Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Gia Luật Bội”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n Phương Huy đã đổi Da Luật Bội thành Gia Luật Bội
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 12:
| tại vị 1 = [[6 tháng 4]], 916 - [[11 tháng 12]], 927
| tiền nhiệm 1 = không
| kế nhiệm 1 = [[DaGia Luật Lý Hồ]]<br /><small>(hoàng thái đệ)</small>
| vợ = [[#Thê thiếp|Xem văn bản]]
| con cái = [[#Hậu duệ|Xem văn bản]]
| tên đầy đủ = DaGia Luật Bội (耶律倍)
| niên hiệu = Lam Lộ (甘露) 926-936)
| thụy hiệu = Văn Vũ Nguyên Hoàng vương (文武元皇王)<br />Nhượng Quốc Hoàng đế (讓國皇帝)<br />Văn Hiến Hoàng đế (文獻皇帝)<br />Văn Hiến Khâm Nghĩa Hoàng đế (文獻欽義皇帝)
| miếu hiệu = [[Nghĩa Tông (義宗)]]
| hoàng tộc = [[DaGia Luật]]
| cha = [[Liêu Thái Tổ]] Da Luật A Bảo Cơ
| mẹ = Hoàng hậu [[Thuật Luật Bình]]
| sinh = 899
| nơi sinh =
Dòng 27:
| nơi mất =
| ngày an táng =
| nơi an táng = Hiển lăngLăng (顯陵)
}}
'''DaGia Luật Bội''' ({{zh|c=耶律倍|p=Yelü Bèi}}, sinh 899<ref name=HL72>''[[Liêu sử]]'', [[:zh:s:遼史/卷72|quyển 72]].</ref>-[[7 tháng 1]] năm 937<ref name=ZZTJ280>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷280|quyển 280]].</ref>), cũng được biết đến với tên '''DaGia Luật Đột Dục''' (耶律突欲) hay '''DaGia Luật Đồ Dục''' (耶律圖欲), [[thụy hiệu]] '''VănĐông HiếnĐan KhâmMộ Nghĩa Hoàng đếHoa''' (文獻欽義皇帝東丹慕華) và [[miếu hiệu]] '''Nghĩa Tông''' (義宗931), được gọi chính thức làhiệu '''Nhân Hoàng vương''' (人皇王) khivà ôngsau còn sống (bao gồm cả thời kỳ làm quốc vương [[Đông Đan]]), cũng được biết đến vớiđổi tên '''Đông Đan Mộ Hoa''' (東丹慕華) (931) và sau này là '''Lý Tán Hoa''' (李贊華) (931-937) với thân phận một thần dân [[Hậu Đường]], sau truy phong làm '''Liêu Nghĩa Tông'''. Ông là trưởng tử của [[Liêu Thái Tổ]] Da Luật A Bảo Cơ, người sáng lập ra [[nhà Liêu|triều đại Liêu]]. Ông được tuyên bố là người kế vị Thái Tổ vào năm 916, song đã không bao giờ bước lên ngai vàng Khiết Đan. Thay vào đó, người kế vị là hoàng đệ [[Liêu Thái Tông|DaGia Luật Đức Quang]], tức Liêu Thái Tông, DaGia Luật Bội đã phải chạy trốn đến lãnh thổ triều [[Hậu Đường]] của người [[Sa Đà]] tại [[Trung Nguyên]] rồi bị giết năm 937.
 
== Thân phận ==
Dòng 62:
Cùng năm đó, Thạch Kính Đường đã nổi dậy, quân Hậu Đường ban đầu thành công trong việc tiến đến Thái Nguyên và bao vây thành. Tuy nhiên, sau đó họ đã bị đè bẹp trước viện binh mà Thái Tông hoàng đế của Khiết Đan đích thân chỉ huy và bị mắc bẫy quân Khiết Đan tại Tấn An trại (晉安寨, gần Thái Nguyên). Khi Lý Tùng Kha tím kiếm lời khuyên từ các quan tướng của mình, Long Mẫn (龍敏) đã đề xuất Lý Tùng Kha lập Lý Tán Hoa làm hoàng đế Khiết Đan và cử một đội quân để hộ tống Lý Tán Hoa vào lãnh thổ Khiết Đan, mục đích là để mở một mặt trận thứ hai mà Thái Tông hoàng đế của Khiết Đan phải đối phó. Lý Tùng Kha ban đầu đã tán thành kế hoạch, song do nhiều quần thần có quyền lực phản đối, ông tin rằng kế hoạch là vô ích, và cuối cùng đã không thực hiện.<ref name=ZZTJ280/>
 
Cuối cùng, Thái Tông hoàng đế đã lập Thạch Kính Đường làm hoàng đế của triều đại [[Hậu Tấn]], tức Hậu Tấn Cao Tổ, và Thạch Kính Đường sau đó đã tiến xuống phía nam, với hỗ trợ của Khiết Đan, tiến về kinh thành Lạc Dương của Hậu Đường. Với việc các tướng Hậu Đường lũ lượt đào ngũ sang phía Hậu Tấn, Lý Tùng Kha đã tập hợp hoàng tộc và các tướng trung thành với ông vào hoàng cung, có ý định tự vẫn bằng cách đốt cung điện.<ref name=ZZTJ280/> Tuy nhiên, khi ông ta triệu Lý Tán Hoa đến, Lý Tán Hóa đã từ chối tham gia tự sát tập thể, vì vậy Lý Tùng Kha đã cử Lý Ngạn Thân (李彥紳) đến giết Lý Tán Hoa vào ngày Đinh Sửu (22) tháng 11 nhuận năm Bính Thân (tức 7 tháng 1 năm 937). Sau khi hoàng đế Hậu Tấn tiến vào Lạc Dương, ông ta đã thương tiếc Lý Tán Hoa, phong thụy hiệu cho Lý Tán Hoa là Yên vương, và cho đưa di hài của ông trở về Khiết Đan.<ref name=HL72/><ref name=ZZTJ280/> Sau con của Gia Luật Bội là Gia Luật Nguyên lên làm vua, truy tôn cha mình [[thụy hiệu]] ''Văn Hiến Khâm Nghĩa Hoàng đế'' (文獻欽義皇帝) và [[miếu hiệu]] [[Nghĩa Tông]].
 
== Gia đình ==
=== Phi tần ===
* Chính thất, [[ĐoanTiêu Thuậnvương phi (Gia Luật Bội)|Tiêu hoàng hậu]], Tiêuchính thịthất, người Khiết Đan, nương gia nhân của Thuật Luật Bình - mẹ DaGia Lật Bội, thái tử phi, Đông Đan hoàng vương phi. Sau khi DaGi Luật Bội chạy trốn đến Hậu Đường, bà giữ chức nhiếp chính nước Đông DanĐan.
* TrắtHạ thấtthị, Hạtrắc thịthất, nguyên là Tần phi của Hậu Đường Trang Tông, sau khi Da Luật Bội chạy trốn đến Hậu Đường, do Hậu Đường Minh Tông ban hôn ước nên về làm thiếp của Da Luật Bội. Về sau, do Da Luật Bội hung tàn, bà ly hôn và trở thành ni cô.
* Trắc thất, [[Nhu Trinh hoàng hậu]], người Khiết Đan, nương gia nhân của Thuật Luật Bình, sau khi nhi tử Da Luật Nguyễn tức vị, được tôn làm hoàng thái hậu.
** Trưởng[[Tiêu tử,thái Thiếuhậu (Liêu Thế Tông)|Tiêu Hiếuhoàng Hòahậu]], Trangngười HiếnKhiết hoàngĐan, đếnương [[Liêugia Thếnhân của Thuật Luật Bình, sau khi nhi tử Tông|Da Luật Nguyễn]], tức vị, xưngđược đế,tôn saulàm bịhoàng ámthái sáthậu.
* TrắcĐại thấtthị, Đạitrắc thịthất, người [[Túc Mạt Mạt Hạt|Túc Mạt]] [[Mạt Hạt]], thành viên vương tộc Bột Hải.▼
** Thứ tử, thứ nhân [[Da Luật Lâu Quốc]], từng nhậm chức [[Nam Kinh Liêu Dương phủ]] [[lưu thủ]], chưởng quản quốc chính Đông Đan, thời [[Liêu Mục Tông]] do mưu phản nên bị giết.▼
* TrắcCao thấtthị, Caotrắc thịthất, [[người Hán]], cùng DaGia Luật Bội chạy trốn đến Hậu Đường.▼
** Đệ tam tử, Ngô vương [[Da Luật Sảo]].
 
▲* Trắc thất, Đại thị, người [[Túc Mạt Mạt Hạt|Túc Mạt]] [[Mạt Hạt]], thành viên vương tộc Bột Hải.
=== Con cái ===
** Đệ tứ tử, Bình vương [[Da Luật Long Tiên]].
** [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]], tức vị xưng đế, sau bị ám sát.
▲* Trắc thất, Cao thị, [[người Hán]], cùng Da Luật Bội chạy trốn đến Hậu Đường.
▲** Thứ tử, thứ nhân [[DaGia Luật Lâu Quốc]], từng nhậm chức [[Nam Kinh Liêu Dương phủ]] [[lưu thủ]], chưởng quản quốc chính Đông Đan, thời [[Liêu Mục Tông]] do mưu phản nên bị giết.
** Đệ ngũ tử, Tấn vương [[Da Luật Đạo Ẩn]]
** [[Gia Luật Sảo]], Ngô vương.
** [[Gia Luật Long Tiên]], Bình vương.
** [[Gia Luật Đạo Ẩn]], Tấn vương.
 
== Chú thích ==
Hàng 82 ⟶ 85:
* ''[[Tư trị thông giám]]'', các quyển [[:zh:s:資治通鑑/卷275|275]], [[:zh:s:資治通鑑/卷277|277]], [[:zh:s:資治通鑑/卷280|280]].
 
{{DEFAULTSORT:DaGia Luật Bội}}▼
{{Persondata
| name = Da Luật Bội
| alternative names =
| short description = thân vương nhà Liêu
| date of birth = 899
| place of birth =
| date of death = 937
| place of death =
}}
▲{{DEFAULTSORT:Da Luật Bội}}
[[Thể loại:Sinh 899]]
[[Thể loại:Mất 937]]
[[Thể loại:Hoàng thân nhàNhà Liêu]]
[[Thể loại:Người nhà Hậu Đường]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Gia_Luật_Bội”