Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đá gà”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n clean up using AWB
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
[[Tập tin:What a superb kick!.jpg|nhỏ|phải|Xem chọi gà ở Việt Nam]]
[[Tập tin:Jean leon gerome combat de coqs.jpg|nhỏ|phải|Tranh chọi gà do [[Jean-Léon Gérôme]] ([[1847]]) vẽ]]
'''Chọi gà''' hay '''đá gà''' là một trò chơi dân gian phổ biến trên thế giới. Tại Việt Nam, trò chơi này đã xuất hiện từ thời [[nhà Lý]], do những quân sĩ của [[Lý Thường Kiệt]] đem về sau những cuộc chinh phạt [[Chiêm Thành]].<br />Nhiều nước vì lý do bảo vệ súc vật cấm đá gà, tại Ba tây từ năm 1934, tại Anh quốc từ năm 1835.
[[Tập tin:What a superb kick!.jpg|nhỏ|phải|Xem chọi gà ở Việt Nam]]
==[[Giống gà đá]]==
'''Chọi gà''' hay '''đá gà''' là một trò chơi dân gian phổ biến trên thế giới.
Ở [[Việt Nam]] mỗi địa phương đều có giống gà nòi nổi tiếng. Miền Bắc có gà Đồ Sơn ([[Hải Phòng]]), Nghi Tàm, Nghĩa Đô, Vân Hồ ([[Hà Nội]]). Miền Nam có gà Chợ Lách([[Bến Tre]]), Cao Lãnh ([[Đồng Tháp]]), Châu Đốc ([[An Giang]]), Bà Điểm, Gà tre đá cựa một số bắt nguồn từ Hố Nai (Đồng Nai), Tân Biên (Biên Hòa)... Tuy nhiên ở miền Nam chủ yếu đá gà cựa. Đá gà cựa là một hình thức sát phạt, người ta thường mua cựa sắt tra vào chân gà hoặc chuốt cựa gà thật bén. Chơi gà cựa thiên về ăn thua, không chiêm ngưỡng được tài nghệ của gà. Ở miền Trung chơi đá gà đòn, thế và chỉ đá gà con (không đá gà kiến, gà pha, ga ri...). Miền Trung có nhiều lò gà tên tuổi: [[Khánh Hòa]] có gà Phan Rang; [[Phú Yên]] có gà Vạn Giã, Gò Dúi; [[Quảng Ngãi]] có gà Sông Vệ, Sa Huỳnh; đặc biệt ở [[Bình Định]] nổi tiếng gà đòn, thế. Nếu đá gà liên tỉnh, các nơi gặp gà Bình Định phải kiêng dè, thận trọng. Bình Định có nhiều lò gà nổi danh: Hoài Nhơn có gà Hoài Châu, Kim Giao (Hoài Hải); Hoài Ân có gà Mộc Bài (Ân Phong); Phù Cát có gà Cát Chánh; Tuy Phước có gà Gò Bồi; Quy Nhơn có gà Phú Tài; đặc biệt Tây Sơn có gà Bắc Sông Kôn (dòng gà Nguyễn Lữ lưu truyền).
 
==Chọn gà==
Tại Việt Nam, trò chơi này đã xuất hiện từ thời [[nhà Lý]], do những quân sĩ của [[Lý Thường Kiệt]] đem về sau những cuộc chinh phạt [[Chiêm Thành]].<br />
[[Tập tin:So what do you want now?.jpg|nhỏ|tráiphải|Gầm ghè.]]
Nhiều nước vì lý do bảo vệ súc vật cấm đá gà, tại Ba tây từ năm 1934, tại Anh quốc từ năm 1835...
[[Tập tin:Cockfighting VN.jpg|nhỏ|tráiphải|Khóa cổ.]]
 
[[Tập tin:And now, we have the winner....jpg|nhỏ|tráiphải|Song phi]]
==Giống gà đá==
[[Gà]] [[đá]] quan trọng nhất là [[tông mái]]. Gà mái nòi, chủ không bao giờ bán mà chỉ tặng, biếu cho người rất thân để giữ giống, giữ tông "[[chó]] giống [[cha]], gà giống [[mẹ]]" là vậy. Những con gà tài chịu đòn giỏi, sức bền, có nhiều thế [[độc]] là do gà mẹ [[di truyền]]. Gà nòi cha cũng quan trọng, gà cha cũng phải tài, ăn nhiều độ, chưa thua thì mới sinh ra được gà tài, gà hay. Thường một đám gà con khi tuyển chọn cũng chỉ được một vài con gà tài. Chọn gà tài trước tiên là xem hình dáng, tướng mạo, xét kỹ 5 bộ phận trên mình gà, gọi là ngũ thường, và còn xem [[chân]] gà và [[mắt]] long cung tiếng [[gáy]] phải là gáy khét.
Ở [[Việt Nam]] mỗi địa phương đều có giống gà nòi nổi tiếng. Miền Bắc có gà Đồ Sơn ([[Hải Phòng]]), Nghi Tàm, Nghĩa Đô, Vân Hồ ([[Hà Nội]]). Miền Nam có gà Chợ Lách([[Bến Tre]]), Cao Lãnh ([[Đồng Tháp]]), Châu Đốc ([[An Giang]]), Bà Điểm, Gà tre đá cựa một số bắt nguồn từ Hố Nai (Đồng Nai), Tân Biên (Biên Hòa)... Tuy nhiên ở miền Nam chủ yếu đá gà cựa. Đá gà cựa là một hình thức sát phạt, người ta thường mua cựa sắt tra vào chân gà hoặc chuốt cựa gà thật bén. Chơi gà cựa thiên về ăn thua, không chiêm ngưỡng được tài nghệ của gà. Ở miền Trung chơi đá gà đòn, thế và chỉ đá gà con (không đá gà kiến, gà pha, ga ri...).
 
Miền Trung có nhiều lò gà tên tuổi: [[Khánh Hòa]] có gà Phan Rang; [[Phú Yên]] có gà Vạn Giã, Gò Dúi; [[Quảng Ngãi]] có gà Sông Vệ, Sa Huỳnh; đặc biệt ở [[Bình Định]] nổi tiếng gà đòn, thế. Nếu đá gà liên tỉnh, các nơi gặp gà Bình Định phải kiêng dè, thận trọng.
 
Bình Định có nhiều lò gà nổi danh: Hoài Nhơn có gà Hoài Châu, Kim Giao (Hoài Hải); Hoài Ân có gà Mộc Bài (Ân Phong); Phù Cát có gà Cát Chánh; Tuy Phước có gà Gò Bồi; Quy Nhơn có gà Phú Tài; đặc biệt Tây Sơn có gà Bắc Sông Kôn (dòng gà Nguyễn Lữ lưu truyền).
 
==Cách chọn gà đá==
[[Tập tin:So what do you want now?.jpg|nhỏ|trái|Gầm ghè.]]
[[Tập tin:Cockfighting VN.jpg|nhỏ|trái|Khóa cổ.]]
[[Tập tin:And now, we have the winner....jpg|nhỏ|trái|Song phi]]
[[Gà]] [[đá]] quan trọng nhất là [[tông mái]]. Gà mái nòi, chủ không bao giờ bán mà chỉ tặng, biếu cho người rất thân để giữ giống, giữ tông "[[chó]] giống [[cha]], gà giống [[mẹ]]" là vậy. Những con gà tài chịu đòn giỏi, sức bền, có nhiều thế [[độc]] là do gà mẹ [[di truyền]]. Gà nòi cha cũng quan trọng, gà cha cũng phải tài, ăn nhiều độ, chưa thua thì mới sinh ra được gà tài, gà hay. Thường một đám gà con khi tuyển chọn cũng chỉ được một vài con gà tài.
 
Chọn gà tài trước tiên là xem hình dáng, tướng mạo, xét kỹ 5 bộ phận trên mình gà, gọi là ngũ thường, và còn xem [[chân]] gà và [[mắt]] long cung tiếng [[gáy]] phải là gáy khét.
 
*[[Mỏ]] to thẳng, [[miệng]] rộng, [[đầu]] mồng [[dâu]], mắt chữ điền.
Hàng 27 ⟶ 16:
*[[Chân]] thanh, ngón thắt, vảy mỏng - khô.
 
Tuy nhiên, như ông bà xưa thường nói "dị kỳ tướng tất hữu kỳ tài", cũng có trường hợp gà có dị tật nhưng có tài. Về chọn [[màu]] [[lông]], trong các loại [[màu ô]], [[xám]], [[tía]], [[nhạn]], [[cải]], ó... thông thường có 3 màu lông phổ biến: ô, tía, xám. Gà màu ô phải là ô ướt hoặc ô toàn sắc; gà tía phải là tía mật ngã màu đen; gà xám phải là xám khô, vì vậy dân gian mới có câu rằng: "Nhứt điều ô, nhì xám khô, ba ô ướt". Nếu như chọn gà xám, không nên chọn gà chân trắng, vì gà xám chân trắng sức không bền, dễ thua, ngược lại gà tía chân trắng thì hay, bén đòn nên có những câu:
Tuy nhiên, như ông bà xưa thường nói "dị kỳ tướng tất hữu kỳ tài", cũng có trường hợp gà có dị tật nhưng có tài.
 
Về chọn [[màu]] [[lông]], trong các loại [[màu ô]], [[xám]], [[tía]], [[nhạn]], [[cải]], ó... thông thường có 3 màu lông phổ biến: ô, tía, xám. Gà màu ô phải là ô ướt hoặc ô toàn sắc; gà tía phải là tía mật ngã màu đen; gà xám phải là xám khô, vì vậy dân gian mới có câu rằng: "Nhứt điều ô, nhì xám khô, ba ô ướt".
 
Nếu như chọn gà xám, không nên chọn gà chân trắng, vì gà xám chân trắng sức không bền, dễ thua, ngược lại gà tía chân trắng thì hay, bén đòn nên có những câu:
:Gà ô chân trắng mẹ mắng cũng mua.
 
:Gà trắng chân chì mua chi giống ấy.
 
Nếu chọn được tía ngũ sắc (năm màu lông) chân trắng, thì khó có gà nào địch nổi, trừ thần kê. Chỉ giống gà ô mới có thần kê, vậy mới có câu:
 
:Gà ô chân trắng mỏ ngà.
:đá đâu thắng đấy gọi là thần kê.
Ngoài ra con gà nào gáy 7 tiếng trở lên nhưng gáy giật từng tiếng, đó cũng là thần kê. Người ta nói: "Gà tức nhau tiếng gáy" là do đó mà ra. Chọn [[vảy]] gà hay, gà tài rất quan trọng. Đòn, thế đá của gà hay, gà tài thường thể hiện trên vảy ở hai chân. Có hằng trăm loại vảy tốt khác nhau, nhưng tiêu biểu là các loại vảy: tứ trụ, liên chu, liên giáp nội, đại giáp, tam tài, trường thành, huỳnh kiều, xuyên thành giáp, chân lông vảy loạn, án thiên đệ nhất, án địa (địa phủ), giao long (hai hàng trơn), lục đinh (3 cựa mỗi chân), nếu lục đinh có 2 cựa rung rinh gà ấy mới qúy; đặc biệt gà có vảy "đệ nhất thần đao" (linh giáp tử) được gọi là linh kê...
 
Ngoài ra con gà nào gáy 7 tiếng trở lên nhưng gáy giật từng tiếng, đó cũng là thần kê. Người ta nói: "Gà tức nhau tiếng gáy" là do đó mà ra.
 
Chọn [[vảy]] gà hay, gà tài rất quan trọng. Đòn, thế đá của gà hay, gà tài thường thể hiện trên vảy ở hai chân. Có hằng trăm loại vảy tốt khác nhau, nhưng tiêu biểu là các loại vảy: tứ trụ, liên chu, liên giáp nội, đại giáp, tam tài, trường thành, huỳnh kiều, xuyên thành giáp, chân lông vảy loạn, án thiên đệ nhất, án địa (địa phủ), giao long (hai hàng trơn), lục đinh (3 cựa mỗi chân), nếu lục đinh có 2 cựa rung rinh gà ấy mới qúy; đặc biệt gà có vảy "đệ nhất thần đao" (linh giáp tử) được gọi là linh kê...
 
Tuy nhiên chọn gà cho được một trong các loại vảy trên cũng rất khó. Có một số đặc điểm đặc biệt của gà tài mà chỉ có chủ mới biết: gà có vảy "yểm long", vảy này rất nhỏ nằm núp dưới một vảy của ngón chân nội hoặc ngoại, vảy này cũng được gọi "dặm đầu tằm" hoặc "lưỡi đầu rồng" nếu vảy núp dưới ngón ngọ (ngón giữa) gọi là vảy "núp đấu" gà có vảy "yểm long" là gà chiến, có nhiều đòn hiểm; gà có bớt [[lưỡi]] (bớt son tốt hơn bớt đen), cũng là gà quý. Gà lông [[voi]] cũng là gà tài: [[lông]] cứng, dẻo, xoắn như dây [[thép]] thường mọc 1 lông ở [[đuôi]], hoặc 2 lông ở 2 cánh.
Hàng 51 ⟶ 30:
Người sành chơi còn chọn gà khi ngủ: Gà ngủ trên [[cây]] thòng [[đầu]] xuống đất, hoặc ngủ dưới đất trải dài cổ, xoãi cánh là kiểu "ngủ đầu xà", hay "tử mỵ", gà này cũng thuộc loại hiếm quý, gan dạ, đại tài. Nhưng quan trọng nhất trong gà đá là đòn và thế. Ở miền Trung, cựa gà được bịt bằng băng keo, chủ yếu để gà dùng đòn, thế thi đấu, hạn chế đấu cựa. Những thế đòn tốt là: cột kèo hai bên đá sỏ ngang, hoặc đá bản lưng (mã kỵ); gà đi dưới thì luồn lách đâm lườn, xỏ vỉa hoặc đá mé hầu. Một số đòn thế khác như đá khấu, mé, cần ba, quăng chân không cũng là những đòn thế hiểm.
 
Gà chạy [[kiệu]] cũng là loại gà tài: khi xáp trận gà kiệu chỉ tranh đá đối phương một vài hiệp rồi bỏ đối phương chạy vòng theo di (mành), đối phương chạy theo thì quay lại đá tạt vào mặt khiến đối phương phải đui mắt hoặc gãy mỏ; song quý nhất trong giao đấu là loại gà biết sinh thế, bất kỳ các loại thế nào của đối phương cũng ứng tác để trừ và sinh thế khác đánh trả. Chăm sóc gà rất khó đò hỏi sự siêng năng. Khi cho ăn cần treo lên cao để gà có thể nhón chân vì thế gà đá sẽ hay hơn. Khi cho ăn cần đãi sạch [[lúa]], đôi khi cho ăn thêm mồi có thể là [[thịt]] [[bò]], [[tép]], [[lươn]]. Ngoài ra cho ăn thêm [[giá]] hoặc [[cà]] để gà mát đá đòn mạnh. Cần chọn gà có những vảy sao để có thể chống trả đòn hiểm của đối thủ: hai hàng trơn, tứ trực, song âm song dương, ám long... Ngoài ra có thể chọn những gà có vảy: gạc thập, xuyên đao, xuyên tạc, huyền trâm, hàm long, địa giáp.. vì có thể giết địch thủ rất nhanh chóng.
 
Chăm sóc gà rất khó đò hỏi sự siêng năng. Khi cho ăn cần treo lên cao để gà có thể nhón chân vì thế gà đá sẽ hay hơn. Khi cho ăn cần đãi sạch [[lúa]], đôi khi cho ăn thêm mồi có thể là [[thịt]] [[bò]], [[tép]], [[lươn]]. Ngoài ra cho ăn thêm [[giá]] hoặc [[cà]] để gà mát đá đòn mạnh.
Cần chọn gà có những vảy sao để có thể chống trả đòn hiểm của đối thủ: hai hàng trơn, tứ trực, song âm song dương, ám long... Ngoài ra có thể chọn những gà có vảy: gạc thập, xuyên đao, xuyên tạc, huyền trâm, hàm long, địa giáp.. vì có thể giết địch thủ rất nhanh chóng.
 
== Xem thêm ==
* [[Hùng kê quyền]]
{{chim}}
{{thể loại Commons|Cockfighting}}
 
==Chú thích==
{{Tham khảo|2}}
 
==Tham khảo==
* {{wikispecies-inline}}
== Xem thêm ==
 
* [[Hùng kê quyền]]
{{thể loại Commons|Cockfighting}}
[[Thể loại:Trò chơi]]
[[Thể loại:Giải trí]]