Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tiếng Ireland”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n →‎top: chính tả, replaced: Nguời → Người
n replaced: kí → ký (3) using AWB
Dòng 41:
==Tên gọi==
 
Theo {{lang|ga|''[[#An Caighdeán Oifigiúil|An Caighdeán Oifigiúil]]''}} (tiêu chuẩn chữ viết chính thức) tên của ngôn ngữ là {{lang|ga|''Gaeilge''}} ({{IPA-ga|ˈɡeːlʲɟə}}). Trước cuộc cải cách về chính tả năm 1948, nó được gọi là {{lang|ga|''Gaedhilge''}}; đây thực ra là [[sở hữu cách]] của {{lang|ga|''Gaedhealg''}} được dùng trong tiếng Ireland cận đại.<ref>{{chú thích sách|last=Dinneen |first=Patrick S. |authorlink=Patrick S. Dinneen |title=Foclóir Gaedhilge agus Béarla |edition=2d |year=1927 |location=Dublin |publisher=Irish Texts Society |pages=&nbsp;507 s.v. ''Gaedhealg'' |isbn=1-870166-00-0}}</ref> Cách viết trước kia bao gồm {{lang|mga|''Gaoidhealg''}} [ge:ʝəlˠg] trong tiếng Ireland cổ điển và {{lang|sga|''Goídelc''}} [goiðelˠg] trong [[tiếng Ireland cổ]]. Cách viết hiện đại bắt nguồn từ việc bỏ hai kíký tự ''dh'' câm trong ''Gaedhilge'', còn tên của [[nhóm ngôn ngữ Goidel]], nhóm ngôn ngữ bao hàm tiếng Ireland, bắt nguồn từ tiếng Ireland cổ.
 
Cách viết khác trong các phương ngữ của tiếng Ireland (bên cạnh {{lang|ga|''Gaeilge''}} trong phương ngữ Connacht miền nam ở trên) bao gồm {{lang|ga|''Gaedhilic/Gaeilic/Gaeilig''}} ({{IPA|[ˈɡeːlʲɪc]}}) hay {{lang|ga|''Gaedhlag''}} ({{IPA|[ˈɡeːl̪ˠəɡ]}}) trong [[tiếng Ireland Ulster]] và tiếng Ireland Connacht miền bắc cũng như {{lang|ga|''Gaedhealaing/Gaoluinn/Gaelainn''}} ({{IPA|[ˈɡˠeːl̪ˠɪŋʲ/ˈɡˠeːl̪ˠɪnʲ]}})<ref>{{chú thích sách|title= An Ghaeilge, Podręcznik Języka Irlandzkiego |first= Aidan |last=Doyle |author2=Edmund Gussmann |year=2005 |isbn=83-7363-275-1 |pages=&nbsp;423k}}</ref><ref>{{chú thích sách|title=Teach Yourself Irish |first=Myles |last=Dillon |author2=Donncha Ó Cróinín |year=1961 |isbn=0-340-27841-2 |pages=&nbsp;227}}</ref> trong [[tiếng Ireland Munster]].
Dòng 49:
==Lịch sử==
{{Main|Lịch sử tiếng Ireland}}
Tiếng Ireland viết được tìm thấy lần đầu trong các kíký tự [[Ogham]] từ thế kỷ thứ 4 sau công nguyên; giai đoạn này của ngôn ngữ được gọi là [[tiếng Ireland nguyên thủy]]. Những kíký tự này được tìm thấy trên khắp Ireland và bờ biển phía tây của Anh. Tiếng Ireland nguyên thủy dần chuyển thành [[tiếng Ireland cổ]] trong thế kỷ thứ 5. Tiếng Ireland cổ sử dụng [[bảng chữ cái Latinh]] và được tìm thấy trong khoảng trống giữa các đoạn văn của các văn bản tiếng Latinh. Trong thời gian này, tiếng Ireland tiếp nhận nhiều từ [[tiếng Latinh]], trong đó các thuật ngữ Giáo hội ví dụ như: ''easpag'' (giám mục) lấy từ từ gốc là {{smallcaps|episcopus}}, và ''Domhnach'' (Chủ nhật, lấy từ từ gốc là {{smallcaps|dominica}}). Cho tới thế kỷ thứ 10, tiếng Ireland cổ chuyển thành [[tiếng Ireland trung cổ]], một ngôn ngữ phổ biến khắp Ireland, cũng như tại [[Scotland]] và [[Đảo Man]]. Đây là ngôn ngữ được dùng nhiều trong văn chương, trong đó có bộ truyện thần thoại Ulster. Từ thế kỷ 12 tiếng Ireland trung cổ bắt đầu chuyển thành tiếng Ireland hiện đại tại Ireland, thành [[tiếng Gael Scotland]] ở Scotland, và [[tiếng Manx]] tại đảo Man. Tiếng Ireland cận đại, từ thế kỷ 13, là căn bản của ngôn ngữ văn chương của cả Ireland và Scotland nói tiếng Gael. Tiếng Ireland hiện đại, được sử dụng bởi một số nhà văn như [[Geoffrey Keating]], có niên đại từ thế kỷ 17 và là phương tiện truyền đạt của văn học đại chúng kể từ thời điểm đó.
 
Từ thế kỷ 18 trở đi, ngôn ngữ này dần mất chỗ đứng ở miền đông Ireland, một phần bởi chính quyền Anh Quốc ra sức ngăn cản việc sử dụng ngôn này trong giáo dục, luật pháp và hành chính, một phần khác bởi sự lan rộng của việc sử dụng hai ngôn ngữ – một ví dụ cụ thể của sự chuyển giao ngôn ngữ.<ref>{{chú thích sách|title=The great silence |last=De Fréine |first=Seán |year=1978 |publisher=Mercier Press |isbn=0-85342-516-7 |id=ISBN 9780853425168 }}</ref> Đây là một sự thay đổi có đặc trưng bởi việc hai ngôn ngữ được dùng chung trong cùng một cộng đồng nhưng trong các hoàn cảnh kinh tế và xã hội khác nhau và tính song ngữ chuyển tiếp (cha mẹ chỉ nói tiếng Ireland có con cái nói cả hai thứ tiếng, còn cháu chắt chỉ nói tiếng Anh). Cho đến giữa thế kỷ 18 tiếng Anh dần trở thành ngôn ngữ của tầng lớp công giáo trung lưu, nhà thờ công giáo và trí thức nhà nước, đặc biệt ở vùng phía đông. Tiếng Anh mang lại rất nhiều lợi ích cho người di cư, đặc biệt là phụ nữ. Dần dà, khi ý nghĩa của tiếng Anh trở nên rõ ràng, việc cấm tiếng Ireland trong trường học có được sự đồng thuân của các bậc cha mẹ.<ref name="Ó Gráda">Ó Gráda 2013.</ref> Nạn đói kinh hoàng ở Ireland (1845–49) được coi là đã đẩy ngôn ngữ này xuống tột cùng của sủa sự suy thoái. Khi có vẻ như việc di cư tới Hoa Kỳ và Canada càng ngày trở nên phổ biến, tầm quan trọng của tiếng Anh trở nên rõ ràng hơn vì nó giúp dân di cư kiếm việc ở những ngành khác hơn là làm nông nghiệp.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Tiếng_Ireland”