Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thực vật một lá mầm”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Cheers!-bot (thảo luận | đóng góp)
5.681.853 sửa đổi
n →‎Tham khảo và liên kết ngoài: clean up, replaced: {{commonscat → {{thể loại Commons using AWB
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 19:
'''Thực vật một lá mầm''' là một nhóm các [[thực vật có hoa]] có tầm quan trọng bậc nhất, chiếm phần lớn trên [[Trái Đất]]. Tầm quan trọng kinh tế của chúng không phải là sự đánh giá quá cao. Hiện nay, người ta ước tính có khoảng 50.000-60.000 loài trong nhóm này<ref>[http://www.redlist.org/info/tables/table1Redlist.org www.redlist.org] tính là có 59.300 loài.</ref>.
 
Họ lớn nhất trong nhóm này cũng là họ lớn nhất trong thực vật có hoa là [[họ Phong lanLan]] (Orchidaceae), nhưng họ này đôi khi được coi như một [[bộ (sinh học)|bộ]], với khoảng trên 20.000 loài. Chúng có hoa rất phức tạp (và nổi bật), đặc biệt thích hợp với việc thụ phấn nhờ [[côn trùng]].
 
Họ có tầm quan trọng kinh tế lớn nhất trong nhóm này (và trong thực vật có hoa) là [[họ Hòa thảo]] (hay họ Cỏ, họ Lúa), với danh pháp khoa học là Gramineae hay Poaceae. Họ này bao gồm các loại [[ngũ cốc]] ([[lúa]], [[lúa mì]], [[ngô]] v.v.), các loài cỏ trên các bãi chăn thả gia súc cũng như các loại [[tre]], [[nứa]], [[trúc]], [[giang (thực vật)|giang]], [[luồng (thực vật)|luồng]] v.v. Họ cỏ (thật sự) này đã tiến hóa theo hướng khác và trở thành đặc biệt thích nghi với phương thức thụ phấn nhờ gió. Các loài cỏ sinh ra nhiều hoa nhỏ và các hoa này tập hợp lại với nhau thành bông rất dễ thấy ([[cụm hoa]]).
Dòng 44:
 
== Phân loại học ==
Thực vật một lá mầm được coi là tạo ra một nhóm [[đơn ngành]] phát sinh sớm trong lịch sử tiến hóa của [[thực vật có hoa]]. Các mẫu hóa thạch sớm nhất cho thấy các tàn tích của thực vật một lá mầm có niên đại từ đầu [[kỷ Creta|kỷ Phấn Trắng]] (''Cretaceous'').
 
Về danh pháp khoa học, các nhà phân loại học có sự lựa chọn rộng rãi trong việc đặt tên cho nhóm này, do thực vật một lá mầm là nhóm có bậc cao hơn mức họ. Điều 16 của ''[[ICBN]]'' cho phép hoặc là đặt tên theo kiểu [[tên gọi miêu tả]] hoặc là theo kiểu tên gọi được tạo ra từ tên gọi của họ được đưa vào trong đó (tên phát sinh loài).
 
Trong lịch sử, thực vật một lá mầm đã từng có các danh pháp khoa học như:
Dòng 53:
* Lớp '''Liliopsida''' trong [[hệ thống Takhtajan]] và [[hệ thống Cronquist]] (và trong [[hệ thống Reveal]])
* Phân lớp '''Liliidae''' trong [[hệ thống Dahlgren]] và [[hệ thống Thorne (1992)]]
* Nhánh đơn ngành '''monocots''' trong [[hệ thống APG]], [[hệ thống APG II]] và [[hệ thống APG IIIII]].
 
Mọi hệ thống nói trên đều sử dụng nguyên tắc phân loại nội bộ của chính mình cho nhóm này. Thực vật một lá mầm đáng chú ý như là một nhóm có ranh giới ngoài cực kỳ ổn định (nó là một nhóm chặt chẽ và được định nghĩa tốt), trong khi các nguyên tắc phân loại nội bộ lại cực kỳ thiếu ổn định (theo dòng lịch sử, chưa khi nào có hai hệ thống chính thức phù hợp với nhau về việc các thực vật một lá mầm có quan hệ với nhau như thế nào).
Dòng 64:
Các đơn vị phân loại thuộc về nhánh đơn ngành ''monocots'' này là các thực vật được biết đến như là "một lá mầm".
 
Trong phạm vi của thực vật một lá mầm, hệ thống APG II công nhận 10 bộ và 2 họ (''[[Họ Đa tu thảo|Dasypogonaceae]]'' và ''[[Họ Vô diệp liên|Petrosaviaceae]]'' chưa được xếp vào trong bộ nào). Một số trong chúng được thừa nhận như là nhánh đơn ngành ''[[nhánh Thài lài|commelinids]]'' (nhánh Thài lài), phần còn lại (đơn vị [[cận ngành]]) đôi khi được nói đến như là "thực vật một lá mầm cơ sở". Tuy nhiên, theo phiên bản cập nhật trên website của APG được tra cứu vào ngày [[10 tháng 4]] năm [[2007]] thì bộ ''[[Bộ Vô diệp liên|Petrosaviales]]'' chứa một họ (''[[Họ Vô diệp liên|Petrosaviaceae]]'') cũng đã được công nhận<ref name="Cantino">{{chú thích tạp chí | last= Cantino | first= Philip D. | coauthors= James A. Doyle, Sean W. Graham, Walter S. Judd, Richard G. Olmstead, Douglas E. Soltis, Pamela S. Soltis, Michael J. Donoghue | year=2007 | title= Towards a phylogenetic nomenclature of ''Tracheophyta''. | journal=Taxon | volume=56 | issue=3 | pages= E1–E44}}</ref>.
[[Tập tin:Monocots.png|nhỏ|phải|300px|Quan hệ phát sinh loài trong thực vật một lá mầm]]
* Nhánh '''monocots''' cơ sở (một lá mầm cơ sở):
** bộBộ ''[[Bộ Xương bồ|Acorales]]'' - bộ Xương bồ
** bộBộ ''[[Bộ Trạch tả|Alismatales]]'' - bộ Trạch tả
** bộBộ ''[[Bộ Măng tây|Asparagales]]'' - bộ Măng tây
** bộBộ ''[[Bộ Củ nâu|Dioscoreales]]'' - bộ Củ nâu
** bộBộ ''[[Bộ Loa kèn|Liliales]]'' - bộ Loa kèn
** bộBộ ''[[Bộ Dứa dại|Pandanales]]'' - bộ Dứa gai
** bộBộ ''[[Bộ Vô diệp liên|Petrosaviales]]'' - bộ Vô diệp liên
* Nhánh '''[[nhánh Thài lài|commelinids]]''' (nhánh Thài lài):
** bộBộ ''[[Bộ Cau|Arecales]]'' - bộ Cau
** bộBộ ''[[Bộ Thài lài|Commelinales]]'' - bộ Thài lài
** bộBộ ''[[Bộ Hòa thảo|Poales]]'' - bộ Hòa thảo
** bộBộ ''[[Bộ Gừng|Zingiberales]]'' - bộ Gừng
** họHọ ''[[Họ Đa tu thảo|Dasypogonaceae]]'' - họ Đa tu thảo
 
=== Phát sinh chủng loài ===
Dưới đây là minh họa về phát sinh loài trong thực vật một lá mầm theo đề xuất của APG. Họ [[Hydatellaceae]], được hệ thống APG II gán vào bộ Poales, nhưng sau đó đã được phát hiện là bị đặt sai chỗ trong nhóm monocots, và thay vì thế nó có quan hệ gần gũi nhất với [[họ Súng]] (''Nymphaeaceae'') nên đã bị loại ra khỏi bộ Poales.
 
{| align="left" style="text-align:left; padding:2.5px; background:#eef"
Hàng 140 ⟶ 141:
}}
|-style="font-size:90%;"
| colspan=2 | Phát sinh chủng loài và thành phần hợp thành hiện tại của thực vật một lá mầm<ref name="APG III">{{chú thích tạp chí | year=2009 | title=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III | journal=Botanical Journal of the Linnean Society | volume=161 | pages=105-121 }}</ref>.
|}
 
Hàng 146 ⟶ 147:
 
== Tên gọi Liliopsida ==
'''Liliopsida''' là [[danh pháp thực vật]] cho một lớp. Sự công bố tên gọi này được cho là do Scopoli (năm [[1760]]). Tên gọi này được tạo ra bằng cách thay thế hậu tố ''-aceae'' trong tên gọi của ''[[Họ Loa kèn|Liliaceae]]'' bằng hậu tố ''-opsida'' (Điều 16 [[ICBN]]).
 
Mặc dù về nguyên tắc thì giới hạn của lớp này sẽ thay đổi theo hệ thống phân loại được sử dụng, nhưng trong thực tế thì tên gọi này có lẽ có mối liên kết chặt chẽ với [[hệ thống Cronquist]] cũng như [[hệ thống Takhtadjan]] tương tự như hệ thống đầu. Cả hai hệ thống này là các hệ thống lớn duy nhất sử dụng tên gọi này và trong cả hai hệ thống nó đều được dùng với ý nghĩa dành cho nhóm được biết đến như là "thực vật một lá mầm". Các hệ thống cũ hơn dùng tên gọi '''Monocotyledones''', với '''Monocotyledoneae''' là cách gọi cũ hơn (các tên gọi này có thể sử dụng ở cấp độ bất kỳ). Các hệ thống như [[hệ thống Dahlgren]] và [[hệ thống Thorne]] (ra đời muộn hơn so với các hệ thống Takhtadjan và Cronquist) nhắc đến nhóm này theo tên gọi '''[[Liliidae]]''' (tên gọi ở cấp phân lớp). Các hệ thống mới hơn, như [[hệ thống APG]] và [[hệ thống APG II]] nhắc đến nhóm này theo tên gọi '''monocots''' (tên gọi cho một nhánh đơn ngành). Vì thế, trong thực tế có thể coi như tên gọi '''Liliopsida''' được sử dụng gần như chủ yếu trong phân loại theo hệ thống Cronquist.
 
=== Trong hệ thống Takhtadjan ===
Hệ thống Takhtadjan sử dụng phép phân loại nội bộ như sau:
* Lớp ''Liliopsida'' [= thực vật một lá mầm]
*: Phân lớp ''[[Liliidae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Lilianae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Dioscoreanae]]''
*: Phân lớp ''[[Commelinidae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Bromelianae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Pontederianae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Zingiberanae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Commelinanae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Hydatellanae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Juncanae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Poanae]]''
*: Phân lớp ''[[Arecidae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Arecanae]]''
*: Phân lớp ''[[Alismatidae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Alismatanae]]''
*: Phân lớp ''[[Triurididae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Triuridanae]]''
*: Phân lớp ''[[Aridae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Aranae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Cyclanthanae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Pandananae]]''
*:: Siêu bộ ''[[Typhanae]]''
 
=== Trong hệ thống Cronquist ===
Phân loại nội bộ trong hệ thống Cronquist là:
* Lớp '''Liliopsida''' [= thực vật một lá mầm]
*: Phân lớp ''[[Alismatidae]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Trạch tả|Alismatales]]''
*:: Bộ ''[[Hydrocharitales]]''
*:: Bộ ''[[Najadales]]''
*:: Bộ ''[[Triuridales]]''
*: Phân lớp ''[[Arecidae]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Cau|Arecales]]''
*:: Bộ ''[[Cyclanthales]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Dứa dại|Pandanales]]''
*:: Bộ ''[[Arales]]''
*: Phân lớp ''[[Commelinidae]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Thài lài|Commelinales]]''
*:: Bộ ''[[Eriocaulales]]''
*:: Bộ ''[[Restionales]]''
*:: Bộ ''[[Juncales]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Cói|Cyperales]]''
*:: Bộ ''[[Hydatellales]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Hương bồ|Typhales]]''
*: Phân lớp ''[[Phân lớp Gừng|Zingiberidae]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Dứa|Bromeliales]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Gừng|Zingiberales]]''
*:: Bộ ''[[Liliidae]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Loa kèn|Liliales]]''
*:: Bộ ''[[Bộ Phong lan|Orchidales]]''
 
=== Trong hệ thống Reveal ===
Phân loại nội bộ trong [[hệ thống Reveal]] là:
* Lớp 3. '''Liliopsida'''
*: Phân lớp 1. ''[[Alismatidae]]''
*:: Siêu bộ 1. ''[[Butomanae]]''
*:: Siêu bộ 2. ''[[Alismatanae]]''
*: Phân lớp 2. ''[[Triurididae]]''
*: Phân lớp 3. ''[[Aridae]]''
*:: Siêu bộ 1. ''[[Acoranae]]''
*:: Siêu bộ 2. ''[[Aranae]]''
*:: Siêu bộ 3. ''[[Cyclanthanae]]''
*:: Siêu bộ 4. ''[[Pandananae]]''
*: Phân lớp 4. ''[[Liliidae]]''
*: Phân lớp 5. ''[[Arecidae]]''
*:: Siêu bộ 1. ''[[Arecanae]]''
*: Phân lớp 6. ''[[Commelinidae]]''
*:: Siêu bộ 1. ''[[Bromelianae]]''
*:: Siêu bộ 2. ''[[Pontederianae]]''
*:: Siêu bộ 3. ''[[Commelinanae]]''
*:: Siêu bộ 4. ''[[Hydatellanae]]''
*:: Siêu bộ 5. ''[[Typhanae]]''
*:: Siêu bộ 6. ''[[Juncanae]]''
*: Phân lớp 7. ''[[Phân lớp Gừng|Zingiberidae]]''
*:: Siêu bộ 1. ''[[Zingiberanae]]''
 
== Tham khảo và liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Liliopsida}}
{{tham khảo|2}}
* Chase M. W., Soltis D. E., Soltis P. S., Rudall P. J., Fay M. F., Hahn W. J., Sullivan S., Joseph J., Molvray M., Kores P. J., Givnish T. J., Sytsma K. J., Pires J. C. (2000). ''Higher-level systematics of the monocotyledons: An assessment of current knowledge and a new classification''. Trong: Wilson K. L., Morrison D. A. (chủ biên). ''Monocots: Systematics and Evolution.''. CSIRO, Melbourne. 3-16. ISBN 0-643-06437-0
* [http://tolweb.org/tree?group=Monocotyledons&contgroup=Euangiosperms Dự án Web Tree of Life: Monocotyledons]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Thực_vật_một_lá_mầm”