
 
Giới lãnh đạo Do Thái giáo bao gồm các nhóm quyền lực đối nghịch nhau như nhóm [[Sađốc|Sa-đu-sê]] (Sadducee) và nhóm [[Pharisêu|Pha-ri-si]] (Pharisee) thường bất đồng với Giêsu. Ông vẫn thường vạch trần tính chuộng hình thức cũng như tinh thần đạo đức giả của người PharisêuPha-ri-si. Nhiều người xem Giêsu như một nhà cải cách xã hội, những người khác tỏ ra nhiệt tình vì tin rằng ông là vị vua đến để giải phóng dân Do Thái khỏi ách thống trị của [[Đế quốc La Mã]], trong khi giới cầm quyền xem Giêsu như một thế lực mới đang đe dọa những định chế tôn giáo và chính trị đương thời. Nhiều người tin nhận Giêsu là "Đấng Cứu TinhRỗi" (Messie, Messiah) đến để cứu chuộc nhân loại.
 
== Bị bắt và bị xét xử ==
Giêsu cùng các môn đồ lên thành Jerusalem vào dịp [[Lễ Vượt Qua]] (''Passover''); ông vào [[Đền thờ Jerusalem]], đánh đuổi những người buôn bán và những kẻ đổi tiền, lật đổ bàn của họ và quở trách họ rằng: "Nhà ta được gọi là nhà cầu nguyện nhưng các ngươi biến thành hang ổ của bọn trộm cướp". Sau đó, Giêsu bị bắt giữ theo lệnh của Toà Công luận (''Sanhedrin'') bởi viên Thượng tế [[Joseph Caiaphas]]. Trong bóng đêm của khu [[vườn Getsemani]] ở ngoại ô Jerusalem, lính La Mã nhận diện Giêsu nhờ cái hôn của [[Giuđa Ítcariốt|Judas Iscariot]], một môn đồ đã phản ông để nhận được tiền.
 
Tòa công luận cáo buộc Giêsu tội phạm thượng và giao ông cho các quan chức Đế quốc La Mã để xin y án tử hình, không phải vì tội phạm thượng nhưng vì cáo buộc xúi giục nổi loạn. Dưới áp lực của giới lãnh đạo tôn giáo Do Thái, Tổng đốc [[Pontius Pilate]] (PhilatôPhi-lát) miễn cưỡng ra lệnh đóng đinh Giêsu. Tuy nhiên, theo các sách Phúc Âm, một tấm bảng có hàng chữ viết tắt [[INRI]] (của câu: "Giêsu người Nazareth, vua dân Do Thái") được treo trên thập tự giá theo lệnh của Pilate.
 
Sau khi Giêsu chết, [[Giuse người Arimathea|Giô-sép người Arimathea]] đến gặp Pilate và xin được phép chôn với sự chứng kiến của [[Maria|Ma-ri]], [[Maria Madalena|MariaMa-ri MagdalenaMa-đơ-len]] và những phụ nữ khác.
 
== Phục sinh và thăng thiên ==
Các [[Kitô hữu]] tin rằng Chúa Giêsu [[Tái sinh|sống lại]] vào ngày thứ ba sau khi chết trên thập tự giá. Sự kiện này được đề cập đến theo thuật ngữ Kitô giáo là [[sự Phục sinh của Chúa Giê-xu|sự Phục sinh của Chúa Giêsu]], được cử hành hằng năm vào ngày [[Lễ Phục Sinh|Lễ Phục sinh]].
 
[[Maria Madalena|Ma-ri Ma-đơ-len]] và [[Maria, mẹ của Giacobê|Ma-ri, mẹ của Gia-cơ]], và [[Salome|Sa-lô-mê]] khi đến thăm mộ với thuốc thơm để xức xác ôngNgài (theo tục lệ thời ấy) thì chỉ thấy ngôi mộ trống mà trước đó họ đã an táng ôngNgài trong đó [Mác-cô 16:1]. Phúc Âm GioanGiăng (20:12, 20:13, 20:14) thuật rằng khi MariaMa-ri MadalenaMa-đơ-len đến bên ngôi mộ trống thì thấy hai [[thiên sứ]] mặc áo trắng. Hai [[thiên sứ]] hỏi: "Hỡi người đàn bà kia, sao ngươi khóc? Người thưa rằng: Vì người ta đă dời Chúa tôi đi, không biết để Ngài ở đâu". Vừa nói xong người đàn bà quay lại, thấy Đức Chúa Jêsus tại đó; nhưng chẳng biết ấy là Đức Chúa Giêsu. Các sách Phúc Âm và Công vụ đều ghi nhận rằng Giêsu đã gặp lại các môn đệ tại các nơi chốn khác nhau trong suốt bốn mươi ngày trước khi về trời. Phúc âm Mác-cô (16:20) chép, về"Về phần các môn đồ, thì họđi ra đi giảng đạo khắp mọi nơi, Chúa cùng đilàm với các môn đồ, và lấy các phép lạ cặp theo lời giảng mà làm cho vững đạo". Và đứcĐức Chúa Giêsu luôn ở cùng các môn đồ của Ngài cho đến ngày tận thế [MatMa-têthi-ôơ 28:20].
 
Hầu hết Kitô hữu chấp nhận câu chuyện phục sinh, như được ký thuật trong Tân Ước, là sự kiện lịch sử và xem đây là tâm điểm cho [[Đức tin Kitô giáo]] của họ mặc dù theo quan điểm của một số tín hữu thuộc trào lưu tự do (''liberalism''), đây chỉ là câu chuyện có tính ẩn dụ. Tuy nhiên lịch sử chứng minh đây là niềm tin bất di dịch của Kitô giáo. Tất cả Kitô hữu tin rằng Giêsu đã làm nhiều dấu kỳ phép lạ và các [[tông đồ|môn đồ]] được ban cho quyền lựcphép siêu nhiên bởi ơn Chúa Thánh ThầnLinh để chữa lành bệnh tật cho nhiều người và nói được nhiều thứ tiếng khác nhau sau khi Chúa Giêsu về trời.
 
== Bối cảnh: văn hóa và lịch sử ==
Dòng 77:
Thế giới đương thời mà Giêsu sống luôn biến động, được đánh dấu bởi những bế tắc nối tiếp nhau cả về văn hoá và chính trị. Về văn hoá, vì người Do Thái phải vật lộn với nền triết học và các giá trị của [[nền văn minh Hy Lạp|văn minh Hy Lạp]] và với sự mâu thuẫn nội tại của [[ngũ Kinh (Môi-se)|kinh Torah]], vì trong khi kinh Torah mặc khải các chân lý có giá trị cho toàn thể nhân loại thì các luật lệ của nó chỉ áp dụng riêng cho người Do Thái. Tình thế này dẫn dắt họ đến những cách giải kinh mới chịu ảnh hưởng của tư tưởng Hy Lạp và nhằm đáp ứng quyền lợi của người không thuộc chủng tộc Do Thái đã gia nhập Do Thái giáo.
 
Vào thời điểm Giêsu sinh ra, lãnh thổ [[Israel]] thuộc [[Đế quốc La Mã]], nhưng đặt dưới quyền cai trị của [[Herôđê Đại Đế|Hê-rốt Đại Đế]]. Vào năm 4, Hoàng đế La Mã [[Augustus]] phế truất Hê-rốt A-chê-la-u (Herod Archelaus), con của HerôđêHê-rốt Đại Đế và đặt các xứ [[Judea]], [[Samaria]] và [[Idumea]] dưới quyền cai trị trực tiếp của chính quyền La Mã, được giám sát bởi một quan tổng đốc, người này có quyền bổ nhiệm chức Thượng tế của Do Thái giáo. Tình trạng này kéo dài cho đến năm 64. Xứ Galilea, nơi Giêsu lớn lên, vẫn dưới quyền cai trị của HerodHê-rốt AntipasAn-ti-pa (Herod Antipas),một người con khác của HerôđêHê-rốt Đại Đế). Khi ấy Nazareth là một làng quê nhỏ bé với vài trăm cư dân, không có hội đường Do Thái giáo (''synagogue''), cũng không có cơ sở công cộng nào. Không có [[vàng]], [[bạc]] hay sản phẩm nhập khẩu được tìm thấy ở đây trong cuộc khai quật khảo cổ.
 
Vài phe nhóm tranh giành ảnh hưởng với nhau trong cộng đồng Do Thái như nhóm Saducee, có quan hệ mật thiết với giới tư tế và Đền thờ, trong khi nhóm PharisêuPha-ri-si có nhiều ảnh hưởng trong vòng các học giả, giáo sư và lãnh đạo các hội đường. Các nhóm này chống đối sự chiếm đóng của Đế quốc La mã nhưng vào thời Giêsu họ vẫn cố kềm chế để không có phản ứng công khai nào.
 
Nhiều người kỳ vọng vào sự xuất hiện của một vị Cứu Tinh (''Messiah''), hậu duệ của [[david|vua David]] để giải phóng họ khỏi sự cai trị của người La Mã. Theo đức tin Do Thái, lịch sử được điều khiển bởi Thiên Chúa, có nghĩa là sự chiếm đóng của người La Mã là một phần trong hoạch định của Ngài. Vì vậy đế quyền La Mã cần được thay thế bởi một vị vua Do Thái nhờ sự can thiệp siêu nhiên. Những người thuộc nhóm quá khích tin rằng chẳng bao lâu Vương quốc Do Thái sẽ được phục hồi và họ chuẩn bị các phương tiện để chống người La Mã. Các phản ứng của người La Mã cuối cùng dẫn đến sự phá đổ Đền thờ và sự suy vong của các nhóm kể trên.
 
== Di sản của Giêsu ==
Theo hầu hết các giải thích [[Kinh Thánh]] của Kitô giáo, các chủ đề cơ bản của những lời răn dạy của Giêsu là sự hối cải, tình yêu vô điều kiện, tha thứ tội lỗi và khoan dung và về Thiên đườngđàng.<ref>Sniegocki, John. "[http://catholicbooksreview.org/2005/grassi.htm Review of Joseph GRASSI, ''Peace on Earth: Roots and Practices from Luke's Gospel'',]" Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 2004 (repentance, forgiveness);
Bock, Darrell L. "[http://www.bible.org/page.php?page_id=2210 Major Themes of Jesus' life]", (coming of the Kingdom of God);
Brussat, Frederic and Mary Ann. "[http://www.spiritualityandpractice.com/books/books.php?id=9695 Review of ''If Grace Is So Amazing, Why Do not We Like It?,'']" (grace);
Hughes, F. A. "[http://www.stempublishing.com/authors/hughes/GRACTRTH.html Grace and Truth]", Stem Publishing 1972 (grace)</ref> Khởi đầu như một giáo phái nhỏ của người Do Thái,<ref name="isbn0759100152">{{Chú thích sách|author=Duhaime, Jean; Blasi, Anthony J.; Turcotte, Paul-André|title=Handbook of early Christianity: social science approaches|publisher=AltaMira Press|location=Walnut Creek, Calif|year=2002|isbn=0759100152|page=434}}</ref> nó đã phát triển và trở thành một tôn giáo riêng biệt so với [[do Thái giáo|đạo Do Thái]] vài thập kỷ sau cáisự chếtthăng thiên của Chúa Giêsu. Kitô giáo đã lan rộng ra khắp [[đế quốc La Mã|đế chế La Mã]] dưới dạng được biết đến qua [[Tín điều Nicea]] và trở thành [[quốc giáo]] dưới thời [[Theodosius I]]. Qua hàng thế kỷ, nó lan rộng đến hầu hết châu Âu và trên toàn thế giới. [[C. S. Lewis]] và [[Giáo hoàng Gioan Phaolô II]] đã bảo vệ niềm tin vào Chúa Giêsu trước những sự chỉ trích mang tính lịch sử.
 
== Nhận định từ một số tôn giáo ==
Hầu hết [[Kitô hữu]] tin rằng, Giêsu là [[Thiên Chúa]], là [[Đấng Mêsia|Đấng Messiah]] mà sự xuất hiện đã được tiên báo trong [[Cựu Ước]]. Họ tin rằng Giêsu là [[Thiên Chúa]] hóa thân thành con người, là Ngôi Hai trong [[Ba Ngôi]]; rằng Giêsu nhập thể bởi quyền phépnăng [[Chúa Thánh Linh]], xuống thế gian để [[cứu rỗi|cứu]] nhân loại khỏi [[tội lỗi]] và sự chết bởi máu của Giêsu đã đổ ra khi bị đóng đinh trên thập tự giá như là sinh tế chuộc tội cho loài người. Họ cũng tin rằng Giêsu đã [[sự Phục sinh của Chúa Giê-xu|sống lại từ cõi chết]] và sau đó trở lại [[Thiên đàng|Thiên Đàng]].
 
Khác với [[đức tin Kitô giáo|đức tin]] của người Kitô giáo, tín đồ [[Hồi giáo]] tin rằng, Giêsu là một trong những [[ngôn sứ|nhà tiên tri]] (ngôn sứ) đáng được tôn trọng, được Thiên Chúa sai đến và là [[Đấng Mêsia|Đấng Messiah]]; nhưng họ không tin Giêsu là "Con Thiên Chúa". Họ cũng không tin về sự chết và sự phục sinh của Giêsu, xem đó chỉ là sự hóa phép của Thiên Chúa dành cho tiên tri Giêsu để đánh lừa người đương thời. Sau đó, Giêsu về trời cả hồn lẫn xác.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Giê-su”