|
'''Lê Văn Hưu''' ([[chữ Hán]]: 黎文休; [[1230]] - [[1322]]), là một nhà [[sử học]] đời [[nhà Trần]], tác giả bộ ''[[Đại Việt sử ký]]'', bộ quốc sử đầu tiên của [[Việt Nam]]. Bộ sách này không còn nhưng nhờ nó mà sử gia [[Ngô Sĩ Liên]] đã dựa vào để soạn bộ ''[[Đại Việt sử ký toàn thư]]''.
==ThânTiểu thếsử==
Lê Văn Hưu là người làng [[Thần Hậu]] (tục gọi [[Kẻ Rỵ]]), huyện [[Đông Sơn]], tỉnh [[Thanh Hóa]], nay thuộc xã [[Thiệu Trung]], huyện [[Thiệu Hóa]], tỉnh [[Thanh Hóa]]. Có một giai thoại về Lê Văn Hưu thuở bé:
::Một hôm đi ngang qua [[lò rèn]], thấy người ta đang làm những cái dùi sắt, Lê Văn Hưu muốn xin một cái để làm dùi đóng sách. Người thợ rèn thấy thấy vậy, bèn ra một vế [[câu đối]]: ▼::- ''"Than trong lò, sắt trong lò, lửa trong lò, thổi phì phò đúc nên dùi vở."'' ▼::- ''"Nghiên ở túi, bút ở túi, giấy ở túi, viết lúi húi mà đậu khôi nguyên."'' ▼
Một giai thoại về Lê Văn Hưu thuở bé:
▲:: ''Một hôm đi ngang qua [[lò rèn]], thấy người ta đang làm những cái dùi sắt, Lê Văn Hưu muốn xin một cái để làm dùi đóng sách. Người thợ rèn thấy thấy vậy, bèn ra một vế [[ câuvế đối]]: ''
▲::- '' "Than trong lò, sắt trong lò, lửa trong lò, thổi phì phò đúc nên dùi vở. "''
▲:: ''Lê Văn Hưu liền đối: ''
▲::- '' "Nghiên ở túi, bút ở túi, giấy ở túi, viết lúi húi mà đậu khôi nguyên. "''
==Sự nghiệp==
Năm [[Đinh Mùi]] (1247), niên hiệu Thiên Ứng Chính Bình thứđời 16vua ([[1247]]), dưới thời [[Trần Thái Tông]],; Lê Văn Hưu đi thi, đỗ [[Bảng nhãn]] khi mới 17 tuổi. Đây là khoa thi đầu tiên ở Việt Nam có đặt danh hiệu [[Tam khôi]]. Trong đợt này, [[Nguyễn Hiền]] 12 tuổi đỗ [[Trạng nguyên Việt Nam|Trạng nguyên]],. [[Đặng Ma La]] 14 tuổi đỗ [[Thám hoa]].<ref name="Văn Hưu 1993">Đại Việt sử ký toàn thư, soạn giả Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên, v.v..., Dịch giả: Viện Khoa Học Xã Hội Việt Nam;Nhà xuất bản: Khoa Học Xã Hội - Hà Nội 1993,Quyển V, Kỷ Nhà Trần, Thái Tông Hoàng Đế</ref>.
Sau khi thi đỗ, ông được giữ chức '''Kiểm pháp quan''' (檢法官), rồi [[Binh bộ]] [[Thượng thư]], sau đó được phong chức [[Hàn lâm học sĩ]] <ref>Chức Hàn lâm học sĩ tức chức Hàn lâm học sĩ (翰林學士), Hanlin Academician)</ref> kiêm [[Giám tu quốc sử]] <ref>Chức Giám tu quốc sử tức Giám tu quốc sử (監修國史), tướcChief '''NhânCompiler Uyênof hầu'''the (仁淵侯Dynastic History)</ref><ref>Ấn bản điện tử năm 2001 do [[Lê Bắc]] điều hợp của bộ [[''Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục]]'', nhà xuất bản Giáo Dụcdục Hà Nội, 1988 có lẽ sai khi viết "''Trước đây, Hàn lâm học sĩ kiêm Quốc '''tử''' viện giám tu là Lê Văn Hưu vâng mệnh''...". Thời Trần và các triều đại đồng thời tại Trung Quốc, chỉ có Quốc sử viện và Quốc tử giám (xem mục Quan Chứcchức Chí, Lịch Triều Hiến Chương Loại Chí và A Dictionary of Official Titles in Imperial China, Charles Hucker, 1985, Stanford University Press), hai cơ quan này hoàn toàn khác nhau. Quốc sử viện chuyên trách viện biên soạn quốc sử, thực lục, Quốc sử giám chuyên trách việc giáo dục đào tạo nhân tài đất nước. Quan Lê Văn Hưu được sung vào chức Giám tu quốc sử, cũng là chức đứng đầu Quốc sử viện, chuyên trách việc biên soạn quốc sử thời Trần, chứ không phải là chức trong Quốc tử giám</ref>. Ông cũng là thầy học của [[Thượng tướng Chiêu Minh vương]] [[Trần Quang Khải]].
===Biên soạn sách Đại Việt sử ký===
{{Xem |Đại Việt sử ký}}
Trong thời gian làm việc ở Quốc Sửsử việnViện, theo lệnh vua [[Trần Thái Tông]], Hàn lâm viện học sĩ kiêm Quốc Sử viện giám tu Lê Văn Hưu đã hoàn thành việc biên soạn '''Đại Việt sử ký''' - bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt quốcNam - ghi lại những sự việc quan trọng chủ yếu trong một thời gian lịch sử dài gần 15 [[thế kỷ]], từ Triệu Vũ đế - tức [[Triệu Vũ Đế]] vương|Triệu Đà]] - cho tới [[Lý Chiêu Hoàng]]. Công trình ''Đại Việt sử ký'' có tất cả gồm 30 quyển, hoàn thành năm Thiệu Long thứ 15 ([[1272]]) và được [[Trần Thánh Tông]] xuống chiếu ban khen.<ref name="Văn Hưu 1993"/>.
Theo sử gia [[Trần Trọng Kim]] trong tác phẩm [[Việt Nam sử lược]], Đại Việt sử ký là bộ quốc sử đầu tiên của Việt Nam. Sau khi xâm lược [[Đại Ngu]], nhà Minh đã đưa sách của nước nam về Trung Quốc, trong đó có 30 quyển Đại Việt sử ký, những sách ấy đã thất lạc.<ref name="ReferenceA">Việt Nam sử lược, soạn giả Trần Trọng Kim, Bộ giáo dục trung tâm học liệu xuất bản</ref>
Hai trăm năm mươi năm sau, sử quan [[Ngô Sĩ Liên]], đời [[vua Lê Thánh Tông]], soạn lại bộ Đại Việt sử ký chép từ họ [[Hồng Bàng]] đến [[vua Lê Thái Tổ]]. Nghĩa là từ ông Ngô Sĩ Liên, ở về thập ngũ thế kỷ trở đi, thì sử ta mới chép truyện về đời thượng cổ.<ref name="ReferenceA"/>
Đến nay bộ '''Đại Việt sử ký''' của Lê Văn Hưu không còn, nhưng những lời nhận xét của ông vẫn được ghi lại trong bộ ''Đại Việt sử ký toàn thư'', gồm 29 đoạn ghi: ''"Lê Văn Hưu viết..."''. Trong bài tựa ''Đại Việt sử ký ngoại kỉ toàn thư'', Ngô Sĩ Liên viết: ''"Văn Hưu là người chép sử giỏi đời Trần, Phu Tiên là bậc cổ lão của thánh triều ta, đều vâng chiếu biên soạn lịch sử nước nhà, tìm khắp các tài liệu còn sót lại, tập hợp thành sách để cho người xem đời sau không có gì phải tiếc nữa, thế là được rồi."''
==Qua đời==
Lê Văn Hưu mất ngày [[23 tháng 3]] năm [[Nhâm Tuất]] (tức [[9 tháng 4]] năm [[1322]]), hưởng thọ 92 tuổi. Ông được an táng ở cánh đồng xứ [[Mả Giòm]] (ngôi mộ tọa Quý hướng Đinh), thuộc địa phận xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Hiện nay ở đó vẫn còn phần mộ với tấm bia dựng năm [[Tự Đức]] thứ 20 - [[1867]], khắc ghi tiểu sử và một bài minh ca tụng tài đức, sự nghiệp của ông. Ở xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa, có nhà thờ Lê Văn Hưu.
Hiện nay ở đó vẫn còn phần mộ với tấm bia dựng năm [[Tự Đức]] thứ 20 - [[1867]], khắc ghi tiểu sử và một bài minh ca tụng tài đức, sự nghiệp của ông. Ở xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa, có nhà thờ Lê Văn Hưu.
==Nhận định==
{{cquote|''Văn Hưu là người chép sử giỏi đời Trần, Phu Tiên là bậc cổ lão của thánh triều ta, đều vâng chiếu biên soạn lịch sử nước nhà, tìm khắp các tài liệu còn sót lại, tập hợp thành sách để cho người xem đời sau không có gì phải tiếc nữa, thế là được rồi''|||Lời của sử quan Ngô Sĩ Liên viết trong sách Đại Việt sử ký toàn thư}}
{{cquote|''Lê Văn Hưu vừa có tài, vừa có hạnh, làm thầy Chiêu-Minh-Vương, đổi làm Kiểm-Pháp-Quan, sửa sách Việt chí''|||An Nam chí lược, Lê Tắc}}<ref>An Nam chí lược, soạn giả Lê Tắc, Dịch giả Ủy ban phiên dịch sử liệu Việt Nam, Nhà xuất bản Viện Đại học Huế, 1961, phần Danh nhân, quyển Đệ thập ngũ</ref>|||An Nam chí lược, Lê Tắc}}
==Tham khảo==
*[[Đại Việt sử ký toàn thư]], soạn giả Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên, v.v..., Dịch giả: [[Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam|Viện Khoa Học Xã hội Việt Nam]]; Nhà xuất bản: Khoa Học Xã hội - Hà Nội 1993.
|
