Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Attila”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n sửa chính tả 3, replaced: bachkhoatoanthu.gov.vn → xxxx (2) using AWB |
xóa các nguồn tự xuất bản |
||
Dòng 15:
}}
'''Attila''' ([[chữ Hán]]:阿提拉, phiên âm Hán Việt: '''A Đề Lạp''';<ref>{{chú thích web| url = http://baike.baidu.com/view/19872.htm | tiêu đề = 阿提拉_百度百科 | author = | ngày = | ngày truy cập = 2 tháng 6 năm 2014 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref><ref name="danchua.eu">http://www.danchua.eu/373.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=1895&cHash=164aad98f5</ref> [[406]] – [[453]]), người châu Âu gọi ông là '''Attila Rợ Hung''', và đặt biệt hiệu là "Ngọn roi của Thượng đế" hoặc "tai họa của trời" (''fléau de dieu''), là Thiền Vu của [[Đế quốc Hung Nô]] từ năm 434 đến khi [[chết|qua đời]] vào năm 453<ref>{{chú thích web| url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/42236/Attila | tiêu đề = Attila (king of the Huns) | author = | ngày = | ngày truy cập = 2 tháng 6 năm 2014 | nơi xuất bản = Encyclopedia Britannica | ngôn ngữ = }}
Trong thời kì đó, ông là một trong những mối hiểm họa đáng sợ của cả [[Đế quốc Đông La Mã]] và [[Đế quốc Tây La Mã|Tây La Mã]]. Ông đã chinh phạt bán đảo [[Balkan]] hai lần và tiến tới xứ [[Gallia|Gaule]] ([[Pháp]] ngày nay) và vươn xa tới [[Orléans|Orleans]] ([[Paris]] ngày này). Thậm chí có lần ông còn suýt nữa tiến chiếm kinh thành [[Constantinopolis]] của người Đông La Mã, nhưng một dịch bệnh khiến ông không thành công. Và sau đó, ông bị thất bại ê chề trước quân Tây La Mã trong trận đánh kịch liệt tại [[Trận Châlons|Chalons]] vào năm [[451]], do đó ông phải rút quân trở về. Năm sau tức là năm [[452]], ông lại thân hành ra quân, lần này thì họ đánh thẳng vào đất [[Ý]], chiếm lĩnh được vài thành phố, nhưng sau đó lại phải lui binh.<ref name="FranzBäuml1">Franz H. Bäuml, Marianna D. Birnbaum, ''Attila: the man and his image'', trang 11</ref><ref>Franz H. Bäuml, Marianna D. Birnbaum, ''Attila: the man and his image'', trang 1</ref>
Dòng 32:
Trong các chiến dịch của Attila ngoài người Hung Nô còn có sự tham gia của các bộ lạc man tộc khác người Văngđan (Vandales), Ôxtơrôgôt (Ostrogoth), Giêpiđê (Gepider) và Frăng (Franc). Với lực lượng hùng hậu và đặc biệt là sự tinh nhuệ, dũng mãnh, thiện chiến của [[kỵ binh]] Hung Nô, Attila đã tàn phá đế quốc [[Đế quốc Đông La Mã|Đông La Mã]] (443, 447 - 48), Gôlơ (Gaule; 451) và vào năm [[451]], Attila chạm trán với danh tướng La Mã là [[Flavius Aetius]] và vua [[visigoth|người Visigoth]] là [[Theodoric]] trong một [[trận Châlons|trận đánh kịch liệt diễn ra trên cánh đồng Catalaunique]] ở Đông Bắc [[Pháp]]. Trận chiến này có lẽ là bế tắc, hoặc là không quyết định kẻ thắng người thua do chính Flavius Aetius đề xuất, tuy nhiện nó phá vỡ tan nát cái huyền thoại về một ông vua Attila bất khả chiến bại. Ông rất tức giận trước chiến bại không thể đoán trước này, theo lời kể của "Biên niên sử xứ Gaul" (''Chronica Gallica'').<ref name="FranzBäuml21">Franz H. Bäuml, Marianna D. Birnbaum, ''Attila: the man and his image'', trang 21</ref>
Chiến bại thảm hại tại Chalons là một đòn giáng sấm sét vào tinh thần toàn quân Hung Nô Thất bại này buộc ông phải lui binh về [[Hungary|Hungari]] củng cố lực lượng và năm 452, ông lại xuất binh lại đánh sang đánh Bắc [[Ý]]. Sau một vài thắng lợi ban đầu như cuộc tấn công thành Aquileia và cả cố đô [[Milano]] của người La Mã, cuộc xâm lược này thất bại hoàn toàn.<ref name="FranzBäuml21"/> Dưới thời Attila, liên minh các bộ lạc Hung Nô đạt tới giai đoạn cực thịnh, sau khi Attila chết (453) liên minh này đã tan rã.
Dưới thời ông, sức mạnh Hung Nô lên tới đỉnh cao kỵ binh Hung Nô trở thành một trong những đạo quân thiện chiến nhất trong lịch sử, thôn tính hầu hết trung Á vào năm 450 và đã tiến tràn sang châu Âu (đến tận nước Pháp).
== Cái chết ==
Năm 453 công nguyên, Attila cưới một thiếu nữ tên là Ildico. Nổi tiếng về sự hung mãnh trên chiến trường nhưng bình thường, Attila ăn uống rất ít trong các bữa tiệc lớn.
| |||