Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đế quốc Khmer”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
nKhông có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 23:
Con Indravarman I là [[Yasovarman I]] (trị vì từ 889 - 915), là người thiết lập một kinh đô mới [[Yasodharapura]] - thành phố đầu tiên của [[Angkor]]. Ngôi đền trung tâm của thành phố được xây ở [[Phnom Bakheng]], một ngọn đồi cao 60 m giữa đồng bằng trong khu vực Angkor. Dưới triều Yasovarman I công trình [[Đông Baray]] cũng được tạo dựng, đây là công trình hồ chứa nước có kích thước 7,5 x 1,8 km.
===
[[Tập tin:Bayon Angkor Relief1.jpg|nhỏ|Một bức phù điêu thế kỷ 12 hoặc 13 tại đền Bayon tại Angkor Thom miêu tả chiến tranh giữa Khmer và [[Chămpa]].]]
Vào đầu thế kỷ 10, sau khi Yasovarman I qua đời, đế quốc Khmer lập tức bị chia rẽ. Vua [[Harshavarman I]] và [[Ishanavarman II]] (em của Harshavarman I) phải vất vả giữ ngôi báu trước sự tranh giành của người chú - [[Jayavarman IV]]. Người chú bị đánh lui khỏi Angkor và đã thiết lập một kinh đô mới ở [[Koh Ker]], cách Angkor khoảng 100 km. Sau khi Ishanavarman II qua đời, Jayavarman IV lên làm vua.
Dòng 29:
Con của Jayavarman IV là [[Harshavarman II]] nối ngôi cha được 3 năm thì bị em họ là [[Rajendravarman II]] cướp ngôi.
===
Rajendravarman II rời đô trở về Yasodharapura. Nhiều học giả cho rằng Rajendravarman II đã xây dựng một chế độ chính trị trung ương tập quyền, tăng cường sự quản lý trực tiếp đối với các thủ lĩnh địa phương. Ông bắt đầu bắt đầu các dự án xây dựng lớn mà các vua đầu tiên đã dự tính và đã cho thiết lập một loạt các đền ở khu vực Angkor; trong đó có [[Đông Mebon]], trên một cù lao của Đông Baray, và nhiều đền thờ Phật và chùa. Năm 950, chiến tranh lần đầu nổ ra giữa đế quốc Khmer và [[Vương quốc Chămpa]] ở phía đông (ngày nay là [[miền Trung Việt Nam]]).
Từ năm 968 đến 1001 là thời kỳ trị vì của con trai Rajendravarman II, [[Jayavarman V]]. Ông ta đăng quang sau khi vượt qua các hoàng thân khác. Giai đoạn trị vì của ông phần lớn là thời kỳ thanh bình, đánh dấu bởi sự phát triển thịnh vượng và phát triển rực rỡ nền văn hóa. Ông cho thiết lập một kinh đô mới gần Yashodharapura, Jayenanagari. Dưới triều của vua Jayavarman V có các nhà triết học, các học giả và các nghệ sỹ. Các ngôi đền mới cũng được xây dựng, trong đó, quan trọng nhất là [[Banteay Srei]], được xem như công trình có tính nghệ thuật và thẩm mỹ bậc nhất của Angkor và [[Ta Keo]] là ngôi đền đầu tiên của Angkor xây hoàn toàn bằng sa thạch.
===
Sau cái chết của Jayavarman V là vài năm xung đột. Vua Udayadityavarman I vừa lên ngôi đã bị Jayavirahvarman lật đổ. Rồi đến lượt Jayavirahvarman bị [[Suryavarman I]] (trị vì 1010 - 1050) giành mất ngôi báu. Suốt thời kỳ trị vì của mình, Suryavarman I phải chiến đấu trấn áp các đối thủ mưu toán lật đổ mình bằng bạo lực. Ông là vị vua Khmer đầu tiên sống phải xây thành để bảo vệ mình và hoàng cung. Ông đã mở rộng vương quốc của mình đến tỉnh [[Lopburi]] của [[Thái Lan]] ngày nay, về phía nam đến [[eo đất Kra]]. Tại Angkor, việc xây dựng [[Tây Baray]] bắt đầu dưới triều Suryavarman I, một hồ chứa nước thứ 2 và rộng hơn hồ [[Đông Baray]] với kích thước 8 x 2,2 km.
Dòng 42:
Thời kỳ tiếp theo các vua trị vì trong thời gian ngắn và bị vị vua sau lật đổ bằng vũ lực. Cuối cùng, năm 1177, Khmer đã bị quân Chămpa đánh bại trong một trận thủy chiến trên hồ [[Tonlé Sap]] và bị chiếm đóng trong một thời gian ngắn.
===
[[Tập tin:Carte Empire-Khmer.png|phải|nhỏ|180px|phải|Đế quốc Khmer cuối thế kỷ 12]]
[[Jayavarman VII]] (trị vì từ 1181-1219) đã tập hợp một đội quân, đánh đuổi quân Chăm Pa và giành lại kinh đô Yasodharapura. Năm 1181, ông lên ngôi và tiếp tục chiến tranh với Chăm Pa trong suốt 22 năm cho đến khi đánh bại nước này vào năm 1203 và xâm chiếm phần lớn lãnh thổ của Chăm Pa.
Dòng 48:
Jayavarman VII được coi là vị hoàng đế vĩ đại cuối cùng của Angkor không chỉ vì những chiến công của ông chống lại quân Chăm Pa mà còn là một người cai trị không phải là bạo chúa như cách các hoàng đế trước đó đã cai trị vì ông là người thống nhất đế quốc này và trên cả là do các công trình xây dựng được tiến hành dưới thời kỳ cai trị của ông. Kinh đô mới có tên gọi là [[Angkor Thom]] (có nghĩa là: "Thành phố vĩ đại") được xây dựng. Ở khu trung tâm, nhà vua (một phật tử Phật giáo [[Đại thừa]]) đã cho xây dựng làm tòa tháp quốc gia - [[Bayon]] với các tháp được cho là mang hình khuôn mặt của [[Quán Thế Âm]] [[bồ tát]], mỗi tháp cao vài mét được chạm khắc bằng đá. Các đền chùa khác được xây dựng dưới thời Jayavarman VII là [[Ta Prohm]], [[Banteay Kdei]] và [[Neak Pean]], cũng như hồ chứa nước [[Srah Srang]]. Cùng với những công trình đó, một hệ thống các đường phố đã được xây dựng kết nối các trấn của đế quốc. Bên các phố này, 121 nhà nghỉ được xây cho các nhà buôn, quan chức và lữ khách. Ông cũng cho thiết lập 102 bệnh xá.
===
Indravarman II kế vị và tiếp tục hoàn thành các công trình xây dựng của cha. Dưới sự trị vì của Indravarman II, Campuchia có sự ổn định chính trị trong nước. Tuy nhiên, sức chi phối của Đế quốc Khmer đối với các vùng đất xa bắt đầu giảm đi. Kết quả, Chăm Pa đã giành lại độc lập, và [[Vương quốc Sukhothai]] ở phía Tây bắt đầu nổi lên.
Dòng 55:
[[Jayavarman VIII]] (trị vì 1243-1295) kế nhiệm Indravarman II. Trái với các vua trước đó, Jayavarman VIII theo [[Ấn Độ giáo]] và là một người chống [[Phật giáo]] một cách kịch liệt. Ông đã cho phá hủy phần lớn các tượng Phật ở Đế quốc này (các nhà khảo cổ ước đoán có khoảng hơn 10.000, trong đó còn rất ít phế tích còn sót lại đến ngày nay) và cho chuyển các chùa Phật giáo thành đền thờ Ấn Độ giáo. Từ bên ngoài, Đế quốc Khmer đang bị quân [[nhà Nguyên|Nguyên Mông]] của tướng [[Sagatu]] của [[Hốt Tất Liệt]] đe dọa. Ông ta đã tránh đụng độ với quân Mông Cổ (khi đó đã chiếm hết [[Trung Hoa]]) bằng cách cống nạp hàng năm cho [[nhà Nguyên]]. Triều đại của Jayavarman VIII kết thúc năm 1295 khi ông bị con rể là [[Srindravarman]] (trị vì 1295-1309) lật đổ. Vua mới là người theo [[Phật giáo Thượng tọa bộ]] (''Theravada''), một trường phái của [[Phật giáo]] du nhập vào [[Đông Nam Á]] từ [[Sri Lanka]] và sau đó lan ra khắp khu vực.
Có rất ít tư liệu lịch sử về thời kỳ sau triều vua Srindravarman. Văn bản cuối cùng người ta biết được là một bia khắc từ năm 1327. Không có ngôi đền lớn nào được xây thêm. Các nhà sử học ngờ rằng có mối liên hệ giữa việc nhà vua theo [[Phật giáo Nam truyền]] (do đó không được xem là "devaraja" nữa) và việc không cần phải xây dựng các đền lớn cho devarajas hay để thờ các thần linh bảo vệ cho họ. Việc từ bỏ quan niệm devaraja cũng có thể dẫn đến sự đánh mất quyền lực của hoàng gia và do đó dẫn đến thiếu nhân công. Hệ thống thủy lợi cũng bị thoái hóa dẫn đến mùa màng thất bát do [[lũ lụt]] và [[hạn hán]]. Trong khi trước đó mỗi năm có 3 vụ lúa - điều này đã góp phần cốt yếu cho sự thịnh vượng và quyền lực của đế quốc Khmer - sự giảm sút mùa màng đã làm cho đế quốc này suy yếu thêm. Quốc gia lân bang phía tây của đế quốc này là Vương quốc Xiêm đầu tiên - [[Vương quốc Sukhothai]], bị một vương quốc khác của người Thái ([[vương quốc Ayutthaya]]) đánh bại vào năm 1350.
▲Có rất ít tư liệu lịch sử về thời kỳ sau triều vua Srindravarman. Văn bản cuối cùng người ta biết được là một bia khắc từ năm 1327. Không có ngôi đền lớn nào được xây thêm. Các nhà sử học ngờ rằng có mối liên hệ giữa việc nhà vua theo [[Phật giáo Nam truyền]] (do đó không được xem là "devaraja" nữa) và việc không cần phải xây dựng các đền lớn cho devarajas hay để thờ các thần linh bảo vệ cho họ. Việc từ bỏ quan niệm devaraja cũng có thể dẫn đến sự đánh mất quyền lực của hoàng gia và do đó dẫn đến thiếu nhân công. Hệ thống thủy lợi cũng bị thoái hóa dẫn đến mùa màng thất bát do [[lũ lụt]] và [[hạn hán]]. Trong khi trước đó mỗi năm có 3 vụ lúa - điều này đã góp phần cốt yếu cho sự thịnh vượng và quyền lực của đế quốc Khmer - sự giảm sút mùa màng đã làm cho đế quốc này suy yếu thêm. Quốc gia lân bang phía tây của đế quốc này là Vương quốc Xiêm đầu tiên - [[Vương quốc Sukhothai]], bị một vương quốc khác của người Thái ([[vương quốc Ayutthaya]]) đánh bại vào năm 1350. Sau năm 1352, người Thái đã mở nhiều cuộc tiến công vào đế quốc Khmer nhưng đều bị đánh bật. Cuối cùng, năm 1431, Ayutthaya đã chiếm được Angkor.
Trung tâm của của vương quốc Khmer còn sót lại nằm ở phía nam, ở khu vực mà ngày nay là [[Phnôm Pênh]]. Tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu cho thấy Angkor không bị bỏ hoang. Một chi của các vua Khmer vẫn còn ở lại Angkor. Sự sụp đổ cuối cùng của Angkor vào thời ấy là sự chuyển đổi tầm quan trọng về kinh tế, và do đó là chính trị, khi Phnôm Pênh trở thành một trung tâm mậu dịch bên [[sông Mê Kông]]. Các công trình xây dựng tốn kém và các xung đột quyền lực trong nội bộ hoàng gia cũng đánh dấu chấm hết cho đế quốc Khmer.
Sự hủy hoại sinh thái và hư hỏng hạ tầng cơ sở là một cách lý giải mới khác cho sự chấm dứt của đế quốc này. Dự án Đại Angkor tin rằng người Khmer đã có một hệ thống kênh rạch và hồ chứa phức tạp phục vụ cho mậu dịch, giao thông và thủy lợi. Các kênh được sử dụng để thu hoạch mùa màng và khi dân số tăng lên thì hệ thống kênh rạch bị cản trở dẫn đến thiếu nước và bị lũ lụt hoành hành. Để đáp ứng cho số dân tăng thêm, người ta đã chặt cây trên các ngọn đồi ở Kulen để lấy đất canh tác lúa. Đồi trọc làm cho kênh bị bồi lấp khi mưa to. Sự phá hủy hệ thống thủy lợi đã dẫn tới các hậu quả nghiêm trọng khác[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html].
| |||