Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đế quốc Áo-Hung”

|common_languages = [[Tiếng Đức|Đức]] <br />[[Tiếng HungHungary|HungHungary]], [[Tiếng Séc|Séc]], Slovak, Serbia, Croatia, Bosnia, Slovenia, Ba Lan, Ukrainia, Ruthenia, Rusyk, Romania, Ý, Roma

'''Đế quốc Áo-Hung''', còn gọi là '''Nền quân chủ kép''', '''Quốc gia kép''' là quốc gia [[phong kiến]] theo chế độ [[quân chủ]] ở [[Trung Âu]], từ năm [[1867]] đến năm [[1918]], bao gồm đế quốc Áo ([[thủ đô]] [[Viên]]) và vương quốc Hungary (thủ đô [[Budapest]]), do hoàng đế Áo thuộc dòng họ [[Gia tộc Habsburg|Habsburg]] gốc Đức trị vì. Đế quốc Áo-Hung được thành lập dựa trên sự hợp nhất [[Đế quốc Áo (1804–1867)|đế quốc Áo]] và [[vương quốc Hungary]] vào năm 1867 và lãnh thổ của đế quốc này bao gồm toàn bộ lưu vực [[sông Donau]] mà bây giờ là lãnh thổ của nhiều quốc gia ngày nay như [[Áo]], [[Cộng hoà Séc]], [[Slovakia]], [[Slovenia]], [[Hungary]], [[Croatia]] và một phần lãnh thổ của [[Serbia]], [[România]], [[Ba Lan]], bao gồm 73 triệu dân. Trước năm [[1914]], đế quốc Áo-Hung có [[diện tích]] đứng thứ hai châu Âu<ref>Max-Stephan Schulze (1996). ''Engineering and Economic Growth: The Development of Austria-Hungary's Machine-Building Industry in the Late Nineteenth Century'' Frankfurt am Main: Peter Lang. p. 295.</ref> (sau [[đế quốc Nga]]) và [[dân số]] đứng thứ 3ba [[châu Âu]] (sau đế quốc Nga và [[đế quốc Đức]]). Trong [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]], đế quốc Áo-Hung tham gia phe Liên minh. Chiến tranh kết thúc, phe Liên minh bại trận và đế quốc Áo-Hung tan rã vào tháng 11 năm 1918. Sự kiện này cũng đặt dấu chấm hết cho sự tồn tại của [[nhà Habsburg]] ở [[châu Âu]].

Đế quốc Áo-Hung thuộc quyền cai trị của [[nhà Habsburg]], một trong những vương triều có lịch sử thống trị dài nhất [[châu Âu]]. Tổ tiên của vương triều này là 1một [[lãnh chúa phong kiến]] của [[vương quốc Frank]]. Đến đầu [[thế kỷ XIX]]19, phần lớn các [[Hoàng đế La Mã Thần thánh]] thuộc dòng họ Habsburg. Dòng họ này luôn mở rộng lãnh địa bằng các cuộc hôn nhân và lần lượt chiếm được [[Tây Ban Nha]], [[Hà Lan]], [[Ý]],…

Đến thế kỷ 18 cùng với sự phát triển của [[chủ nghĩa tư bản]] ở châu Âu mà đỉnh điểm là các cuộc [[cách mạng tư sản]] lần lượt lật đổ chế độ [[quân chủ chuyên chế]] ở [[Anh]], [[Pháp]] dẫn đến việc nhà Habsburg ngày càng suy yếu. Cuộc [[Chiến tranh Áo-Phổ]] năm [[1866]] mà kết quả là Áo bị [[Phổ (quốc gia)|Phổ]] đánh bại, buộc lòng phải rút khỏi Liên bang Đức. Trước hoàn cảnh đó, nhà Habsburg buộc phải liên kết với [[Vương quốc Hungary]] để giữ được quyền thống trị của mình ở châu Âu và tạo thành '''đế quốc Áo-Hung'''. Mùa xuân năm [[1867]], Áo và Hungary đi đến 1 hiệp nghị:

* Áo cải tổ thành 1 nước quân chủ gọi là đế quốc Áo-Hung, lấy [[sông Donau]] làm ranh giới trong đó đế quốc Áo bao gồm Áo, [[Séc]], [[Slovenia]]; vương quốc Hungary bao gồm Hungary, [[Slovakia]], [[Croatia]]. hoàng đế Áo-Hung là [[Franz Joseph I của Áo|Franz Joseph I]] kiêm luôn ngôi vua [[Hungary]].

Do lãnh thổ trải dài nên đế quốc Áo-Hung tồn tại nhiều dân tộc. Ngoài 2 dân tộc chính là [[người Áo]] và [[người Hungary]] còn có các dân tộc khác như [[người Tiệp Khắc]], [[người Slovak]], [[người Serb]], [[người Croatia]], [[người Ba Lan]], [[người Romania]], [[người Đức]], [[người Ukraina]],… Do tồn tại nhiều dân tộc nên đế quốc Áo-Hung cũng sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Giống như [[đế quốc Nga]], đế quốc Áo-Hung cũng thi hành 1 chính sách áp bức dân tộc hết sức tàn khốc, các dân tộc bị đế quốc Áo-Hung đối xử tàn bạo và chịu nhiều khinh rẻ nên cũng như [[Đế quốc Nga]], đế quốc Áo-Hung được gọi là "nhà tù của các dân tộc". Tuy nhiên, kể từ khi [[Nikolai II của Nga|Nikolai II]] làm [[Sa hoàng|Hoàng đế Nga]], Nga đã thi hành chính sách tự do dân tộc hơn, nhưng Áo-Hung vẫn không thay đổi.

Dù có nền [[kinh tế]] hết sức lạc hậu và mâu thuẫn dân tộc gay gắt nhưng Đế quốc Áo-Hung lại muốn bành trướng [[lãnh thổ]], nhất là [[Balkan|khu vực Balkan]]. Năm [[1882]], Đế quốc Áo-Hung gia nhập [[Liên minh Trung tâm]] cùng [[Đế quốc Đức]] và [[Vương quốc Ý (1861 - 1946)|Ý]]. Tham vọng của Đế quốc Áo-Hung trong [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] là làm chủ khu vực Balkan và giữ lại vai trò [[cường quốc]] của mình ở [[châu Âu]]. Mục tiêu trước hết của Áo-Hung là phải tiêu diệt [[Serbia]].

Ngày [[28 tháng 6]], [[1914]], [[Thái tử]] Áo-Hung là [[Franz Ferdinand]] bị một phần tử khủng bố Serbia [[ám sát]] tại [[Sarajevo]], [[Bosnia]]. Ngày [[23 tháng 7]], Áo-Hung gửi tối hậu thư cho Serbia và đến ngày [[28 tháng 7]], Áo-Hung tuyên chiến với Serbia. [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] bùng nổ. Trong chiến tranh, Đế quốc Áo-Hung đánh nhau với Serbia ở [[Chiến trường Balkan]], [[Đế quốc Nga]] ở [[Mặt trận phía Đông (Thế chiến thứ nhất)|Chiến trường Đông Âu]] và [[Vương quốc Ý (1861 - 1946)|Ý]] ở [[Chiến trường Nam Âu]]. Quân đội Áo-Hung liên tiếp bại trận trên các chiến trường, đặc biệt là chiến trường Đông Âu mà tiêu biểu là [[Trận Galicia|bại trận trước quân Nga]] tại [[Galicia (Tây Ban Nha)|Galicia]] năm 1916. Năm 1916, hoàng đế [[Franz Joseph I của Áo|Franz Joseph I]] qua đời, [[Karl I của Áo|Karl I]] lên ngôi vua. Ngày [[3 tháng 11]] năm 1918, Đế quốc Áo-Hung đầu hàng và tan rã không lâu sau đó.

Đầu năm [[1918]], làn sóng đấu tranh mạnh mẽ đòi chấm dứt [[chiến tranh]] và [[độc lập]] cho các dân tộc đang chịu sự áp bức của [[nhà Habsburg]] ngày càng lan rộng. Ngày [[16 tháng 10]], hoàng đế [[Karl I của Áo|Karl I]] ra tuyên bố cải cách Đế quốc Áo-Hung thành 1 liên bang các quốc gia dân tộc và trao quyền tự quyết cho các [[dân tộc]]. Tuy nhiên những cải cách này đã không cứu vãn được tình thế. Ngày [[28 tháng 10]], [[Tiệp Khắc]] tuyên bố tách khỏi Đế quốc Áo-Hung. Cùng ngày tại thủ đô [[Viên]] xảy ra 1 cuộc tổng đình công của công nhân Áo đòi chấm dứt chiến tranh. Ngày [[29 tháng 10]], lợi dụng những thất bại của [[Quân đội Áo-Hung]] trong cuộc chiến và không khí cách mạng dâng cao ở Viên, những [[Người Slav|dân tộc Slavơ]] phía nam tuyên bố tách khỏi Đế quốc Áo-Hung và thành lập nhà nước của [[người Serb]], [[người Croatia]] và [[người Slovenia]]. Ngày 21 tháng 10, các nghị sĩ hạ viện Áo tuyên bố thành lập Quốc hội lâm thời. Thất bại của Đế quốc Áo-Hung trong [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] và thắng lợi của [[Cách mạng tháng Mười Nga]] đã góp phần làm tan rã Đế quốc Áo-Hung. Ngày [[11 tháng 11]] năm 1918, cách mạng ở Đức lật đổ chế độ quân chủ, Chính phủ mới của Đức đầu hàng và Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc. Trước tin đó, hoàng đế Karl I đã tuyên bố thoái vị và chạy trốn khỏi Viên. Hiệp ước Véc-xay ngày 10 tháng 9 năm 1919 đã tách đế quốc Áo-Hung thành 2 quốc gia [[Liên bang Cộng hoà Áo]] và [[Cộng hoà Hungary]]. Ngày 12 tháng 11, Quốc hội lâm thời của Áo tuyên bố thành lập nước [[Cộng hòa Áo]], chấm dứt hoàn toàn sự thống trị của nhà Hasburg.

Trong khi đó [[Hungary]] cũng chịu những ảnh hưởng nặng nề của cuộc chiến tranh do đó nhân dân Hungary cũng bất mãn với Đế quốc Áo-Hung. Đầu tháng 10 tin quân đội Áo-Hung thảm bại ở [[Ý]] càng làm nhân dân Hungary thêm căm phẫn. Ngày [[31 tháng 10]] năm 1918, công nhân và binh lính Hungary tiến hành khởi nghĩa ở [[Budapest]]. Binh lính Áo-Hung vứt bỏ [[quân hiệu]] vào thùng rác, tước [[vũ khí]] [[sĩ quan]] rồi tham gia khởi nghĩa cùng nhân dân. Những người khởi nghĩa nhanh chóng các vị trí quan trọng trong thành phố và đòi thiết lập nhà nước Cộng hòa Hungary độc lập. Một chính phủ liên hiệp đã được thành lập do [[Micha Karoli]] đứng đầu. Ngày [[16 tháng 11]], [[nước cộng hòa vô sản Hungary]] tuyên bố thành lập, nhà Hasburg bị lật đổ và Đế quốc Áo-Hung cũng chính thức chấm dứt sự tồn tại sau 51 năm và trên vùng lãnh thổ của Đế quốc Áo-Hung xây dựng nên 3 quốc gia: [[Áo]], [[Hungary]] và [[Tiệp Khắc]], một phần đất của [[Ba Lan]] và [[Nam Tư]].