Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tùy Văn Đế”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
sửa đổi nhỏ
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 29:
| nơi an táng = Thái lăng
}}
'''Tùy Văn Đế''' ([[chữ Hán]]: 隋文帝; [[54121 tháng 7]]-, [[604541]]) tên thật là '''Dương Kiên''' (楊堅), tên thường gọi là '''Na La Diên''' (那羅延),- [[Tây13 Ngụytháng 8]], [[Tây Ngụy Cung Đế|Cung Đế604]]), bantên chothật họlà '''PhổDương Lục NhưKiên''' (普六茹楊堅), là [[Hoàng đế]] sáng lập triều đại [[nhà Tùy]] trong [[lịch sử Trung Quốc]],. Ông ở ngôi từ năm [[581]] đến năm [[604]], tổng cộng 23 năm. Tiểu sử của ông được ghi tại [[Tùy thư]] quyển 1-2 ''"Cao Tổ bản kỷ"'' và [[Bắc sử]] quyển 11 ''"Tùy bản kỷ, thượng"Thượng''. Tùy Văn Đế được các sử gia đánh giá là một hoàng đế tài giỏi, đã đem lại thái bình và thịnh vượng cho Trung Hoa sau hàng trăm năm chia cắt.
 
Tùy Văn Đế được các sử gia đánh giá là một [[Hoàng đế]] tài giỏi, đã đem lại thái bình và thịnh vượng cho Trung Hoa sau hàng trăm năm chia cắt, tạo tiền đề vững chắc cho triều đại [[nhà Đường]] thịnh trị về sau.
 
== Thân thế ==
Ông tổ Dương Kiên là người [[HoaHoằng ẨmNông]], Hoằng[[Hoa NôngÂm]] (nay là huyện [[Hoa Âm]], tỉnh [[Thiểm Tây]]). Tổ thứ 5 là Dương Nguyên Thọ<ref name=Tuythu>[http://zh.wikisource.org/wiki/%E9%9A%8B%E6%9B%B8/%E5%8D%B701 Tùy thư, quyển 1: Cao Tổ thượng]</ref> thời [[Bắc Ngụy]], là quan [[Tư mã]] trấn [[Vũ Xuyên]]<ref name=Tuythu />, cùng với ông cố [[Vũ Văn Thái]], người sáng lập ra nhà [[Bắc Chu]], đều là quân nhân của trấn này.
 
Cha Dương Kiên là [[Dương Trung (Nam Bắc triều)|Dương Trung]]<ref name=Tuythu />, bộ tướng của [[Vũ Văn Thái]], bộ thuộc [[Độc Cô Tín]], vì có công lớn nên được phong làm một trong 12 đại tướng quân trong triều, được [[Tây Ngụy Cung Đế]] ban họ ''Phổ Lục Như Thị'' (普六茹氏), sau khi [[Bắc Chu]] dựng nước, phong là ''Tùy quốc công'' (随国公), nhậm chức Trụ quốc Đại tướng quân, [[thụy hiệu]] là ''Hoàn Công'' (桓). Mẹ ông ngườilà họ[[Lữ LãCổ Đào]] (呂苦桃), sinh ra ông đêm ngày Quý Sửu, tháng 6 âm lịch năm Đại Thống thứ 7<ref name=Tuythu /> thời [[Tây Ngụy Văn Đế]] (tức năm [[541]]), tại [[Phùng Nhược tự]] (般若寺), [[Phùng Dực]] (馮翊).
 
Dương Kiên tên thường gọi theo kiểu [[Tiên Ti]] là '''Na La Diên''' (那羅延). Mới 16 tuổi, Dương Kiên đã giữ chức ''Phiêu kị Đại tướng quân'' (骠骑大将军), thêm [[Khai phủ]]<ref name=Tuythu />. Thời [[Bắc Chu Vũ Đế]] (Vũ Văn Ung), Dương Kiên được nối tước ''Tùy quốc công''<ref name=Tuythu /> của cha. Trước sau dã nắm giữ các chức trọng yếu: ''Thượng trụ quốc'' (柱国), ''Đại[[Tùy tưChâu]] mã'',[[Thứ ''Đạisử]] hậu(随州刺史). thừa''Đến tuổi trưởng thành, ''Đạiông tiềncưới nghi''..con gái của [[Độc Cô Tín]] là [[Độc Cô Già La]].▼
 
== Thay Chu lập Tùy ==
Tình hình chính sự nhà Bắc Chu bỗng nhiên có biến động, thay đổi rất nhanh khiến Dương Kiên có cơ hội nắm quyền bính. Nhân Bắc Chu Vũ Đế không may đột ngột lâm bệnh mất khi đang sung sức ([[578]]), [[Bắc Chu Tuyên Đế]] Vũ Văn Uân lên thay lại sa vào hưởng lạc. Tuyên Đế cưới con gái lớn của Dương Kiên là [[Dương Lệ Hoa]] làm [[Hoàng hậu]], vì thế địa vị của Dương Kiên lại tăng lên đáng kể, đủ sức khiến Dương Kiên bắt đầu nắm lấy quyền điều hành triều đình.
 
Tình hình chính sự nhà Bắc Chu bỗng nhiên có biến động, thay đổi rất nhanh khiến Dương Kiên có cơ hội nắm quyền bính. Nhân Chu Vũ Đế không may đột ngột lâm bệnh mất khi đang sung sức (578), Chu Tuyên Đế lên thay lại sa vào hưởng lạc, Dương Kiên bắt đầu nắm lấy quyền điều hành triều đình. Tuyên Đế truỵ lạc và lười nhác, mới 20 tuổi đã nhường ngôi cho con lên làm [[Thái thượng hoàng]], phó mặc việc triều đình cho Dương Kiên để hưởng thụ. [[Bắc Chu Tĩnh Đế]] Vũ Văn Diễn 6 tuổi lên ngôi, Dương Kiên vì là ông ngoại nên được nắm quyền phụ chính, đôn đốc tất cả chính sự trong triều đình. Không bao lâu, thượngThượng hoàng chết yểu khi mới 21 tuổi ([[581]]), Dương Kiên nắm toàn quyền, giả mạo nghi thức làm '''Tả Đại thừa tướng''', tước '''Tùy Vươngvương''' (隋王), các quan lại đều vâng theo.▼
=== Thời trẻ ===
▲Mới 16 tuổi, Dương Kiên đã giữ chức ''Phiêu kị Đại tướng quân'', thêm Khai phủ<ref name=Tuythu />. Thời [[Bắc Chu Vũ Đế]] (Vũ Văn Ung), được nối tước ''Tùy quốc công''<ref name=Tuythu /> của cha. Trước sau dã nắm giữ các chức trọng yếu: ''Thượng trụ quốc'', ''Đại tư mã'', ''Đại hậu thừa'', ''Đại tiền nghi''...
 
Để mua chuộc lòng người, củng cố và phát triển địa vị bản thân, Dương Kiên đã cải cách các luật lệ quá hà khắc của thời [[Bắc Chu Tuyên Đế]], pháp lệnh rõ ràng, rất tiết kiệm, nên rất được lòng các quan trong triều và nhân dân. Đồng thời cũng tiêu diệt các lực lượng đối kháng như [[Uất Trì Huýnh]], diệt các chư hầu hoàng tộc [[Bắc Chu]]. Cuối cùng vào [[tháng hai|tháng 2]] năm [[581]] chính thức diễn ra màn kịch nhường ngôi, buộc [[Bắc Chu Tĩnh Đế|Tĩnh Đế]] họ Vũ Văn thoái vị, Dương Kiên lên ngôi lập ra [[nhà Tùy]], đặt niên hiệu là '''Khai Hoàng''' (开皇).▼
=== Vươn lên nắm quyền ===
▲Tình hình chính sự nhà Bắc Chu bỗng nhiên có biến động, thay đổi rất nhanh khiến Dương Kiên có cơ hội nắm quyền bính. Nhân Chu Vũ Đế không may đột ngột lâm bệnh mất khi đang sung sức (578), Chu Tuyên Đế lên thay lại sa vào hưởng lạc, Dương Kiên bắt đầu nắm lấy quyền điều hành triều đình. Tuyên Đế truỵ lạc và lười nhác, mới 20 tuổi đã nhường ngôi cho con lên làm [[Thái thượng hoàng]], phó mặc việc triều đình cho Dương Kiên để hưởng thụ. [[Bắc Chu Tĩnh Đế]] 6 tuổi lên ngôi, Dương Kiên vì là ông ngoại nên được nắm quyền phụ chính, đôn đốc tất cả chính sự trong triều đình. Không bao lâu, thượng hoàng chết yểu khi mới 21 tuổi (581), Dương Kiên nắm toàn quyền, giả mạo nghi thức làm '''Tả Đại thừa tướng''', tước '''Tùy Vương''' các quan lại đều vâng theo.
 
▲Để mua chuộc lòng người, củng cố và phát triển địa vị bản thân, Dương Kiên đã cải cách các luật lệ quá hà khắc của thời [[Bắc Chu Tuyên Đế]], pháp lệnh rõ ràng, rất tiết kiệm, nên rất được lòng các quan trong triều và nhân dân. Đồng thời cũng tiêu diệt các lực lượng đối kháng như [[Uất Trì Huýnh]], diệt các chư hầu hoàng tộc [[Bắc Chu]]. Cuối cùng vào [[tháng hai|tháng 2]] năm [[581]] chính thức diễn ra màn kịch nhường ngôi, buộc [[Bắc Chu Tĩnh Đế|Tĩnh Đế]] họ Vũ Văn thoái vị, Dương Kiên lên ngôi lập ra [[nhà Tùy]], đặt niên hiệu là Khai Hoàng.
 
== Hoàng đế Đại Tùy ==
 
=== Thống nhất Trung Hoa ===
Năm Khai Hoàng thứ 7 ([[587]]), Tùy Văn Đế tiêu diệt [[Hậu Lương (Nam triều)|Hậu Lương]] ở phía namNam.
 
Năm Khai Hoàng thứ 8 ([[588]]), vua phong cho con trai thứ là Tấn vương [[Tùy Dạng Đế|Dương Quảng]] làm Thống soái, đem theo 50 vạn đại quân tiến xuống phía nam, chỉ trong thời gian 4 tháng (đầu năm 589) đã tiêu diệt [[nhà Trần (Trung Quốc)|nhà Nam Trần]] thối nát, bắt Trần Hậu Chủ [[Trần Thúc Bảo]], lại một lần nữa thực hiện được việc thống nhất toàn cõi đất nước chia cắt kể từ năm 304 (thời [[Ngũ Hồ thập lục quốc|Ngũ Hồ Thập lục quốc]]).
Dòng 123:
 
==Gia đình==
*Cha Thân phụ: [[Dương Trung (Tùy Thái Tổ)|Dương Trung]] (杨忠; 507 - 568), sau được truy tôn [[Dương Trung (Tùy ''Thái Tổ)|Tùy TháiVũ Tổ]]Nguyên hoàng đế'' (太祖武元皇帝).
* Thân mẫu: [[Lữ Cổ Đào]] (吕苦桃), sau truy thụy là ''Nguyên Minh hoàng hậu'' (元明皇后). Con gái của Thượng trụ quốc [[Lữ Song Chu]] (呂双周) và [[Tề Quận phu nhân]] Diêu thị (齐郡夫人姚氏).
*Mẹ: Lã Cổ Đào (吕苦桃), vợ lẽ Dương Trung
* Thê thiếp:
**# [[Văn Hiến hoàng hậu]] [[Độc Cô Già La (文獻皇后獨狐伽羅), con gái [[Độc Cô Tín]].
**# [[Tuyên Hoa phu nhân]] Trần thị (宣華夫人陳氏), nguyên là ''Ninh Viễn công chúa'' (寧遠公主) - thậpcon gái tứthứ nữ14 của [[Trần Tuyên Đế]].
**# [[Dung Hoa phu nhân]] Thái thị (容華夫人蔡氏).
**# [[Hoằng Chính phu nhân]] Trần thị (弘政夫人陈氏), nguên là ''Lâm Xuyên công chúa'' (临川公主) - nhịcon thậpgái tứthứ nữ24 của [[Trần Tuyên Đế]].
**# Cung nhân Uất Trì thị (宮人尉迟氏), tôn nữ của [[Uất Trì Huýnh]], bị Độc Cô hoàng hậu sát hại.
* Hoàng tử: các con trai đều do Độc Cô hoàng hậu sinh ra.
*Con trai:
**# Phòng Lăng vương [[Dương Dũng]] (chữ Hán: [房陵王杨勇; ? - 604], tự ''Hiển Địa Phạt'' (睍地伐), Thái tử đầu tiên của [[nhà Tùy]] được phong từ năm [[581-604]]. Sau thì bị Dương Quảng gièm pha, hại chết.
**# [[Tùy Dạng Đế|]] Dương Quảng]] ([楊廣; 569-11/3/617)], hoàngtự đế''A thứMa'' 2(阿𡡉), nhàsơ Tùy,phong Tùy''Tấn Dạngvương'' Đế(晋王).
**# Tần Hiếu vương [[Dương Tuấn]] ([秦孝王楊俊, 571–600)571 – 600], thụtiểu phongdanh năm''A 581Chi'' (阿祗).
**# Thục vương [[Dương Tú]] ([蜀王楊秀, 573–618)573 – 618], phong tước ''Việt vương'' (越王) năm [[581]], cải phong ''Thục vương'' năm [[581]]. Khi Thái tử Dương Dũng bị phế, tỏ ý bất mãn với Nhị huynh Dương Quảng, nên bị Dương Quảng cùng [[Dương Tố]] lập mưu đổ tội. Năm [[602]], bị khép tội mưu phản, giáng làm thứ dân năm 602, sau bị [[Vũ Văn Hóa Cập]] giết.
**# Hán vương [[Dương Lượng]] ([漢王楊諒, 575–605),575 phong– tước605], Hántự vương''Đức nămChương'' 581(德章), bị giáng làm thứ dân năm 604.
* Hoàng nữ: trừ Dương Lệ Hoa là do Độc Cô hoàng hậu sinh ra, còn lại không rõ.
* Con gái
**# Trưởng nữ [[Dương Lệ Hoa]] ([楊麗華, 561–609)], là hoàng[[Hoàng hậu]] của [[Bắc Chu Tuyên Đế]], sau là ''Lạc Bình công chúa'' (樂平公主).
**# Ngũ nữ Lan lăng công chúa [[Dương A Ngũ]] ([蘭陵公主楊阿五, 573–604), Lan Lăng công chúa], thoạt đầu hạ giá [[Vương Phụng Hiếu]] (王奉孝), sau cải giá [[Liễu Thuật]] (柳述).
**# [[Tương Quốc công chúa]] (襄国公主), hạ giá [[Lý Trường Nhã]] (李長雅).
**# [[Quảng Bình công chúa]] (廣平公主), hạ giá [[Vũ Văn Tĩnh Lễ]] (宇文靜禮).
# [[Nghĩa Phong công chúa]] (义丰公主), hạ giá [[Liễu Cấn]] (柳艮).
 
== Xem thêm ==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Tùy_Văn_Đế”