Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chủ nghĩa xã hội”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Xixaxixup (thảo luận | đóng góp)
3.333 sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 2:
{{bài cùng tên}}
'''Chủ nghĩa xã hội''' bao gồm các tư tưởng [[chính trị]] ủng hộ một hệ thống kinh tế-xã hội mà trong đó các sở hữu về tư liệu sản xuất là thuộc quyền điều khiển của toàn thể cộng đồng nhằm mục đích tiến đến sự công bằng trong xã hội và trong kinh tế cũng như tiến đến một sự hợp tác tốt hơn<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109587 "Socialism"] ''[[Encyclopædia Britannica]]''. 2006. Encyclopædia Britannica Online.</ref>. Quyền điều khiển có thể là trực tiếp qua một tập thể như hình thức [[công đoàn]] hay gián tiếp qua hình thức [[nhà nước]]. Nhìn theo khía cạnh [[kinh tế]] thì chủ nghĩa xã hội có đặc tính là sự sở hữu của các phương tiện sản xuất đã được "cộng đồng hóa".
 
Phong trào xã hội hiện nay bắt đầu từ phong trào của giai cấp lao động trong cuối [[thế kỷ 19]]. Trong thời gian đó, cụm từ "chủ nghĩa xã hội" thường được dùng để nói về những phê phán của các nhà phê bình xã hội [[châu Âu]] khi họ phê bình về [[chủ nghĩa tư bản]] và về khái niệm sở hữu riêng. Đối với [[Karl Marx]], người đã đóng góp một phần lớn trong việc xây dựng phong trào xã hội hiện đại, thì chủ nghĩa xã hội sẽ là một hệ thống kinh tế-xã hội sau khi một cuộc cách mạng đã nổ ra để chuyển quyền điều khiển các phương tiện sản xuất từ tay của một số ít sang tay của một tập thể. Theo [[Friedrich Engels]] thì Xã hội chủ nghĩa 1847 là một phong trào tư sản, chủ nghĩa Cộng sản là một phong trào của công nhân ([[Cabet]], [[Wilhelm Weitling|Weitling]]), vì vậy [[Karl Marx]] và Engels hồi đó ưa chuộng từ Cộng sản hơn. Mãi cho tới 1887 cả các công đoàn Anh mới tự nhận là theo Xã hội chủ nghĩa.<ref>Friedrich Engels: Vorwort zur deutschen Ausgabe von 1890 (Auszug) zum „Kommunistischen Manifest“, Marx/Engels, Ausgewählte Schriften, Bd. I, Berlin 1968, S. 21ff.</ref>
 
Theo nhà báo [[Hoàng Đạo (nhà văn)|Hoàng Đạo]] (tức Nguyễn Tường Long) trên báo Ngày nay ngày 3 tháng 4 năm 1937, thì "Năm ấy, Marx và Engels, đồng chí của ông ta, xuất bản "lời tuyên ngôn của đảng cộng sản" nói về nguyên tố của chủ nghĩa xã hội. Hai ông dùng chữ "cộng sản" là vì muốn phân biệt cho rõ ràng chủ nghĩa xã hội khoa học với những chủ nghĩa xã hội duy tâm mà thời ấy người ta thường gọi chung là "xã hội". Dần dà, những chủ nghĩa duy tâm bị lu mờ, và đến năm 1867, lúc ông Karl Marx cho xuất bản tập thứ nhất quyển "Tư bản" (Le Capital), thì những người theo chủ nghĩa duy tâm không còn mấy nữa".
 
Có rất nhiều tư tưởng và phong trào được gọi, hay tự gọi, là theo chủ nghĩa xã hội. Nhưng từ thế kỷ 19 đến nay, những người theo chủ nghĩa xã hội đã không thể đưa ra một tư tưởng hay một kế hoạch chung cho họ. Trái lại, những người theo chủ nghĩa xã hội tự chia họ ra nhiều nhánh khác nhau và đôi khi đối nghịch nhau, nhất là giữa những người theo nhánh chủ nghĩa xã hội cải cách và những người theo chủ nghĩa cộng sản.
 
Kể từ thế kỷ 19 những người theo chủ nghĩa xã hội đã có những lối nhìn khác nhau cho chủ nghĩa này dưới góc độ của một hệ thống về cách tổ chức kinh tế. Một số người muốn quốc hữu hóa hoàn toàn các phương tiện sản xuất, trong khi những người [[chủ nghĩa xã hội-dân chủ|dân chủ xã hội]] đề nghị chỉ quốc hữu hóa một số kỹ nghệ chính trong phạm vi của một nền [[kinh tế hỗn hợp]] giữa thị trường và nhà nước. Những người theo [[chủ nghĩa cộng sản#Chủ nghĩa Stalin|chủ nghĩa Stalin]], kể cả những người có ấn tượng về mô hình phát triển kinh tế của [[Liên Xô]], đã kêu gọi cho một nền kinh tế tập trung được chỉ định bởi một nhà nước nắm tất cả quyền sản xuất. Những người khác, trong đó có nhiều người tự gọi mình là Cộng sản tại [[Nam Tư]] và [[Hungary]] trong [[thập niên 1980]] và [[thập niên 1990]], nhiều người Cộng sản [[Trung Quốc]] sau thời kỳ cải cách và một số nhà [[kinh tế học]] phương Tây, đã đề nghị nhiều dạng của [[chủ nghĩa xã hội thị trường]] nhằm mục đích tìm được hòa giải giữa hai lợi thế của quốc hữu hóa và của sức mạnh thị trường<ref>"Market socialism", ''Dictionary of the Social Sciences''. Craig Calhoun, ed. Oxford University Press 2002; và "Market socialism" ''The Concise Oxford Dictionary of Politics''. Ed. Iain McLean and Alistair McMillan. Oxford University Press, 2003. Đọc thêm "Whither Socialism?" của [[Joseph Stiglitz]], Cambridge, MA: MIT Press, 1995 for a recent analysis of the market socialism model of mid-20th century economists [[Oskar R. Lange]], [[Abba P. Lerner]] và [[Fred M. Taylor]].</ref>. Trong khi đó, nhiều người trong công đoàn không tin tưởng vào hình thức chính phủ ([[chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ]] - ''anarcho-syndicalism''; ''anarchy'' = vô chính phủ, ''syndicate'' = công đoàn), những người theo [[chủ nghĩa Luxemburg]] như [[Đảng Xã hội Hoa Kỳ]] (''Socialist Party USA'') cũng như nhiều thành phần của phong trào "[[New Left]]" (Cánh tả Mới) của Mỹ lại muốn phân quyền của các sở hữu cộng đồng tại trung ương để trao cho các hợp tác xã hay các hội đồng của các nhóm lao động.
 
Vì các quốc gia theo chủ nghĩa cộng sản hay sử dụng các từ "xã hội chủ nghĩa" và "chủ nghĩa xã hội" để tự gọi họ nên đã có nhiều nhầm lẫn{{Cần chú thích}}. Sự khác biệt giữa hai chủ nghĩa là: theo lý thuyết của những người theo chủ nghĩa Mác- Lênin chủ nghĩa xã hội là giai đoạn nằm giữa trong quá trình từ chủ nghĩa tư bản tiến lên chủ nghĩa [[Chủ nghĩa cộng sản|Cộng sản]] hay những người theo trường phái chủ nghĩa xã hội khác đưa ra chủ nghĩa xã hội là hình thái kinh thái kinh tế - xã hội không phải [[chủ nghĩa tư bản]], và không đưa ra mục tiêu tiến đến [[chủ nghĩa cộng sản]]. Một số trường phái chủ nghĩa xã hội vẫn chấp nhận [[đa nguyên]] về kinh tế và chính trị. Chủ nghĩa này tạo ra sự bình đẳng xã hội bằng chính sách [[thuế]] và [[an sinh xã hội]] thay vì kinh tế tập thể bắt buộc.
 
Theo các nhà kinh điển chủ nghĩa Marx - Lenin thì nguyên tắc phân phối Xã hội chủ nghĩa: ''"Làm theo năng lực, hưởng theo lao động"''; xã hội Cộng sản chủ nghĩa: ''Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu''.{{Cần chú thích}}
 
== Tiền lệ lịch sử ==
Trong lịch sử các tư tưởng chính trị, các nhân tố nhất định của một quan điểm chủ nghĩa xã hội hay cộng sản đã xuất hiện trước khi được khái quát lại thành hệ thống lý luận của chủ nghĩa xã hội trong nửa đầu thế kỷ 19.
 
Ví dụ, tác phẩm ''Cộng hòa'' ([[tiếng Hy Lạp]]: Πολιτεία ''Politeia'') của [[Platon|Plato]] hay tác phẩm ''Utopia'' (Thế giới không tưởng) của [[Thomas More]] là hai dẫn chứng<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109587/socialism ''Encyclopedia Britannica'', entry on Socialism]</ref>. Phong trào [[Mazdak]] trong thế kỷ thứ 5, diễn ra ở vùng mà bây giờ là [[Iran]], đã được tả là "có tính chất cộng sản" do đã thách thức nhiều quyền lợi của tầng lớp quý tộc và tăng lữ, đồng thời đấu tranh cho một xã hội quân bình<ref>''The Cambridge History of Iran'' Volume 3, [http://www.derafsh-kaviyani.com/english/mazdak.html The Seleucid, Parthian and Sasanian Period], edited by Ehsan Yarshater, Parts 1 and 2, p1019, Cambridge University Press (1983)</ref>. [[William Morris]] cho rằng [[John Ball]], một trong những lãnh đạo của [[cuộc khởi nghĩa nông dân ở Anh]] vào năm 1381, là người theo chủ nghĩa xã hội đầu tiên<ref>Morris, William, ''[http://www.gutenberg.net/etext/357 Dream of John Ball: A King's Lesson]'' Project Gutenberg, truy cập 11 July, 2007</ref>. John Ball được công nhận là đã nói câu nói nổi tiếng sau đây:
 
:''"When Adam delved and Eve span, Who was then the gentleman?"'' (Khi Adam đào đất, và Eve quay sợi, Thì ai là chủ [để họ phải trả tiền cho] đây?<ref>[http://www.1911encyclopedia.org/John_Ball_(Priest) 1911 Encyclopædia Britannica] Chữ "gentleman" trong câu này có nghĩa là "người chủ", người mà có thể kiếm sống bằng các nguồn thu nhập từ sự sở hữu đất đai hay tài sản. Theo như Kinh Thánh, Eve và Adam phải làm việc mệt nhọc nhưng không có chủ để phải trả tiền thuê.</ref>)
 
Trong cuộc [[Nội chiến Anh]] vào giữa [[thế kỷ 17]], các phong trào được mô tả là có dáng dấp xã hội chủ nghĩa gồm [[Phong trào san bằng]] (''Levellers'') và [[Phong trào đào sâu]] (''Diggers''), phong trào sau tin rằng đất đai nên được giữ chung. (''to level'' = san bằng; ''to dig'' = đào; có nghĩa là ''Diggers'' chú trọng là phải đào sâu hơn, hay san bằng nhiều hơn, ''Levellers''.)
 
Suốt [[thời kỳ Khai sáng]] trong [[thế kỷ 18]], sự phê bình về bất bình đẳng đã xuất hiện trong tác phẩm của những nhà lý luận như [[Jean-Jacques Rousseau|Jean Jacques Rousseau]] ở [[Pháp]], tác phẩm ''Du contrat social'' (Hợp đồng xã hội) của ông bắt đầu với ''"Con người được sinh ra tự do, và đâu đâu anh ta cũng ở trong xiềng xích"''<ref>Rousseau, Jean-Jacques, ''Social Contract'', p2, Penguin, (1968)</ref>. Sau [[Cách mạng Pháp]] năm 1789, [[François Noël Babeuf]] ủng hộ mục tiêu quyền sở hữu chung về đất đai và sự bình đẳng toàn diện về kinh tế và chính trị giữa các công dân.
 
== Chủ nghĩa Marx và phong trào xã hội ==
===Theo quan điểm của Marx===
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Chủ_nghĩa_xã_hội”