Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Elizabeth I của Anh”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
→Liên kết ngoài: AlphamaEditor, Restructure category + change Thể loại:Mất 1603 by Thể loại:Mất năm 1603, Executed time: 00:00:02.0811190 using AWB |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 5:
| cỡ hình = 250px
| caption =
| succession = [[Danh sách vua và
| moretext = ([[danh sách vua và
| reign = [[17 tháng 11]], [[1558]] – [[24 tháng 3]], [[1603]]
| coronation = [[15 tháng 1]], [[1559]]
Dòng 25:
{{Bài cùng tên|Elizabeth}}
'''Elizabeth I của Anh''' ([[tiếng Anh]]: Queen Elizabeth I of England; [[7 tháng 9]] năm [[1533]] – [[24 tháng 3]] năm [[1603]]) là [[Danh sách vua và
Elizabeth khởi sự cai trị đất nước bằng cách tìm kiếm những lời tư vấn khôn ngoan và thích đáng,<ref>"I mean to direct all my actions by good advice and counsel." Elizabeth's first speech as queen, [[Hatfield House]], [[20 November]] [[1558]]. Loades, 35.</ref> những quyết định chính trị của Nữ vương thường dựa vào một nhóm các cố vấn đáng tin cậy được đặt dưới sự dẫn dắt của [[William Cecil]], Nam tước Burghley. Một trong những quyết định quan trọng đầu tiên của Elizabeth là quay sang ủng hộ việc xác lập giáo hội theo khuynh hướng [[Tin Lành|Kháng Cách]] cho nước Anh, với Nữ vương là Thống đốc Tối cao của Giáo hội. Từ đây hình thành và phát triển [[Anh giáo]]. Trái với sự mong đợi của thần dân cũng như của [[Quốc hội Anh|Quốc hội]], Elizabeth không hề kết hôn. Mặc dù luôn cẩn trọng trong đối ngoại và dè dặt khi ủng hộ các chiến dịch quân sự tại [[Hà Lan]], [[Pháp]] và [[Cộng hòa Ireland|Ireland]], chiến tích nước Anh đánh bại hạm đội của [[Tây Ban Nha]] (''Armada '') năm [[1588]] được nối kết với tên tuổi của Nữ vương và thường được xem là một trong những chiến thắng lừng lẫy nhất trong lịch sử nước Anh.
Dòng 31:
Giai đoạn này thường được nhắc đến như là [[Thời kỳ Elizabeth]] hoặc Thời Hoàng kim Elizabeth. Các nhà viết kịch [[William Shakespeare]], [[Christopher Marlowe]] và [[Ben Johnson]] đã tạo nên thanh danh cho mình trong thời kỳ này; [[Francis Drake]] trở thành [[người Anh]] đầu tiên thực hiện một chuyến hải hành vòng quanh [[Trái Đất]]; [[Francis Bacon]] thiết lập quan điểm [[chính trị]] và [[triết học]]; [[Bắc Mỹ]] trở thành thuộc địa của Anh do công của [[Walter Raleigh]] và Sir [[Humphrey Gilbert]].
Elizabeth là một quân vương điềm tĩnh, quyết đoán và tỏ ra bảo thủ hơn vua cha và vua em.<ref name=autogenerated3>Starkey, 5.</ref> Câu nói được bà yêu thích là "video et taceo" (Tôi quan sát và tôi im lặng).<ref>Neale, 386.</ref> Chính phẩm hạnh này đã nhiều lần cứu
[[Virginia]], một trong 13 khu thuộc địa, về sau hợp nhất để trở nên [[Hoa Kỳ|Hợp chúng quốc Hoa Kỳ]], được đặt tên theo một danh hiệu của Elizabeth, "Nữ vương Đồng trinh" (The Virgin Queen).
Dòng 37:
Tuy nhiên, các sử gia tỏ ra nghiêm khắc hơn, họ thường miêu tả Elizabeth là người nóng tính,<ref>In 1593, the French ambassador confessed: "When I see her enraged against any person whatever, I wish myself in Calcutta, fearing her anger like death itself". Somerset, 731–32.</ref> đôi khi thiếu quyết đoán<ref>Somerset, 729.</ref> và cho rằng bà thành công là nhờ may mắn. Những năm cuối triều đại Elizabeth, một loạt những khó khăn về kinh tế và quân sự đã làm giảm sút uy tín của Nữ vương đến mức khi bà qua đời nhiều người đã thở phào nhẹ nhõm.
Dù vậy, Elizabeth vẫn được các sử gia xem là một nhà cai trị có sức thu hút cá nhân và biết cách vượt qua mọi trở ngại để tồn tại trong một thời kỳ mà chính quyền thường hạn chế và thiếu hiệu quả, và khi vua chúa các Vương quốc láng giềng luôn phải đối phó với các khó khăn trong nước với nguy cơ Vương quyền có thể bị tổn hại nghiêm trọng, như trường hợp của các đối thủ của Elizabeth như Nữ vương [[Mary Stuart (
Sau thời trị vì ngắn ngủi của em trai và chị, triều đại kéo dài 45 năm của Nữ vương Elizabeth đã cống hiến một giai đoạn ổn định rất quý báu cho Vương quốc Anh và là nhân tố chủ chốt giúp hình thành ý thức dân tộc cho người dân Anh.<ref name=autogenerated3 />
Dòng 57:
Henry VIII qua đời năm 1547, truyền ngôi cho Edward VI. [[Catherine Parr]], người vợ cuối của Henry, kết hôn với [[Thomas Seymour]], cậu của Edward VI. Seymour đem Elizabeth về nhà mình. Người ta tin rằng Seymour muốn tạo lập quan hệ thân tình với Elizabeth khi cô sống trong nhà ông. Ở đây, cô nhận lãnh giáo huấn từ Roger Ascham. Dưới ảnh hưởng của Catherine Parr và Ascham, Elizabeth được trưởng dưỡng trong đức tin [[Tin Lành|Kháng Cách]] (''Protestant'').
[[Tập tin:Embroidered bookbinding Elizabeth I.jpg|nhỏ|190px|trái|''The Miroir or Glasse of the Synneful Soul'', bản thảo do Elizabeth, lúc 11 tuổi, dịch từ [[tiếng Pháp]], để dâng cho [[Catherine Parr]] năm 1544. Bìa sách thêu được cho là do chính tay Nữ
Khi vua em Edward là người Kháng Cách sùng tín, còn trị vì, địa vị của Elizabeth vẫn còn an toàn. Đến năm [[1553]], Edward qua đời ở tuổi mười lăm vì bệnh tật từ khi còn nhỏ. Edward để lại một di chúc thay thế di chúc của Henry. Bất kể Đạo luật Kế vị 1544, di chúc này loại bỏ Mary và Elizabeth khỏi quyền kế thừa và công bố Lady Jane Grey, người được Thomas Seymour bảo hộ, là người kế vị.<ref>Loades, 24–25.</ref> Một sự hợp tác giữa Thomas và John Dudley, Công tức xứ Northumberland, con trai của John, Guilford Dudley, đã kết hôn với Jane. Lady Jane lên ngai, nhưng bị phế truất chỉ hai tuần lễ sau đó. Trong sự tung hô của dân chúng, Mary chiến thắng tiến vào [[Luân Đôn]], với cô em cùng cha khác mẹ, Elizabeth, ở bên cạnh.<ref>Elizabeth had assembled 2,000 horsemen, "a remarkable tribute to the size of her affinity". Loades 25.</ref>
Mối liên kết giữa hai chị em không kéo dài. Mary quyết tâm đàn áp đức tin Kháng Cách mà Elizabeth tiếp nhận từ khi còn bé, và buộc mọi người phải dự lễ [[Misa]]. Elizabeth không có sự lựa chọn nào khác phải tỏ ra phục tùng
Sau một thời gian trị vì ôn hòa, Mary, một người [[Công giáo]] sùng tín, khởi sự theo đuổi chính sách ngược đãi người Kháng Cách mà
== Lên ngôi ==
[[Tập tin:Hatfield House Old Palace.jpg|thumb|right|260px|Phần còn lại của lâu đài cổ Hatfield House. Tại đây Elizabeth nghe tin Mary qua đời trong tháng 11 năm 1558.]]
Tháng 11 năm [[1558]], sau cái chết của Mary, Elizabeth I lên ngôi báu nước Anh. So với Mary,
Elizabeth lên ngai lúc 25 tuổi. Suốt trong lễ đăng quang ngày [[15 tháng 1]] năm [[1559]], Elizabeth được dân chúng chào đón tung hô, họ diễn kịch và đọc thơ tán tụng nhan sắc và trí tuệ của
Lễ đăng quang của Elizabeth I là lần cuối cùng được cử hành theo nghi thức Latin; từ đó, các lễ đăng quang, ngoại trừ của George I, đều được cử hành theo nghi thức Anh. Elizabeth thuyết phục Matthew Parker nhận lãnh chức vụ Tổng Giám mục Canterbury.
Ngày [[20 tháng 11]] năm [[1558]], Elizabeth nói chuyện với Hội đồng Tư vấn và các nhà quý tộc tụ họp về Hatfield để tuyên thệ trung thành với
{{cquote|
...trọng trách đặt nặng trên vai làm trẫm kinh hãi, nhưng khi nhận biết mình là một tạo vật của Thiên Chúa, được dựng nên để vâng phục ý chỉ của Ngài, từ đáy lòng trẫm khao khát được thêm sức bởi ân điển của Ngài, để ý Chúa được nên trong nhiệm vụ Ngài giao phó. Dù là một người như mọi người khác, bởi ý Chúa, trẫm được đặt vào vị trí đứng đầu một định chế chính trị, vì vậy trẫm mong mọi người... sẽ chung tay giúp sức để triều đại này với sự phục vụ của thần dân sẽ hoàn thành tốt nhiệm vụ đối với Thiên Chúa toàn năng, và để lại cho hậu thế nhiều điều tốt lành. Trẫm hứa sẽ hành động theo những lời khuyên và tư vấn khôn ngoan và đúng đắn.<ref>Full document reproduced by Loades, 36–37.</ref>}}
Dòng 79:
== Tôn giáo ==
Một trong những mối quan tâm hàng đầu của Elizabeth I khi bắt đầu trị vì là các vấn đề [[tôn giáo]]. Nhận biết thần dân muốn
Đạo luật Quyền Tối thượng năm 1559 buộc tất cả viên chức công phải chấp nhận quyền kiểm soát của nhà vua trên giáo hội. Nhiều Giám mục từ chối ủng hộ lập trường của Elizabeth bị bãi chức và được thay thế bởi những chức sắc ủng hộ
Nhiều tín hữu Công giáo, nhất là ở châu Âu đại lục, xem Elizabeth là dị giáo. Ngày [[25 tháng 3]] năm [[1570]], [[Giáo hoàng Piô V]] ra chỉ dụ ''Regnans in Excelsis'' phạt vạ tuyệt thông Elizabeth và gọi là bà là "
{{clear}}
== Hôn nhân ==
[[Tập tin:Dudleyportrait.jpg|nhỏ|phải|160px|[[Robert Dudley]]. Mối thâm tình giữa Elizabeth và Dudley kéo dài hơn 30 năm.]]
Ngay từ lúc mới lên ngôi, chuyện hôn nhân của
Nhiều người muốn kết hôn với Elizabeth, nhưng
Sau Dudley, Elizabeth xem hôn nhân như là một phần trong chính sách đối ngoại,<ref name="H17">Haigh, 17.</ref> xem đây là nghĩa vụ hơn là tình cảm cá nhân. Quốc hội nhiều lần khẩn khoản
== Đối ngoại ==
Chính sách đối ngoại của Elizabeth chủ yếu là phòng thủ, với một ngoại lệ là cuộc chiếm đóng [[Le Havre]] kéo dài từ tháng 10 năm [[1562]] đến tháng 6 năm [[1563]], khi phe [[Huguenot]] đồng minh với Elizabeth liên kết với phe Công giáo Pháp tái chiếm bến cảng này. Elizabeth định ý trao đổi Le Havre để lấy [[Calais]] mà [[người Pháp]] đã chiếm lại vào tháng 1 năm [[1558]].<ref>Frieda, 191.</ref> Năm [[1560]], bà gởi quân đến [[Scotland]] để ngăn cản ý định của người [[Pháp]] sử dụng đất nước này như một hậu cứ để tấn công nước Anh.<ref name=autogenerated4>Loades, 55.</ref> Năm [[1585]], Elizabeth ký [[Hiệp ước Nonsuch]] với [[Hà Lan]] nhằm ngăn chặn hiểm họa từ [[Tây Ban Nha]].<ref name=autogenerated5>Haigh, 135.</ref> Dựa vào sức mạnh của các hạm đội Anh Quốc mà Elizabeth có thể theo đuổi chính sách đối ngoại mạnh mẽ hơn. Khi tranh chấp với Tây Ban Nha, 80% cuộc chiến diễn ra trên mặt biển.<ref name=autogenerated9>Loades, 61.</ref> Nữ
Elizabeth phê chuẩn Hiệp ước Cateau-Cambresis năm 1559, mang lại hòa bình cho hai nước Anh và Pháp. Bà ủng hộ nguyên tắc "Nước Anh của người Anh". Tuy nhiên, một lãnh thổ dưới quyền cai trị của bà là Ireland không chấp nhận nguyên tắc này.
Dòng 101:
=== Mary của Scotland ===
[[Tập tin:Mary Stuart Queen.jpg|thumb|left|150px|Mary Stuart, tranh François Clouet, c. 1559]]
Elizabeth có một đối thủ nguy hiểm là một người em họ, một giáo dân Công giáo, [[Mary Stuart (
Năm [[1565]], Mary kết hôn với Huân tước Darnley, người tuyên bố quyền kế thừa ngai vàng nước Anh. Tuy vậy, cuộc hôn nhân là điểm khởi đầu một chuỗi những sai lầm khiến Mary mất quyền kiểm soát vào tay những người Kháng Cách Scotland và Elizabeth. Darnley bị mất lòng dân và mang tiếng xấu khi xử lý vụ án mạng David Rizzio, một thư ký [[người Ý]] của Mary. Tháng 2 năm [[1567]], Darnley bị James Hepburn, Bá tước xứ Bothwell giết chết. Tháng 5 năm [[1657]], Mary kết hôn với Bothwell, dấy lên những nghi ngờ cho rằng
Những sự kiện này mau chóng làm sụp đổ uy tín chính trị của Mary và dẫn đến việc bà bị giam cầm tại Lâu đài Loch Leven. Giới quý tộc Scotland buộc Mary thoái vị và lập con trai của bà, James, kế vị. James sinh năm [[1566]], được giáo dưỡng trong niềm tin Kháng Cách. Mary trốn thoát khỏi Loch Leven năm [[1568]], băng qua biên giới để vào nước Anh. Mary bị giam giữ tại đây trong 19 năm.<ref>Loades, 72–73.</ref>
Năm [[1569]], những người chủ mưu vụ Nổi dậy ở phương Bắc âm mưu giải thoát Mary và lập kế hoạch cho bà kết hôn với Thomas Howard, Công tước xứ Norfork. Elizabeth cho bắt giam Howard. Năm [[1570]], xảy ra vụ mưu phản do Ridolfi cầm đầu nhằm ám sát Elizabeth để tôn Mary lên ngôi. Đến năm [[1586]] xảy ra vụ mưu phản Babington. Lúc đầu, Elizabeth chống lại chủ trương xử tử hình Mary, nhưng đến cuối năm
{{clear}}
=== Tây Ban Nha ===
[[Tập tin:Elizabeth I (Armada Portrait).jpg|nhỏ|phải|250px|Chân dung Elizabeth I trong ngày đọc diễn văn chiến thắng Hạm đội Tây Ban Nha ([[Hạm đội Tây Ban Nha|Armada]]), [[19 tháng 8]] năm [[1588]] (minh họa phía sau); bàn tay
Sau những thất bại thảm hại trong vụ Le Havre từ năm 1562-1563, Elizabeth chống lại việc mở các cuộc viễn chinh nhắm vào lục địa Âu châu mãi cho đến năm [[1585]], khi
Năm [[1586]], Sir Francis Drake bắt đầu tập kích các tàu buôn Tây Ban Nha trên [[Thái Bình Dương]] và vùng biển Caribbean, và mở một cuộc tấn công dữ dội vào cảng Cádiz.
Dòng 120:
Ngày [[12 tháng 7]] năm [[1588]], [[Hạm đội Tây Ban Nha|Armada Tây Ban Nha]], hạm đội lừng danh và là sức mạnh thống trị trên mặt biển của [[Đế quốc Tây Ban Nha]], giong buồm đến eo biển, chuẩn bị cho cuộc xâm lăng trong kế hoạch phối hợp với đạo quân tinh nhuệ của Công tước xứ Parma, từ [[Hà Lan]] tiến đánh vào bờ biển đông nam nước Anh. Nhờ thời tiết thuận lợi, với các tàu chiến nhỏ nhưng cơ động, cùng những tin tức tình báo gởi đi từ Hà Lan, hải quân Anh chuẩn bị sẵn sàng đối đầu Armada Tây Ban Nha với các tàu chiến lớn và trang bị hỏa lực mạnh. Do tính toán sai,<ref>Khi đô đốc hải quân Tây Ban Nha, [[Alonso de Guzmán El Bueno, 7th Duke of Medina Sidonia|Công tước Medina Sidonia]], đến bờ biển gần Calais mới biết đạo quân của Công tước xứ Parma chưa sẵn sàng nên buộc phải hoãn binh, do đó tạo cơ hội cho quân Anh triển khai tấn công. Loades, 64.</ref> thiếu may mắn và bị những con tàu lửa (những chiếc thuyền chất đầy vật liệu bắt lửa, phóng hỏa và lao vào hạm đội địch) của Anh tấn công. Mặt khác, vào ngày [[1 tháng 8]], các tàu chiến của Tây Ban Nha cắm neo trong hải cảng Graville bị đánh bạt lên phía đông bắc, Armada bị đánh bại. Hạm đội bị đánh tan tác quay về Tây Ban Nha sau khi gánh chịu những thiệt hại nặng nề gây ra bởi những cơn bão dữ trên biển Ireland.<ref name=autogenerated6>Neale, 300.</ref>
Ngày 9 tháng 8 lịch Julius (tức ngày [[19 tháng 8]] theo [[Lịch Gregorius]]),<ref>[https://en.wikisource.org/wiki/Speech_to_the_Troops_at_Tilbury Diễn văn]</ref> Elizabeth đến thị sát quân binh trú đóng tại [[Tilbury]] ở [[Essex]]. Mang một áo giáp che ngực bằng bạc bên ngoài chiếc áo dài màu trắng,
{{cquote|
Trẫm vẫn thường được khuyến cáo hãy cẩn thận giữ mình khi đến giữa hàng quân có vũ trang, vì e ngại những âm mưu bội phản; nhưng trẫm đảm bảo rằng trẫm không hề muốn sống mà không tin tưởng thần dân trung thành và đáng yêu của trẫm. Chỉ có những bạo chúa mới lo sợ như thế...
Dòng 126:
Trẫm biết rằng mình chỉ là một phụ nữ yếu đuối; nhưng là một phụ nữ có trái tim và lòng gan dạ của một quân vương, của một vua chúa nước Anh, dám coi thường cả Parma<ref>Alexander Farnese (1545 – 1592), là Công tước xứ Parma và Piacenza từ 1586-1592, và Thống đốc Hà Lan thuộc Tây Ban Nha từ 1578 -1592. Parma thống lĩnh đạo quân tinh nhuệ trú đóng tại Hà Lan dự định phối hợp với Armada Tây Ban Nha tiến chiếm nước Anh trong kế hoạch xâm lăng Vương quốc Anh của Vua Felipe II trong năm 1588, nhưng thất bại.</ref> và Tây Ban Nha, hoặc bất kỳ vua chúa châu Âu nào muốn xâm lăng bờ cõi của trẫm...<ref>Somerset, 591.<br />• Neale, 297–98.</ref>}}
[[Tập tin:Loutherbourg-Spanish Armada.jpg|nhỏ|phải|280px|Đánh bại [[Hạm đội Tây Ban Nha|Armada Tây Ban Nha]] (1588), tranh của Philippe-Jacques de Loutherbourg (1796).]]
Khi thoát nạn ngoại xâm, cả nước vui mừng. Buổi [[lễ Tạ ơn]] ở [[Đại giáo đường Thánh Phao-lô]] được tổ chức long trọng không kém lễ đăng quang.<ref name=autogenerated6 /> Việc đánh bại hạm đội lừng danh của Tây Ban Nha là một chiến thắng vang dội, cho Elizabeth và cho những người Kháng Cách tại Anh. Người dân Anh xem sự kiện này như là dấu chỉ về sự phù trợ của [[Thiên Chúa]], và về sự bất khả xâm phạm của vương quốc dưới quyền cai trị của một
=== Pháp ===
Khi [[Henri IV của Pháp|Henri IV]], một tín hữu Kháng Cách, lên ngôi báu năm [[1589]], Elizabeth điều quân đến hỗ trợ tân vương. Quyền kế thừa của Henri bị thách thức bởi Liên minh Công giáo và Felipe II, do đó Elizabeth e rằng Tây Ban Nha sẽ chiếm đóng các hải cảng dọc eo biển, song các chiến dịch của Anh tiến hành trên đất Pháp lại tổ chức kém và thiếu hiệu quả.<ref name=autogenerated10>Haigh, 142.</ref> Huân tước Willoughby, hầu như chẳng quan tâm đến các mệnh lệnh của
Trong các cuộc viễn chinh, Elizabeth không muốn đáp ứng yêu cầu của các tư lệnh mặt trận khi họ cần thêm quân dụng và viện binh. Norreys phải đích thân về Luân Đôn để cầu viện, khi ấy quân đội của Liên minh Công giáo tiến đến tàn sát binh lính của ông tại Craon, phía tây bắc nước Pháp, vào tháng 5 năm [[1591]]. Tháng 7, Elizabeth gởi một đạo quân khác dưới quyền chỉ huy của Robert Devereux, Bá tước xứ Essex, đến giúp Henri IV vây hãm thành Rouen. Lại thêm một thất bại: Devereux chẳng làm được gì và phải trở về vào tháng 1 năm [[1592]].<ref>Henry abandoned the siege in April. Haigh, 143.</ref> Thông thường, Elizabeth không kiểm soát được các tư lệnh một khi họ đem quân ra nước ngoài. "Ông ta ở đâu, làm gì, hoặc sẽ làm gì, trẫm không hề hay biết." Elizabeth viết như thế về Devereux.<ref>Haigh, 143–144.</ref>
=== Ireland ===
Mặc dù Ireland là một trong hai vương quốc của Elizabeth, bà phải đối diện với sự thù nghịch ở đây – trong những khu vực được dành cho quyền tự trị - <ref>One observer wrote that [[Ulster]], for example, was "as unknown to the English here as the most inland part of Virginia". Somerset, 667.</ref> ở đó cư dân [[Công giáo]] ủng hộ kẻ thù của
Từ năm [[1594]] đến [[1603]] là giai đoạn khó khăn nhất khi xảy ra cuộc nổi dậy gọi là Loạn Tyrone, hay [[Cuộc chiến Chín năm]] do Hugh O’Neill, Bá tước xứ Tyrone lãnh đạo với sự hậu thuẫn của Tây Ban Nha.<ref>Loades, 98.</ref> Mùa xuân năm [[1599]], Elizabeth sai Robert Devereux, Bá tước xứ Essex, đến dẹp loạn, nhưng ông này không làm được gì mà còn tự ý bỏ về. Charles Blount, Huân tước Mountjoy, được cử đến thay thế Devereux, phải mất ba năm mới đánh bại quân phiến loạn. Năm [[1603]], O’Neill chịu đầu hàng, chỉ ít ngày sau khi Elizabeth qua đời.<ref>Loades, 98–99.</ref>
Dòng 141:
[[Tập tin:Darnley stage 3.jpg|nhỏ|160px|phải|Elizabeth I, khoảng năm 1575.]]
[[Tập tin:James I, VI by John de Critz, c.1606..png|nhỏ|160px|phải|Chân dung [[James I của Anh|James I]], tranh của [[John de Critz]], khoảng năm 1606.]]
Hình ảnh của Elizabeth thay đổi theo tuổi tác và khi cuộc sống độc thân được khẳng định. Nữ
Giai đoạn sau chiến thắng Armada năm 1588 là những năm khó khăn kéo dài cho đến lúc kết thúc triều đại Elizabeth.<ref>Black, 353.</ref> Tranh chấp với Tây Ban Nha và Ireland cứ dai dẳng, gánh nặng thuế má càng nặng hơn, thêm vào đó là thất mùa và chi phí chiến tranh. Vật giá càng leo thang mức sống càng xuống thấp.<ref name=autogenerated1>Haigh, 155.</ref><ref>Black, 355–356.</ref> Trong khi đó, các biện pháp trấn áp người Công giáo được tăng cường, đến năm [[1591]], Elizabeth cho phép thẩm vấn và lục soát nhà ở người Công giáo.<ref>Black, 355.</ref> Elizabeth ngày càng phụ thuộc vào các phương tiện tuyên truyền để nuôi dưỡng trong dân chúng ảo tưởng về một đất nước an bình và thịnh vượng.<ref name=autogenerated1 /> Trong những năm cuối, sự chỉ trích gia tăng phản ánh sự bất bình của thần dân đối với
Tuy nhiên, đây chính là thời kỳ hoàng kim của văn học Anh.<ref>Black, 239.</ref> Những dấu hiệu đầu tiên của phong trào văn học mới khởi phát vào cuối thập niên thứ hai của triều đại Elizabeth với "Euphues" của John Lyly, và "The Shepheardes Calender" của Edmund Spencer trong năm 1578. Trong [[thập niên 1590]], một số trong những tài năng lớn nhất của nền [[văn học Anh]] đến độ chín mùi, trong đó có [[William Shakespeare]] và [[Christopher Marlowe]]. Cùng với thời kỳ Jacobe kế tiếp, nền [[kịch nghệ Anh]] đạt đến đỉnh điểm của mình.<ref>Black, 239–245.</ref> Khái niệm về thời đại Elizabeth huy hoàng được xây dựng bởi những tên tuổi trong các lãnh vực [[kiến trúc]], [[kịch|kịch nghệ]], [[thơ|thi ca]] và [[âm nhạc]].
Ngày [[4 tháng 8]] năm [[1598]], cố vấn thân cận nhất của Elizabeth, Nam tước Burghley, từ trần. Con trai của ông, [[Robert Cecil]], được chọn làm người thay thế, sau đó trở thành người lãnh đạo chính phủ.<ref>After Essex's downfall, James VI of Scotland referred to Cecil as "king there in effect". Croft, 48.</ref> Một trong những nhiệm vụ của Cecil là chuẩn bị cho một tiến trình chuyển giao quyền lực êm thắm. Do Elizabeth không công khai chọn người kế nhiệm nên Cecil phải làm việc trong bí mật.<ref>Cecil wrote to James, "The subject itself is so perilous to touch amongst us as it setteth a mark upon his head forever that hatcheth such a bird". Willson, 154.</ref> Cecil thương thảo riêng với vua [[James I của Anh|James VI của Scotland]], người thừa kế hợp pháp nhưng không được công nhận. Theo lời khuyên của Cecil, James cố làm Elizabeth khuây khỏa và "chiếm được cảm tình của bậc chí tôn". Theo sử gia J. E. Neale, dù không công khai tuyên bố truyền ngôi cho James, quần thần đều biết ý định này của
Sức khỏe của Elizabeth vẫn tốt cho đến mùa thu năm [[1602]], một loạt những cái chết của bạn hữu khiến
Quan tài của Elizabeth được mang đi ngay trong đêm trên thuyền rồng đến [[Lâu đài Whitehall]]. Trong tang lễ tổ chức vào ngày 28 tháng 4, quan tài của
{{cquote|Westminster bao phủ đầy người thuộc mọi tầng lớp, tràn ngập đường phố, các ngôi nhà, mọi cửa sổ, trên mái nhà, tập hợp tại đây để dự tang lễ. Khi đám đông nhìn thấy tượng
== Di sản ==
[[Tập tin:Funeral Elisabeth.jpg|nhỏ|phải|300px|Đám tang của Elizabeth năm [[1603]]]]
Dù than khóc tiếc thương, dân chúng cảm thấy nhẹ nhõm khi
Hình tượng của Elizabeth được miêu tả bởi những người Kháng Cách ngưỡng mộ bà từ [[thế kỷ 17]] gây nhiều ảnh hưởng và có giá trị lâu dài.<ref>Haigh, 175, 182.</ref> Ký ức về
Tuy nhiên, các sử gia hiện đại có quan điểm nghiêm khắc hơn về Elizabeth.<ref>Haigh, 183.</ref> Sự kiện nổi bật nhất trong thời trị vì của bà là chiến tích đánh bại Armada, và những cuộc tập kích nhắm vào người Tây Ban Nha như vụ [[Cádiz]] trong năm [[1578]] và [[1596]], song một số sử gia cũng chỉ ra những thất bại quân sự trên bờ cũng như trên mặt biển như vụ "Island voyage" năm [[1597]].<ref name=autogenerated10 /> Cung cách Elizabeth giải quyết các vấn đề ở Ireland là một vết ố trên bảng thành tích của bà.<ref>Black, 408–409.</ref> Do thiếu quyết đoán trong chính sách đối ngoại, khó có thể xem Elizabeth là một quân vương dũng cảm đứng ra bảo vệ các quốc gia Kháng Cách chống lại Tây Ban Nha và nhà [[Họ Habsburg|Habsburg]]. Thường khi
[[Tập tin:Sovereign Elizabeth 1585 661999.jpg|nhỏ|phải|190px|Một đồng sovereign thời Elizabeth, mặt trước khắc hình Nữ
Việc Elizabeth thiết lập giáo hội Anh đã giúp định hình bản sắc dân tộc cho nước Anh cho đến ngày nay.<ref>Loades, 46–50.</ref><ref>Weir, 487.</ref><ref>Hogge, 9–10.</ref> Song, những người tôn vinh bà như là người anh hùng của chính nghĩa Kháng Cách đã bỏ qua sự kiện
Dù chủ trương phòng thủ trong chính sách ngoại giao, triều đại Elizabeth chứng kiến sự thăng tiến vượt bật của nước Anh trên trường quốc tế. [[Giáo hoàng]] [[Giáo hoàng Xíttô V|Xíttô V]] nhận xét về bà với sự kinh ngạc, "[Elizabeth] chỉ là một phụ nữ, bà chủ trên một nửa hòn đảo, nhưng đã làm Tây Ban Nha, Pháp, [Thánh chế La Mã], và mọi người khiếp sợ".<ref name="Sm">Somerset, 727.</ref> Trong thời trị vì của
{{cquote|
Trong lúc chiến tranh và bạo loạn cùng sự ngược đãi luôn quấy nhiễu các vua chúa và các lân bang, thì triều đại tôi vui hưởng thái bình, và bờ cõi tôi là nơi ẩn náu cho hội thánh của Chúa. Tình yêu sắt son thần dân dành cho tôi khiến kẻ thù của tôi vỡ mộng.<ref name="Sm" />}}
== Hình ảnh Elizabeth I trong văn hóa ==
Trải qua bốn thế kỷ, Nữ
=== Hội họa, văn học, kịch nghệ, và âm nhạc ===
* Những bài viết của chính Elizabeth với số lượng đáng kể, được Nhà xuất bản [[Đại học Chicago]] sưu tập và ấn hành dưới tựa đề ''Elizabeth I: Collected Works''.
* Trong ''Portraiture of Elizabeth I'', những bức chân dung của
* Trong vở ''King Henry VIII'' của [[William Shakespeare]] có cảnh thông báo sự ra đời của Elizabeth cũng như cảnh cô chịu lễ rửa tội.
* Biệt danh "The Faerie Queen" của Elizabeth đến từ thiên sử thi cùng tên của Edmund Spenser.
Dòng 225:
*[[Gladys Ffolliott]] trong phim câm của Anh, ''Old Bill Through the Ages'' (1924)
*[[Athene Seyler]] trong ''Drake of England'' (1935)
*[[Florence Eldridge]] trong ''[[Mary of Scotland (film)|Mary of Scotland]]'' (1936), chuyển thể từ một vở kịch của Maxwell Anderson với [[Katharine Hepburn]] trong vai [[Mary, Nữ
*[[Gwendolyn Jones]] trong ''The Prince and the Pauper'' (1937)
*[[Yvette Pienne]] trong phim Pháp ''[[Pearls of the Crown]]'' (1937)
*[[Flora Robson]] trong ''[[Fire Over England]]'' (1937) và ''[[The Sea Hawk (1940 film)|The Sea Hawk]]'' (1940)
*[[Bette Davis]] trong ''[[The Private Lives of Elizabeth and Essex]]'' (1939) và ''[[The Virgin Queen (film)|The Virgin Queen]]'' (1955)
*[[Maria Koppenhöfer]] trong phim Đức ''Das Herz der Königin'' (1940), về Mary, Nữ
*[[Olga Lindo]] trong phim Anh ''Time Flies'' (1944)
*[[Jean Simmons]] trong ''[[Young Bess]]'' (1953)
Dòng 236:
*[[Irene Worth]] trong ''[[Seven Seas to Calais]]'' (1962)
*[[Catherine Lacey]] trong ''[[The Fighting Prince of Donegal]]'' (1966)
*[[Glenda Jackson]] trong bộ phim ''[[Elizabeth R]]'' (1971) của BBC, và trong ''[[Mary, Queen of Scots (film)|Mary, Nữ
*[[Jenny Runacre]] trong phim ''[[Jubilee (1977 film)|Jubilee]]'' của Derek Jarman (1977)
*[[Lalla Ward]] trong phim ''[[Crossed Swords (film)|Crossed Swords]]'' (1977), chuyển thể từ ''The Prince and the Pauper''
Dòng 309:
# Willson, David Harris. ''King James VI & I.'' London: Jonathan Cape, (1956) 1963. ISBN 0224605720.
# Wilson, Charles H. ''Queen Elizabeth and the Revolt of the Netherlands.'' Berkeley: University of California Press, 1970. ISBN 0520017447.
# [http://vnca.cand.com.vn/Tu-lieu-van-hoa/Nu-hoang-bang-gia-va-nhung-cuoc-cau-hon-bat-thanh-325143/ "Nữ
# [http://vnca.cand.com.vn/Tu-lieu-van-hoa/Nu-hoang-Elizabeth-De-nhat-De-giu-mai-vi-tri-doc-ton-328677/ Nữ
== Xem thêm ==
* [[Danh sách vua và
* [[Anh giáo]]
* [[Anh]]
Dòng 328:
{{s-reg}}
{{s-bef|before=[[Mary I của Anh|Mary I]]}}
{{s-ttl|title=[[Danh sách vua và
{{s-aft|after=[[James I của Anh|James I]]}}
{{s-roy|en}}
Dòng 337:
{{s-ttl|title=[[Người thừa kế ngai vàng nước Anh và Ireland]]'''<br />''như là người kế thừa không chắc chắn''|years='''19 tháng 7, 1553 – 17 tháng 11, 1558}}
{{s-vac|reason=Không bao giờ chỉ định người thừa kế¹|next=[[Henry Frederick, hoàng tử xứ Wales]]}}
{{s-ref|Người thừa kế gần nhất của bà là [[Lady Frances Brandon]] theo [[sắc luật kế vị thứ Ba]] và [[Mary Stuart (
{{Vua Anh}}
{{Các chủ đề|Anh|Lịch sử}}
Dòng 353:
}}
[[Thể loại:Vua Anh]]
[[Thể loại:Nữ
[[Thể loại:Nhà Tudor]]
[[Thể loại:Sinh 1533]]
|