Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chủ nghĩa xã hội”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 2:
{{bài cùng tên}}
'''Chủ nghĩa xã hội''' bao gồm các tư tưởng [[chính trị]] ủng hộ một hệ thống kinh tế-xã hội mà trong đó các sở hữu về tư liệu sản xuất là thuộc quyền điều khiển của toàn thể cộng đồng nhằm mục đích tiến đến sự công bằng trong xã hội và trong kinh tế cũng như tiến đến một sự hợp tác tốt hơn<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109587 "Socialism"] ''[[Encyclopædia Britannica]]''. 2006. Encyclopædia Britannica Online.</ref>. Quyền điều khiển có thể là trực tiếp qua một tập thể như hình thức [[công đoàn]] hay gián tiếp qua hình thức [[nhà nước]]. Nhìn theo khía cạnh [[kinh tế]] thì chủ nghĩa xã hội có đặc tính là sự sở hữu của các phương tiện sản xuất đã được "cộng đồng hóa".
== Tiền lệ lịch sử ==▼
Trong lịch sử các tư tưởng chính trị, các nhân tố nhất định của một quan điểm chủ nghĩa xã hội hay cộng sản đã xuất hiện trước khi được khái quát lại thành hệ thống lý luận của chủ nghĩa xã hội trong nửa đầu thế kỷ 19.▼
Ví dụ, tác phẩm ''Cộng hòa'' ([[tiếng Hy Lạp]]: Πολιτεία ''Politeia'') của [[Platon|Plato]] hay tác phẩm ''Utopia'' (Thế giới không tưởng) của [[Thomas More]] là hai dẫn chứng<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109587/socialism ''Encyclopedia Britannica'', entry on Socialism]</ref>. Phong trào [[Mazdak]] trong thế kỷ thứ 5, diễn ra ở vùng mà bây giờ là [[Iran]], đã được tả là "có tính chất cộng sản" do đã thách thức nhiều quyền lợi của tầng lớp quý tộc và tăng lữ, đồng thời đấu tranh cho một xã hội quân bình<ref>''The Cambridge History of Iran'' Volume 3, [http://www.derafsh-kaviyani.com/english/mazdak.html The Seleucid, Parthian and Sasanian Period], edited by Ehsan Yarshater, Parts 1 and 2, p1019, Cambridge University Press (1983)</ref>. [[William Morris]] cho rằng [[John Ball]], một trong những lãnh đạo của [[cuộc khởi nghĩa nông dân ở Anh]] vào năm 1381, là người theo chủ nghĩa xã hội đầu tiên<ref>Morris, William, ''[http://www.gutenberg.net/etext/357 Dream of John Ball: A King's Lesson]'' Project Gutenberg, truy cập 11 July, 2007</ref>. John Ball được công nhận là đã nói câu nói nổi tiếng sau đây:▼
:''"When Adam delved and Eve span, Who was then the gentleman?"'' (Khi Adam đào đất, và Eve quay sợi, Thì ai là chủ [để họ phải trả tiền cho] đây?<ref>[http://www.1911encyclopedia.org/John_Ball_(Priest) 1911 Encyclopædia Britannica] Chữ "gentleman" trong câu này có nghĩa là "người chủ", người mà có thể kiếm sống bằng các nguồn thu nhập từ sự sở hữu đất đai hay tài sản. Theo như Kinh Thánh, Eve và Adam phải làm việc mệt nhọc nhưng không có chủ để phải trả tiền thuê.</ref>)▼
Trong cuộc [[Nội chiến Anh]] vào giữa [[thế kỷ 17]], các phong trào được mô tả là có dáng dấp xã hội chủ nghĩa gồm [[Phong trào san bằng]] (''Levellers'') và [[Phong trào đào sâu]] (''Diggers''), phong trào sau tin rằng đất đai nên được giữ chung. (''to level'' = san bằng; ''to dig'' = đào; có nghĩa là ''Diggers'' chú trọng là phải đào sâu hơn, hay san bằng nhiều hơn, ''Levellers''.)▼
Suốt [[thời kỳ Khai sáng]] trong [[thế kỷ 18]], sự phê bình về bất bình đẳng đã xuất hiện trong tác phẩm của những nhà lý luận như [[Jean-Jacques Rousseau|Jean Jacques Rousseau]] ở [[Pháp]], tác phẩm ''Du contrat social'' (Hợp đồng xã hội) của ông bắt đầu với ''"Con người được sinh ra tự do, và đâu đâu anh ta cũng ở trong xiềng xích"''<ref>Rousseau, Jean-Jacques, ''Social Contract'', p2, Penguin, (1968)</ref>. Sau [[Cách mạng Pháp]] năm 1789, [[François Noël Babeuf]] ủng hộ mục tiêu quyền sở hữu chung về đất đai và sự bình đẳng toàn diện về kinh tế và chính trị giữa các công dân.▼
Phong trào xã hội hiện nay bắt đầu từ phong trào của giai cấp lao động trong cuối [[thế kỷ 19]]. Trong thời gian đó, cụm từ "chủ nghĩa xã hội" thường được dùng để nói về những phê phán của các nhà phê bình xã hội [[châu Âu]] khi họ phê bình về [[chủ nghĩa tư bản]] và về khái niệm sở hữu riêng. Đối với [[Karl Marx]], người đã đóng góp một phần lớn trong việc xây dựng phong trào xã hội hiện đại, thì chủ nghĩa xã hội sẽ là một hệ thống kinh tế-xã hội sau khi một cuộc cách mạng đã nổ ra để chuyển quyền điều khiển các phương tiện sản xuất từ tay của một số ít sang tay của một tập thể. Theo [[Friedrich Engels]] thì Xã hội chủ nghĩa 1847 là một phong trào tư sản, chủ nghĩa Cộng sản là một phong trào của công nhân ([[Cabet]], [[Wilhelm Weitling|Weitling]]), vì vậy [[Karl Marx]] và Engels hồi đó ưa chuộng từ Cộng sản hơn. Mãi cho tới 1887 cả các công đoàn Anh mới tự nhận là theo Xã hội chủ nghĩa.<ref>Friedrich Engels: Vorwort zur deutschen Ausgabe von 1890 (Auszug) zum „Kommunistischen Manifest“, Marx/Engels, Ausgewählte Schriften, Bd. I, Berlin 1968, S. 21ff.</ref>
Hàng 14 ⟶ 25:
Theo các nhà kinh điển chủ nghĩa Marx - Lenin thì nguyên tắc phân phối Xã hội chủ nghĩa: ''"Làm theo năng lực, hưởng theo lao động"''; xã hội Cộng sản chủ nghĩa: ''Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu''.{{Cần chú thích}}
▲== Tiền lệ lịch sử ==
▲Trong lịch sử các tư tưởng chính trị, các nhân tố nhất định của một quan điểm chủ nghĩa xã hội hay cộng sản đã xuất hiện trước khi được khái quát lại thành hệ thống lý luận của chủ nghĩa xã hội trong nửa đầu thế kỷ 19.
▲Ví dụ, tác phẩm ''Cộng hòa'' ([[tiếng Hy Lạp]]: Πολιτεία ''Politeia'') của [[Platon|Plato]] hay tác phẩm ''Utopia'' (Thế giới không tưởng) của [[Thomas More]] là hai dẫn chứng<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109587/socialism ''Encyclopedia Britannica'', entry on Socialism]</ref>. Phong trào [[Mazdak]] trong thế kỷ thứ 5, diễn ra ở vùng mà bây giờ là [[Iran]], đã được tả là "có tính chất cộng sản" do đã thách thức nhiều quyền lợi của tầng lớp quý tộc và tăng lữ, đồng thời đấu tranh cho một xã hội quân bình<ref>''The Cambridge History of Iran'' Volume 3, [http://www.derafsh-kaviyani.com/english/mazdak.html The Seleucid, Parthian and Sasanian Period], edited by Ehsan Yarshater, Parts 1 and 2, p1019, Cambridge University Press (1983)</ref>. [[William Morris]] cho rằng [[John Ball]], một trong những lãnh đạo của [[cuộc khởi nghĩa nông dân ở Anh]] vào năm 1381, là người theo chủ nghĩa xã hội đầu tiên<ref>Morris, William, ''[http://www.gutenberg.net/etext/357 Dream of John Ball: A King's Lesson]'' Project Gutenberg, truy cập 11 July, 2007</ref>. John Ball được công nhận là đã nói câu nói nổi tiếng sau đây:
▲:''"When Adam delved and Eve span, Who was then the gentleman?"'' (Khi Adam đào đất, và Eve quay sợi, Thì ai là chủ [để họ phải trả tiền cho] đây?<ref>[http://www.1911encyclopedia.org/John_Ball_(Priest) 1911 Encyclopædia Britannica] Chữ "gentleman" trong câu này có nghĩa là "người chủ", người mà có thể kiếm sống bằng các nguồn thu nhập từ sự sở hữu đất đai hay tài sản. Theo như Kinh Thánh, Eve và Adam phải làm việc mệt nhọc nhưng không có chủ để phải trả tiền thuê.</ref>)
▲Trong cuộc [[Nội chiến Anh]] vào giữa [[thế kỷ 17]], các phong trào được mô tả là có dáng dấp xã hội chủ nghĩa gồm [[Phong trào san bằng]] (''Levellers'') và [[Phong trào đào sâu]] (''Diggers''), phong trào sau tin rằng đất đai nên được giữ chung. (''to level'' = san bằng; ''to dig'' = đào; có nghĩa là ''Diggers'' chú trọng là phải đào sâu hơn, hay san bằng nhiều hơn, ''Levellers''.)
▲Suốt [[thời kỳ Khai sáng]] trong [[thế kỷ 18]], sự phê bình về bất bình đẳng đã xuất hiện trong tác phẩm của những nhà lý luận như [[Jean-Jacques Rousseau|Jean Jacques Rousseau]] ở [[Pháp]], tác phẩm ''Du contrat social'' (Hợp đồng xã hội) của ông bắt đầu với ''"Con người được sinh ra tự do, và đâu đâu anh ta cũng ở trong xiềng xích"''<ref>Rousseau, Jean-Jacques, ''Social Contract'', p2, Penguin, (1968)</ref>. Sau [[Cách mạng Pháp]] năm 1789, [[François Noël Babeuf]] ủng hộ mục tiêu quyền sở hữu chung về đất đai và sự bình đẳng toàn diện về kinh tế và chính trị giữa các công dân.
== Chủ nghĩa Marx và phong trào xã hội ==
| |||