Khác biệt giữa bản sửa đổi của “A-tì-đạt-ma”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n replaced: lí → lý (2) using AWB
Dòng 5:
 
A-tì-đạt-ma của Thượng toạ bộ được [[Phật Âm]] (zh. 佛音, sa. ''buddhaghoṣa'') hoàn chỉnh, được viết bằng văn hệ Pali và bao gồm bảy bộ:
 
(Phần này viết chưa đúng - phải sửa lại như sau :
 
'''C. CÁC LUẬN THƯ CỦA THƯỢNG TỌA BỘ'''
 
1. Pháp Tụ Luận (Dhamma Sanghani)
 
2. Phân Biệt Luận (Vibhanga)
 
3. Giới Thuyết Luận (Dhatu Katha)
 
4. Nhân Thi Thiết Luận (Pudgala Pannati)
 
5. Song Ðối Luận (Yamaka)
 
6. Pháp Trí Luận (Patthana)
 
7. Thuyết Sự Luận (Kathavasthu)
 
Ngoài bảy luận thư cơ bản này còn có các luận thư được sáng tác tiếp theo:
 
- Thanh Tịnh Ðạo Luận (visudhimagga) của ngài Phật Âm thế kỷ 5 TL, có giá trị như một bộ bách khoa toàn thư Phật giáo, tính chất tương đương Câu-xá Luận đối với Hữu bộ. Ðây là sách tiêu chuẩn của tân Thượng tọa bộ.
 
- Trường Tập Kinh Chú Sớ (Sumangala Vilasini) sách giải thích Trường Tập Kinh (Trường Bộ Kinh).
 
- Attha Salina, sách chú thích bộ Luận Pháp Tụ.
 
- Ngũ Thư Thuật Nghĩa (Panca-Pakarana Atthokattha): Năm sách Chú sớ Ðối pháp tạng.
 
Sau ngài Phật Âm có nhiều tác phẩm ra đời, trong đó có giá trị nhất là bộ A-tỳ-đạt-ma Nghĩa Tập Luận (Abhidharmattha Sangaha; H.T Minh Châu dịch Thắng Pháp Tập Yếu) này do ngài A-nậu-lâu-đà (Anuruddha) viết thế kỷ 8 T.L. Ðây là bộ sách ngắn gọn toát yếu giáo nghĩa Phật giáo, làm sách chỉ nam của Phật giáo Nam phương, với những giải thích xác đáng rõ ràng giáo nghĩa của Thượng tọa bộ nên nhiều nơi đã dùng nó thay cho Thanh Tịnh Ðạo Luận.
 
'''D. CÁC LUẬN THƯ CỦA HỮU BỘ'''
 
1. ''Pháp Uẩn Túc Luận'' (Dharma Skandha): 12 cuốn, do Ðại-Mục-kiền-liên (Mahamogalyayana), có thuyết nói do Xá-lợi-phất viết lúc Phật tại thế.
 
2. Tập Dị Môn Túc Luận (Sangti paryaya pada) do Xá-lợi-phất viết lúc Phật tại thế. (20 cuốn)
 
3. ''Thi Thiết Túc Luận'' (Prajnapti): Do Ca-chiên-diên (Kaiyaya) viết lúc Phật tại thế, chưa dịch ra Hán văn.
 
4. ''Thức Thân Túc Luận'' (Vijnanakaya): 16 cuốn do Ðề-bà-thiết-ma (Devasarman) viết sau Phật Niết-bàn 100 năm . 5. ''Phẩm Loại Túc Luận'' (Ptrakarama): 18 cuốn do Thế Hữu viết sau Phật Niết-bàn 300 năm, cũng dịch là Chúng Sự Phần A-tỳ-đàm Luận <sup>(1)</sup>.
 
6. ''Giới Thân Túc Luận'' (Dhatukaya): 3 cuốn do Thế Hữu viết sau Phật Niết-bàn 300 năm [*]
 
7. ''Phát Trí Luận'' (Janna Prasthana, A-tỳ-đàm Bát-kiền-độ Luận): 20 cuốn do Ca-chiên-diên tử (Katyayaniputra - Ca-na-diễn-ni tử) viết sau Phật Niết-bàn 300 năm.
 
''[*] Có trước Đại Tỳ Bà Sa . Có giá trị nhất trong các luận khác thời đó . Sau đệ tử thấy nhiều mới gom lại thành Giới Thân Túc Luận.''
 
Bảy bộ luận này, bộ Phát Trí gọi là Thân Luận, còn sáu bộ kia gọi là Túc Luận, vì nó là chỗ dựa cho luận Phát Trí được thành, và vì nghĩa lý chứa đựng trong nó ít ỏi không bằng nghĩa lý trong Phát Trí Luận rộng hơn. Trong đó ba bộ viết ra lúc đức Phật còn tại thế, bốn bộ viết ra sau khi Phật Niết-bàn. Ngoài bảy bộ luận cơ bản này, Hữu bộ còn có các luận thư để quảng diễn nghĩa lý các bộ trên như:
 
- ''Luận Ðại Tỳ-bà-sa'' (Mahavibhasa) 200 cuốn, là kết quả của Ðại hội Kiết tập lần thứ tư vào giữa thế kỷ 2 T.L tại Ca-thấp-di-la (Kasmir, Kế Tân) do các ngài Thế Hữu, Diệu Âm, Giác Thiên, Pháp Cứu, Hiếp Tôn Giả chủ trì với sự ủng hộ tận lực của vua Ca-nị-sắc-ca (Kaniska). Bộ này quảng diễn giáo nghĩa của luận Phát Trí.
 
- ''A-tỳ-đàm Tâm Luận'' (Abhidharmahridaya) do Pháp Thắng (Ðạt-ma-thi-la) tạo vào thế kỷ 6 sau Phật Niết-bàn (đầu thế kỷ 3 T.L), toát yếu Ðại Tỳ-bà-sa Luận.
 
- ''Tạp A-tỳ-đàm Tâm Luận'' (Samyutara Abhidhar-mahridaya) do đệ tử của ngài Pháp Thắng là Pháp Cứu (Tăng-già-bạt-ma) tạo vào thế kỷ 7 sau Phật diệt độ (đầu thế kỷ 4 T.L) nhằm làm rõ nghĩa trong A-tỳ-đàm Tâm Luận, vì cho A-tỳ-đàm Tâm Luận quá giản lược.
 
- ''Câu xá Luận'' (Abhidharma Kosa) do Thế Thân (Vasubhandhu) tạo vào 900 năm sau Phật diệt độ (đầu thế kỷ 5 T.L), 30 cuốn.
 
- ''Thuận Chánh Lý Luận'': 80 cuốn, do Chúng Hiền đồng thời Thế Thân tạo, nhằm bác lại Câu-xá.
 
- ''Hiển Tông Luận'': 40 cuốn do Chúng Hiền tạo, nhằm nêu bật tông nghĩa của Hữu bô.
 
''- Kinh Lượng Bộ'' - Có Thành Thật Luận 20 cuốn.)
 
<nowiki>--------------------------------------------------------------------</nowiki>
#''Pháp tập luận'' (zh. 法集論, pi. ''dhammasaṅgaṇi''): nói về các tâm pháp, sắp xếp theo từng cách thiền định khác nhau và các pháp bên ngoài, sắp xếp theo nhóm;
#''Phân biệt luận'' (zh. 分別論, pi. ''vibhaṅga''): nêu và giảng nghĩa, phân biệt những thuật ngữ như [[Ngũ uẩn]] (zh. 五蘊, pi. ''pañcakhandha''), Xứ (zh. 處, sa., pi. ''āyatana''), Căn (zh. 根, sa., pi. ''indriya'') v.v.;