Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Gia Luật Lý Hồ”

'''Gia Luật Lý Hồ''' (耶律李胡) (911-960), nhất danh '''Hồng Cổ''' (洪古), tự '''Hề Ẩn''' (奚隱), là một thân vương của [[nhà Liêu|triều Liêu]]. Ông là hoàng tử thứ ba của hoàng đế khai quốc [[Gia Luật A Bảo Cơ]]. Gia Luật Lý Hồ là [[hoàng thái đệ]] trong thời gian trị vì của Liêu Thái Tông Da Luật Đức Quang. Tuy nhiên, sau khi Liêu Thái Tông mất, [[Liêu Thế Tông|DaGia Luật Nguyễn]] đánh bại DaGia Luật Lý Hồ và đoạt lấy hoàng vị. DaGia Luật Lý Hồ bị bắt giữ rồi mất trong khi bị giam cầm.

DaGia Luật Lý Hồ sinh năm 911, là con trai thứ ba của tù trưởng [[người Khiết Đan]] DaGia Luật A Bảo Cơ và thê làvợ [[Thuật Luật Bình]], trên ông còn có đạianh huynhcả DaGia Luật Bội và nhịanh huynhhai DaGia Luật Đức Quang.<ref name=LS72>''[[Liêu sử]]'', [[:zh:s:遼史/卷72|quyển 72]].</ref> DaGia Luật Lý Hồ là con trai nhỏ nhất của Thuật Luật Bình, song con trai nhỏ nhất của DaGia Luật A Bảo Cơ là DaGia Luật Nha Lý Quả (耶律牙里果), do Tiêu thị sinh.<ref>''Liêu sử'', [[:zh:s:遼史/卷64|quyển 64]].</ref> Năm 916, DaGia Luật A Bảo Cơ xưng là hoàng đế, đặt quốc hiệu là Khiết Đan<ref>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷269|quyển 269]].</ref>

Khi còn thiếu niên, DaGia Luật Lý Hồ được thuật là dũng hãn, đa lực, tính tàn khốc. Mỗi lần tức giận vì những điều nhỏ nhặt, ông liền cho thích chữ vào mặt người khiến ông tức giận, hoặc ném họ vào nước hay lửa. Khi Liêu Thái Tổ hoàng đế quan sát các hoàng tử ngủ, thấy DaGia Luật Lý Hồ co người nằm ở phía trong, Thái Tổ nói "''tất là thấp kém trong chư tử."''. Khi đại hàn, Thái Tổ yêu cầu ba hoàng tử đi kiếm củi, DaGia Luật Đức Quang không chọn loại củi nên lấy củi về sớm nhất; DaGia Luật Bội chọn củi khô rồi bó lại và trở về, xếp thứ hai; DaGia Luật Lý Hồ kiếm được ít và để mất nhiều trên đường, khi trở về thì thu tay trong áo và đứng đó. Thái Tổ nói "''Trưởng xảo, còn Thứ thành, Thiếu không bằng được''." Tuy nhiên, DaGia Luật Lý Hồ được Thuật Luật hoàng hậu yêu mến.<ref name=LS72/>

== Thời Liêu Thái Tông trị vì ==

Thái Tổ mất năm 926, sau đó Thuật Luật Bình loại bỏ quyền kế vị của DaGia Luật Bội, ủng hộ DaGia Luật Đức Quang kế vị, tức Liêu Thái Tông hoàng đế.<ref name=T3G275>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷275|quyển 275]].</ref> Năm Thiên Hiển thứ 5 (930), Thái Tông hoàng đế khiểnsai DaGia Luật Lý Hồ đem quân xâm nhập [[Hậu Đường]] ở phía nam, DaGia Luật Lý Hồ tiến công Hoàn châuChâu<ref group="c">寰州, nay thuộc [[Sóc Châu]], [[Sơn Tây (Trung Quốc)|Sơn Tây]]</ref>, bắt nhiều người rồi trở về. Thái Tông hoàng đế sau đó lập ôngLý Hồ làm hoàngHoàng thái đệ, kiêm Thiên hạ binh mã đạiĐại nguyên soái.<ref name=LS72/> (Sau đó, DaGia Luật Bội đào thoát sang Hậu Đường.)<ref>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷277|quyển 277]].</ref> Trong những lần Thái Tông thân chinh, DaGia Luật Lý Hồ lưu thủ kinh sư Lâm Hoàng<ref group="c">臨潢, nay thuộc [[Xích Phong]],|Lâm [[Nội MôngHoàng]]</ref>.<ref name=LS72/>

Năm 936, Thái Tông hoàng đế tiến hành một chiến dịch trợ giúp tướng của Hậu Đường là [[Thạch Kính Đường]] nhằm lật đổ triều đình Hậu Đường. Chiến dịch thành công, Thạch Kính Đường thành lập triều đại [[Hậu Tấn]], thay thế Hậu Đường.<ref>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷280|quyển 280]].</ref> Hậu Tấn Cao Tổ Thạch Kính Đường quy phục Khiết Đan, cũng tặng nhiều của cải cho các tướng lĩnh và quý tộc Liêu, trong đó có DaGia Luật Lý Hồ.<ref>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷281|quyển 281]].</ref> Tuy nhiên, sau khi Hậu Tấn Cao Tổ mất, người kế vị là [[Thạch Trọng Quý]] có thái độ đối đầu chống Liêu,<ref>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷283|quyển 283]].</ref> khiến Thái Tông hoàng đế tiến hành chiến dịch chống Hậu Tấn vào năm 946, kết quả tiêu diệt triều đại này.<ref>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷284|quyển 284]].</ref>

== Sau thời Liêu Thái Tông trị vì ==

Thái Tông hoàng đế xưng là hoàng đế Trung Nguyên, tức vua của cả người Hán và người Khiết Đan, song do phải đương đầu với nhiều cuộc nổi dậy nên đành quyết định lui về đất Liêu, song mất trên đường tại Hằng châu<ref group="c">恆州, nay thuộc [[Thạch Gia Trang]], [[Hà Bắc (Trung Quốc)|HàHằng BắcChâu]]</ref>.<ref name=T3G286>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷286|quyển 286]].</ref> Do khi xưa Thuật Luật Bình giết nhiều tù trưởng và chư tướng để tùy táng cùng Thái Tổ hoàng đế, nhiều tướng lĩnh Khiết Đan sợ rằng bà sẽ lặp lại hành động này;<ref name=T3G287>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷287|quyển 287]].</ref> Do đó họ ủng hộ con của DaGia Luật Bội là Vĩnh Khang vương DaGia Luật Nguyễn làm hoàng đế.<ref name=T3G286/> DaGia Luật Nguyễn chế ngự được tướng người Hán là [[Triệu Diên Thọ]] và quản lý Hằng châuChâu, sau đó xưng là hoàng đế, tức Liêu Thế Tông.<ref name=T3G287/>

Biết rằng Thái hậu muốn để DaGia Luật Lý Hồ kế vị, Thế Tông hoàng đế tiến về phía bắc. Thái hậu khiển Da Luậtsai Lý Hồ đem binh đi đánh Thế Tông, song DaGia Luật Lý Hồ chiến bại trước Da[[Gia Luật An Đoan]] (耶律安端, đệem của Liêu Thái Tổ) và Da[[Gia Luật Lưu Ca (耶律留哥)]] tại Thái Đức tuyềnTuyền. Nghe theo lời của Da[[Gia Luật Ốc Chất (耶律屋質)]], Thuật Luật Bình nói với DaGia Luật Lý hồ rằng không phải bà không muốn lập ông mà do tự ông bất tài, rồi bàn thảo với Thế Tông và chấp thuận đểLiêu ngườiThế nàyTông làm hoàng đế.<ref name=LS72/> Thế Tông hoàng đế sau đó giam lỏng Thái hậu Thuật Luật Bình tại mộ của Thái Tổ hoàng đế,<ref name=T3G287/> và giam lỏng DaGia Luật Lý Hồ tại Tổ châuChâu<ref group="c">祖州, nay thuộc Xích Phong</ref>.<ref name=LS72/>

Đến thời Liêu Mục Tông, Dangày Luật1 Cảnh,tháng 11 năm 960 (ngày Bính Tý tháng 10 năm Canh Thân (1 tháng 11 năm 960)<ref name=T4G1>''[[Tục Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:續資治通鑑/卷001|quyển 1]].</ref>, con của DaGia Luật Lý Hồ là Da[[Gia Luật Hi Ẩn]] (耶律喜隱) mưu phản nên cả Hi Ẩn và Lý Hồ đều bị bắt giam. DaGia Luật Lý Hồ mất trong ngục, thọ 50 tuổi, an táng ở núi Ngọc Phong sơn. Đến thời niên hiệu Thống Hòa (983-1012) thờitriều [[Liêu Thánh Tông]], ôngLý Hồ được truy tựthụy làhiệu ''Khâm Thuận hoàng đế''; đến năm Trọng Hy thứ 21 (1052) thời [[Liêu Hưng Tông]], ông được đổi tự thành Chương Tú, sau gọi là Hòa Kính. Ngoài Hi Ẩn, ông còn có con là Da[[Gia Luật Uyển]].<ref name=LS72/>