Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chu kỳ kinh tế”

'''Chu kỳ kinh tế''', còn gọi là '''chu kỳ kinh doanh''', là sự biến động của [[GDP]] ththực tế theo trình tự ba pha lần lượt là suy thoái, phục hồi và hưng thịnh (bùng nổ). Cũng có quan điểm coi pha phục hồi là thứ yếu nên chu kỳ kinh doanh chỉ gồm hai pha chính là suy thoái và hưng thịnh (hay mở rộng)<ref>Samuelson Paul A., Tr. 353.</ref>.

*Khi GDP thực tế tiếp tục tăng và bắt đầu lớn hơn mức ngay trước lúc suy thoái, nền kinh tế đang ở pha hưng thịnh (hay còn gọi là pha bùng nổ). Kết thúc pha hưng thịnh lại bắt đầu pha suy thoái mới. Điểm ngoặt từ pha hưng thịnh sang pha suy thoái mới gọi là đỉnh của chu kỳ kinh tế.

Thông thường, người ta chỉ nhận ra hai điểm đáy và đỉnh của chu kỳ kinh tế khi nền kinh tế đã sang pha tiếp sau điểm ngoặt với dấu hiệu là tốc độ tăng trưởng [[GDP]] thực tế đổi chiều giữa mức âm và mức dương. Trong thực tế, các nhà kinh tế học cố tìm cách nhận biết dấu hiệu của suy thoái vì nó tác động tiêu cực đến mọi mặt [[kinh tế]], [[xã hội]]. Một số đặc điểm thường gặp của suy thoái là:

*[[Tiêu dùng]] giảm mạnh, [[hàng tồn kho]] của các loại [[hàng hóa]] lâu bền trong các [[doanh nghiệp]] tăng lên ngoài dự kiến. Việc này dẫn đến nhà sản xuất cắt geogiảm [[sản lượng]] kéo theo [[đầu tư]] vào trang thiết bị, nhà xưởng cũng giảm và kết quả là [[GDP]] thực tế giảm sút.

*Cầu về lao động giảm, đầu tiên là số ngày làm việc của người lao động giảm xuống tiếp theo là hiện tượng cắt giảm nhân công và [[tỷ lệ thất nghiệp]] tăng cao.

*Khi sản lượng giảm thì [[lạm phát]] sẽ chậm lại do giá đầu vào của sản xuất giảm bởi nguyên nhân [[cầu]] sút kém. Giá cả dịch vụ khó giảm nhưng cũng tăng không nhanh trong giai đoạn kinh tế [[Suy thoái kinh tế|suy thoái]].

*Lợi nhuận của các doanh nghiệp giảm mạnh và giá [[chứng khoán]] thường giảm theo khi các [[nhà đầu tư]] cảm nhận được pha đi xuống của chu kỳ kinh doanh. Cầu về [[vốn]] cũng giảm đi làm cho [[lãi suất]] giảm xuống trong thời kỳ suy thoái.

Trước đây, một chu kỳ kinh doanh thường được cho là có bốn pha lần lượt là [[suy thoái kinh tế|suy thoái]], [[khủng hoảng kinh tế|khủng hoảng]], phục hồi và hưng thịnh. Tuy nhiên, trong nền kinh tế hiện đại, khủng hoảng theo nghĩa kinh tế tiêu điều, [[thất nghiệp]] tràn lan, các nhà máy đóng cửa hàng loạt, v.v… không xảy ra nữa. Vì thế, toàn bộ giai đoạn [[GDP]] giảm đi, tức là giai đoạn nền kinh tế thu hẹp lại, được gọi duy nhất là suy thoái. Ở [[Việt Nam]] cho đến đầu [[thập niên 1990]], trong một số sách về kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa, khi nói về chu kỳ kinh tế thường gọi tên bốn pha này là khủng hoảng, tiêu điều, phục hồi và hưng thịnh. Nay không còn thấy cách gọi này nữa.

Chu kỳ kinh tế là những biến động không mang tính [[quy luật]]. Không có hai chu kỳ kinh tế nào hoàn toàn giống nhau và cũng chưa có công thức hay phương pháp nào [[dự báo]] chính xác thời gian, thời điểm của các chu kỳ kinh tế. Chính vì vậy chu kỳ kinh tế, đặc biệt là pha suy thoái sẽ khiến cho cả [[khu vực công cộng]] lẫn [[khu vực tư nhân]] gặp nhiều khó khăn. Khi có suy thoái, [[sản lượng]] giảm sút, [[tỷ lệ thất nghiệp]] tăng cao, các [[thị trường]] từ [[hàng hóa]] [[dịch vụ]] cho đến [[thị trường vốn]]...thu hẹp dẫn đến những hậu quả tiêu cực về kinh tế, xã hội.

Chu kỳ kinh tế khiến cho kế hoạch kinh doanh của khu vực tư nhân và kế hoạch kinh tế của nhà nước gặp khó khăn. [[Việc làm]] và [[lạm phát]] cũng thường biến động theo chu kỳ kinh tế. Đặc biệt là trong những pha suy thoái, nền kinh tế và xã hội phải gánh chịu những tổn thất, chi phí khổng lồ. Vì thế, chống chu kỳ là nhiệm vụ được nhà nước đặt ra. Tuy nhiên, vì cách lý giải nguyên nhân gây ra chu kỳ giữa các trường phái [[kinh tế học vĩ mô]] không giống nhau, nên biện pháp chống chu kỳ mà họ đề xuất cũng khác nhau.

*[[Chủ nghĩa Keynes]] cho rằng chu kỳ kinh tế hình thành do [[thị trường không hoàn hảo]], khiến cho [[tổng cầu]] biến động mà thành. Do đó, biện pháp chống chu kỳ là sử dụng [[chính sách quản lý tổng cầu]]. Khi nền kinh tế thu hẹp, thì sử dụng các [[chính sách tài chính]] và [[chính sách tiền tệ]] nới lỏng. Khi nền kinh tế khuếch trương thì lại chuyển hướng các chính sách đó sang thắt chặt. Hình 1 minh họa một sự suy thoái do tổng cầu giảm: [[tổng cầu]] dịch chuyển từ AD sang AD' khiến cho [[sản lượng]] giảm từ Q xuống Q' và giá cả giảm từ P đến P' (lạm phát giảm).

*Các trường phái theo [[chủ nghĩa kinh tế tự do mới]] thì cho rằng sở dĩ có chu kỳ là do sự can thiệp của chính phủ hoặc do những [[cú sốc cung]] ngoài dự tính. Vì thế, để không xảy ra chu kỳ hoặc để nền kinh tế nhanh chóng điều chỉnh sau các cú sốc cung, chính phủ không nên can thiệp gì cả. Hình 2 minh họa một trường hợp suy thoái do [[tổng cung]] giảm: vì lý do nào đó (ví dụ giá đầu vào tăng đột biến) tổng cung giảm từ AS xuống AS' khiến cho sản lượng giảm từ Q xuống Q' nhưng giá cả lại tăng từ P lên P' ([[lạm phát]] tăng).

*Lý thuyết tiền tệ: cho rằng chu kỳ kinh tế là do sự mở rộng hay thắt chặt của [[chính sách tiền tệ]] và [[tín dụng]]. Đại diện tiêu biểu của lý thuyết này là [[nhà kinh tế học]] đoạt [[giải Nobel]] kinh tế năm [[1976]], người đứng đầu [[trường phái Chicago]] [[Milton Friedman]]. Lý thuyết này tỏ ra phù hợp với cuộc suy thoái của [[kinh tế Hoa Kỳ]] [[1981]]-[[1982]] khi [[Cục Dự trữ Liên bang]] tăng lãi suất danh nghĩa tới 18% để chống [[lạm phát]].

*Mô hình gia tốc - số nhân: do [[Paul Samuelson]] đưa ra, mô hình này cho rằng các biến động [[ngoại sinh]] được lan truyền theo cơ chế số nhân kết hợp với sự [[gia tốc]] trong [[đầu tư]] tạo ra những dao động có tính chu kỳ của [[GDP]].

*Lý thuyết chính trị: đại diện là các [[nhà kinh tế học]] [[William Nordhaus]], [[Michał Kalecki]],... Lý thuyết này quy cho các chính trị gia là nguyên nhân gây ra chu kỳ kinh tế vì họ hướng các [[chính sách tài khóa]] và tiền tệ để có thể thắng cử.

*Lý thuyết chu kỳ kinh doanh cân bằng: với những đại diện như [[Robert Lucas, Jr.]], [[Robert Barro]], [[Thomas Sargent]]...phát biểu rằng những nhận thức sai lầm về sự vận động của [[giá cả]], tiền lương đã khiến cho cung về lao động quá nhiều hoặc quá ít dẫn đến các chu kỳ của [[sản lượng]] và [[việc làm]]. ongMột trong những phiên bản của lý thuyết này là tỷ lệ [[thất nghiệp]] cao trong suy thoái là do mức lương thực tế của công nhân cao hơn mức cân bằng của [[thị trường lao động]].

*Lý thuyết chu kỳ kinh doanh thực tế: lập luận rằng những biến động tích cực hay tiêu cực về [[năng suất lao động]] trong một khu vực có thể lan tỏa trong nền kinh tế và gây ra những dao động có tính chu kỳ. Những người ủng hộ lý thuyết này là [[nhà kinh tế học]] đoạt [[giải Nobel]] năm [[2004]] [[Edward Prescott]], [[Charles Prosser]],...

Ngày nay, quan sát các chu kỳ kinh tế ở các [[nền kinh tế công nghiệp phát triển]], ngườiàyngười ta phát hiện ra hiện tượng pha [[suy thoái kinh tế|suy thoái]] càng ngày càng ngắn về thời gian và nhẹ về mức độ thu hẹp của [[GDP]] thực tế.ớc Một trong những nguyên nhân quan trọng là chính phủ các nước này đã hiểu biết và vận dụng tốt hơn những hiểu biết về [[kinh tế vĩ mô]]. Bằng cách kết hợp giữa [[chính sách tài khóa]] và [[chính sách tiền tệ]], nhà nước có thể ngăn chặn một cuộc [[Suy thoái kinh tế|suy thoái]] biến thành [[khủng hoảng kinh tế|khủng hoảng]]. ''Chu kỳ kinh doanh khốc liệt tàn phá [[chủ nghĩa tư bản]] trong những thời kỳ đầu của [[chủ nghĩa tư bản]] đã được chế ngự.''<ref>Samuelson Paul A., Tr. 364.</ref>

Các chuyên gia kinh tế đã tìm cách xây dựng và phát triển công cụ dự báo những thay đợngđổi trong nền kinh tế. Những mô hình đơn giản nhất dựa trên số liệu dễ thu thập như [[sản lượng]] một số [[tư liệu sản xuất]] quan trọng ([[thép]],...), khối lượng hàng hóa vận chuyển... rồi công thức hóa số liệu thống kê để đưa ra chỉ số có tính chất dự báo. Dần dần, với sự phát triển của [[công nghệ thông tin]], người ta đã xây dựng những mô hình [[kinh tế lượng]] phức tạp với hàng chục nghìn biến số cùng những hệ phương trình phức tạp để dự báo. Đi tiên phong trong sự phát triển công cụ dự báo là những nhà kinh tế học [[Jan Tinbergen]] ([[giải Nobel]] năm [[1969]]), [[Lawrence Klein]] ([[giải Nobel]] năm [[1980]]). Nhờ đó, dự báo biến động [[kinh tế vĩ mô]] đã có độ tin cậy lớn hơn mặc dù nó chưa đạt độ chính xác cao khi có những thay đổi về những chính sách lớn.

Ngoài chu kỳ kinh tế như vừa trình bày, kinh tế học còn nói đến [[chu kỳ Juglar]], [[chu kỳ Kuznets]], [[chu kỳ Kondratiev]], và [[chu kỳ Kitchen]]. Tuy nhiên, ngày nay người ta hầu như không dùng các chu kỳ này để mô tả xu thế biến động kinh tế nữa do chúng không còn phù hợp với điều kiện hiện đại.

[[Kinh tế chính trị]] Marx-Lenin cho rằng một chu kỳ kinh tế của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa gồm bốn pha là: [[khủng hoảng kinh tế|khủng hoảng]], tiêu điều, phục hồi và hưng thịnh.