Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Wikipedia:Tiểu sử người đang sống”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động |
n Đã lùi lại sửa đổi của 27.78.180.229 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của Tranngocnhatminh |
||
Dòng 1:
{{policy | WP:TSNDS|WP:TS|WP:BLP}}
{{policy in a nutshell|Các bài viết Wikipedia có thể ảnh hưởng đến đời sống thực của một con người. Điều này khiến chúng ta phải có thái độ có trách nhiệm về mặt đạo đức và pháp lý. Những tài liệu về tiểu sử phải được viết với sự cẩn trọng cao nhất và phải chú ý đến [[Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được|tính kiểm chứng được]], [[Wikipedia:Thái độ trung lập|trung lập]] và [[Wikipedia:Không đăng nghiên cứu chưa được công bố|tránh những nghiên cứu chưa công bố]], đặc biệt nếu đó là bài viết dễ gây tranh cãi.}}
:<span style="background-color:#ffd8d8">''Nếu bạn là thành viên quan tâm đến độ chính xác hoặc hợp lý của dữ liệu tiểu sử tại bài viết Wikipedia viết về chính bạn, xin hãy xem [[#Đối với bài viết về chính bạn|Đối với bài viết về chính bạn]], phía dưới.''</span>
Biên tập viên phải thật cẩn trọng khi thêm '''dữ liệu tiểu sử của một người đang còn sống''' vào ''bất kỳ'' trang Wikipedia nào. Những dữ liệu như vậy cần phải có độ nhạy cảm cao, và phải gắn ''chặt chẽ'' với bất kỳ luật pháp hiện hành nào tại [[Hoa Kỳ]] và tất cả các quy định về nội dung của chúng ta, đặc biệt là:
{{Danh sách quy định}}
* [[Wikipedia:Thái độ trung lập|Thái độ trung lập]]
* [[Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được|Thông tin kiểm chứng được]]
* [[Wikipedia:Không đăng nghiên cứu chưa công bố|Không đăng nghiên cứu chưa công bố]]
Chúng ta phải làm cho bài viết ''đúng đắn''<ref name=Jimbo4>Jimmy Wales. [http://wikimania2006.wikimedia.org/wiki/Archives/Jimbo_Keynote Keynote speech], Wikimania, August 2006.</ref>. Phải thật chắc chắn về việc sử dụng những [[Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được#Nguồn gốc|nguồn tham khảo]]. Những dữ kiện dễ gây tranh cãi không có nguồn gốc hoặc nguồn không vững chắc về một người đang còn sống - dù dữ kiện đó là tích cực, tiêu cực, hay chỉ nghi ngờ - nên bị '''xóa ngay lập tức mà không chờ thảo luận''' khỏi những bài viết, trang thảo luận, trang thành viên, và không gian dự án của Wikipedia<ref name=Jimbo>Jimmy Wales. [http://mail.wikimedia.org/pipermail/wikien-l/2006-May/046440.html "WikiEN-l Zero information is preferred to misleading or false information"], 16-5-2006 và [http://mail.wikimedia.org/pipermail/wikien-l/2006-May/046732.html 19-5-2006]</ref>.
'''Tiểu sử của người đang sống''' phải được viết một cách thận trọng, có xem xét đến quyền riêng tư của đối tượng. Wikipedia là một bách khoa toàn thư, không phải là một tờ báo lá cải; việc của chúng ta không phải là người viết theo cảm xúc, hay là phương tiện chính để chuyển tải những tuyên bố hài hước về cuộc đời của một con người. Một nguyên tắc gối đầu giường khi viết về dữ kiện tiểu sử về những người đang sống là "[[Wikipedia:Tránh làm tổn hại|đừng gây tổn hại cho người khác]]".
Quy định này áp dụng cho cả tiểu sử của những người đang sống và dữ liệu tiểu sử của những người đang sống tại những trang khác. Rất nhiều bằng chứng sửa đổi tại Wikipedia, nhưng đặc biệt là sửa đổi về những người đang sống, sẽ là những gánh nặng trên vai những người thêm hoặc phục hồi dữ kiện.
== Cơ sở hợp lý ==
Wikipedia là một trang web toàn cầu, nằm trong danh sách 10 trang xem nhiều nhất, điều đó có nghĩa là dữ liệu mà chúng ta viết về những người đang sống có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của họ và cuộc sống của gia đình, đồng nghiệp và bạn bè của họ. Dữ liệu tiểu sử do đó phải được viết tuân theo chặt chẽ các quy định về nội dung của chúng ta.
== Viết và biên tập ==
{{Policy shortcut|WP:BLPSTYLE}}
=== Văn phong khi viết ===
Tiểu sử về người đang sống phải được viết một cách có trách nhiệm, cẩn trọng, theo giọng điệu trung lập, mang tính bách khoa toàn thư. Trong khi chiến thuật [[m:Eventualism|dài hạn]] có thể áp dụng cho những lĩnh vực chủ đề khác, những tiểu sử về những người đang sống bị viết kém nên bị chuyển thành [[Wikipedia:Sơ khai|sơ khai]] hoặc [[WP:XOA|xóa]] (xem [[#Xóa những dữ liệu gây tranh cãi không có nguồn hoặc nguồn yếu]]).
Bài viết nên ghi lại, theo giọng điệu không ủng hộ và không phê phán, những nguồn gốc từ [[bên thứ ba]] đáng tin cậy đã được xuất bản về đối tượng và, [[#Sử dụng đối tượng như nguồn tự xuất bản|trong một số tình huống]], những gì mà đối tượng có thể đã xuất bản viết về chính họ. Văn phong viết bài phải trung lập và căn cứ trên sự thật, tránh nói giảm và thậm xưng. Tiểu sử của người đang sống không nên có [[Wikipedia:Tránh đề mục chuyện bên lề trong bài viết|mục chuyện bên lề]]. Thay vào đó, những tuyên bố được ghi nguồn đầy đủ nên chèn thẳng vào bài viết.
{{Jimboquote|Những con người thật có bị ảnh hưởng, và họ có thể bị tổn thương bởi lời lẽ của bạn. Chúng ta không phải báo chí lá cải, chúng ta là bách khoa toàn thư.|<ref name=Jimbo2>. [http://mail.wikimedia.org/pipermail/wikien-l/2006-May/046733.html "WikiEN-l Zero information is preferred to misleading or false information"], 19 tháng 5 năm 2006</ref>}}
=== Liên kết ngoài ===
Liên kết ngoài trong tiểu sử của người sống phải có chất lượng cao, và phải tuân theo đầy đủ quy định này và [[Wikipedia:Danh sách quy định|các quy định khác]] và hướng dẫn [[Wikipedia:Liên kết ngoài|liên kết ngoài]]<ref>Chú ý rằng ở đâu [[Wikipedia:Liên kết ngoài|hướng dẫn liên kết ngoài]] không nhất quán với quy định này hoặc các quy định khác, những quy định sẽ chiếm ưu thế.</ref>.
=== Phê bình và ca ngợi===
Phê bình và ca ngợi chủ thể nên được trình bày nếu nó phù hợp với độ nổi tiếng của chủ thể và có thể dẫn chứng đến một nguồn thứ cấp đáng tin cậy, và miễn là đoạn văn được viết theo cách thức không lấn át toàn bộ bài viết hoặc dường như thiên lệch; nó cần được diễn tả một cách có trách nhiệm, cẩn trọng, và với giọng văn trung lập, phù hợp với bách khoa toàn thư. Hãy cẩn thận đừng đưa quá nhiều một cách không cân đối về một quan điểm cụ thể, để tránh [[Wikipedia:Quan điểm trung lập#Sức năng thái quá|thể hiện một quan điểm thiểu số cứ như đó là quan điểm đa số]]. Quan điểm của một thiểu số vô cùng nhỏ sẽ không có chỗ trong bài viết. Phải cẩn trọng với [[Wikipedia:Thái độ trung lập#Cấu trúc bài viết|kiến trúc bài viết]] để đảm bảo sự trình bày tổng thể là trung lập toàn diện; cụ thể hơn, nhưng đề mục con nên phản ánh những lĩnh vực quan trọng mà nhờ đó chủ thể trở nên nổi tiếng.
Nội dung nên được ghi nguồn đến [[Wikipedia:Nguồn uy tín|nguồn uy tín]] và nguồn đó nên đề cập chủ yếu đến chủ thể của bài viết. Cần cẩn thận với những tuyên bố dựa trên [[liên tưởng ngụy biện]] (A là B, A là C, vậy thì tất cả B đều là C). Những biên tập viên cũng nên để ý đến những nội dung thiên lệch hay ác ý với về người đang sống. Nếu ai đó dường như đang đẩy đưa một lý tưởng hay một quan điểm không trung lập, hãy nhấn mạnh một nguồn đã được công bố của bên thứ ba đáng tin cậy và một cách trình bày rõ ràng phù hợp với độ nổi tiếng của nhân vật.
=== Thể loại ===
{{main|Wikipedia:Phân loại con người}}
Tên thể loại không hàm chứa sự phủ định hoặc bổ nghĩa, do đó tại sao lại phân loại như vậy cần được làm rõ tại bài viết. Bài viết phải ghi lại những sự kiện mà từ đó dẫn đến sử dụng thẻ phân loại và những sự kiện đó phải được ghi nguồn.
Nên chú ý khi thêm thể loại cho rằng người đó có độ nổi tiếng kém (xem [[Xâm phạm quyền riêng tư]]).
Các thẻ thể loại liên quan đến niềm tin tôn giáo và xu hướng giới tính không nên được sử dụng trừ khi nó thỏa mãn hai tiêu chí sau:
* Chủ thể được biết đến rộng rãi về niềm tin hoặc xu hướng giới tính;
* Niềm tin hay xu hướng giới tính của chủ thể thích hợp với các hoạt động đáng chú ý hoặc đời sống công chúng của chủ thể, thể theo các nguồn đã công bố đáng tin cậy.
== Nguồn ==
=== Nguồn tin cậy ===
Thông tin về người đang sống phải được dẫn nguồn vô cùng cẩn thận. Nếu không có nguồn từ bên thứ ba đáng tin cậy, nó sẽ vi phạm các quy định về [[WP:NGHIENCUU|Không đăng nghiên cứu chưa công bố]] và [[Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được|Kiểm chứng được]], và có thể dẫn tới các tuyên bố [[Wikipedia:Phỉ báng|phỉ báng]].
Thông tin về người đang sống mà chỉ tồn tại ở [[WP:TTKCD#Những nguồn có độ tin cậy thấp|những nguồn đáng nghi vấn]] hoặc những nguồn mơ hồ không nên được sử dụng, dù được dùng như một nguồn dẫn hoặc như một liên kết ngoài ([[#Liên kết ngoài|xem ở trên]]).
Sách, tạp chí, trang web, và [[blog]] [[tự xuất bản]] không bao giờ được dùng làm nguồn cho thông tin về một người đang sống, trừ khi nó được viết hoặc xuất bản bởi chính đối tượng của bài viết ([[#Sử dụng đối tượng như nguồn tự xuất bản|xem ở dưới]]). "Blog tự xuất bản" trong bối cảnh này có nghĩa là những blog cá nhân hoặc nhóm. Một số tờ báo có những mục tương tác với độc giả mà họ gọi là blog, và những mục này có thể chấp nhận làm nguồn được miễn là người viết là những chuyên gia và blog là đối tượng được ban biên tập quản lý đầy đủ. Nếu một tổ chức thời sự đăng ý kiến của một chuyên gia nhưng tuyên bố họ không chịu trách nhiệm về ý kiến đó, người viết đoạn trích dẫn đó cần được nêu tên (ví dụ, "Jane Smith đã nói rằng..."). Những bài viết do độc giả đăng lên không bao giờ được dùng làm nguồn.<ref>Từ [[WP:TTKCD#cite_note-4]].</ref>
Biên tập viên nên tránh lặp đi lặp lại chuyện tầm phào. Hãy tự hỏi mình nguồn đó có đáng tin cậy hay không; thông tin này có được trình bày một cách chân thực hay không; và thậm chí nếu nó đúng đi chăng nữa, nó có phù hợp với một bài viết ''bách khoa toàn thư'' về đối tượng hay không. Khi những nhà xuất bản không đủ tin cậy in những thông tin mà họ nghi ngờ là không đúng đắn, họ thường ghi kèm lời phủ nhận (để tránh bị kiện tụng). Hãy cẩn thận với những thứ này. Nếu nhà xuất bản gốc không tin vào chính câu chuyện của họ, tại sao chúng ta lại phải tin?
Biên tập viên cũng nên cẩn thận với vòng lặp phản hồi trong đó một luận điểm thiếu nguồn gốc và có tính chất suy đoán trong một bài viết Wikipedia được nhặt lại, có thể có hoặc không ghi lại nguồn từ Wikipedia, trong một tờ báo hoặc truyền thông (có thể) tin cậy, và rồi câu chuyện đó lại được dẫn nguồn trong một bài viết Wikipedia để hỗ trợ cho luận điểm suy đoán gốc.
=== Loại bỏ thông tin dễ tranh cãi thiếu dẫn chứng hoặc dẫn chứng yếu ===
{{Policy shortcut|WP:GRAPEVINE}}
Các biên tập viên nên xóa bất kỳ thông tin dễ tranh cãi nào về những người đang sống mà lại không có nguồn gốc, chủ yếu dựa trên những nguồn không phù hợp với tiêu chuẩn được ghi trong [[Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được]], hoặc một sự diễn dịch mang tính ước đoán từ một nguồn (xem [[Wikipedia:Không đăng nghiên cứu chưa công bố]]). [[WP:3RR#Hồi sửa những nội dung có thể có ý bôi nhọ|quy định ba lần hồi sửa]] không áp dụng cho những lần xóa bỏ như vậy, mặc dù các biên tập viên được khuyến khích tìm kiếm sự trợ giúp từ một bảo quản viên hoặc tại bàn thông báo nếu họ nhận ra mình đang vi phạm 3RR, chứ đừng một mình đối phó với tình huống đó. Nội dung chỉ có thể được ghi vào lại khi nó phù hợp với quy định này.
''Những nguyên tắc này áp dụng vào bất kỳ nội dung tiểu sử của người đang sống nào tìm thấy tại bất cứ nơi đâu ở Wikipedia, kể cả trang thành viên và trang thảo luận''. Các bảo quản viên có thể phải cưỡng ép loại bỏ các thông tin như vậy bằng cách khóa trang và cấm tài khoản, thậm chí nếu chính họ cũng có tham gia sửa đổi. Các biên tập viên tiếp tục đưa nội dung vào có thể bị cảnh cáo và bị cấm sửa đổi. Mời xem [[Wikipedia:Quy định cấm#Tiểu sử người đang sống|quy định cấm]] và [[Wikipedia:Bôi nhọ]].
Các bảo quản viên nếu gặp phải những đoạn tiểu sử không có nguồn dẫn và có giọng điệu tiêu cực, mà không có phiên bản [[WP:NPOV|trung lập]] nào để quay lại, thì nên xóa bài viết mà không cần thảo luận.
{{Jimboquote|Tôi KHÔNG thể nhấn mạnh sao cho đủ. Dường như có một xu hướng rất dở trong các biên tập viên rằng nếu có một số thông tin nào đó dạng 'Tôi nghe được ở đâu đó' thì sẽ được đánh dấu bằng thẻ 'cần dẫn chứng'. Sai. Nó nên bị xóa đi, một cách nhanh nhất, trừ phi nó được ghi nguồn. Điều này đúng cho mọi thông tin, nhưng nó đặc biệt đúng về thông tin mang tính tiêu cực về một người đang sống.<ref name=Jimbo/>}}
=== Sử dụng nguồn do chính đối tượng xuất bản ===
{{main|WP:SELFPUB}}
Thông tin tự xuất bản có thể được dùng trong bài viết về người đang sống chỉ nếu nó được chính đối tượng viết. Đối tượng có thể cung cấp tư liệu về bản thân thông quan phát hành báo chí, trang web cá nhân, hay blog. Tư liệu đã được tự xuất bản bởi đối tượng có thể được thêm vào bài viết chỉ nếu:
* nó không dễ gây tranh cãi;
* nó không tự khen quá đáng;
* nó không chứa đựng lời nói về bên thứ ba nào khác;
* nó không chứa đựng lời nói về những sự kiện không liên quan trực tiếp đến đối tượng;
* không có sự nghi ngờ đáng kể nào về việc ai viết nó;
* bài viết không dựa chủ yếu trên những nguồn như vậy.
Những điều khoản này không áp dụng cho tự truyện của đối tượng đã được phát hành bởi một nhà xuất bản thứ ba đáng tin cậy; những thứ này sẽ được xem là [[Wikipedia:nguồn đáng tin cậy|nguồn đáng tin cậy]], vì chúng không phải là tự xuất bản.
=== Cách hành xử với những sửa đổi từ chính đối tượng của bài viết ===
Trong một số trường hợp đối tượng có thể tham gia sửa đổi bài viết, có thể trực tiếp hoặc thông qua một đại diện. Mặc dù Wikipedia không khuyến khích mọi người [[Wikipedia:Tự truyện|viết về chính họ]], nên có một thái độ khoan dung khi đối tượng của bài viết xóa những nội dung không rõ nguồn gốc hoặc ghi nguồn kém.
[[Jimmy Wales]] đã cảnh báo các biên tập viên phải suy đi nghĩ lại khi gặp những trường hợp như vậy:
{{Jimboquote|"... lùi lại sửa đổi của một ai đó đang cố gắng xóa bỏ những lời bôi nhọ về chính họ là một hành động vô cùng ngu xuẩn."|<ref name=Jimbo3>Jimmy Wales. [http://mail.wikimedia.org/pipermail/wikien-l/2006-May/046730.html "WikiEN-l Zero information is preferred to misleading or false information"], 19-5-2006</ref> }}
Sửa đổi vô danh mà tẩy trống toàn bộ trang hoặc một phần tiểu sử của một người đang sống nên được đánh giá cẩn thận. Khi đối tượng đang được tranh cãi về độ nổi tiếng, những sửa đổi như vậy thoạt đầu không nên bị xem là phá hoại, và [[Wikipedia:Tuần tra thay đổi gần đây|tuần tra viên]] [[Special:Recentchanges|thay đổi gần đây]] nên tâm niệm rằng chúng có thể dính dáng tới đối tượng. Cần tránh việc sử dụng tóm lược sửa đổi có tính kích động hoặc các tiêu bản trang thảo luận liên quan đến phá hoại.
[[:en:Wikipedia:Arbitration Committee|Hội đồng Trọng tài]] có những quy luật liên quan đến việc biểu thị tính khoan dung đối với đối tượng của tiểu sử, người đang cố gắng xóa bỏ những gì họ cho là sai lầm hoặc nội dung không công bằng:
{{Quotation|Đối với những người có hoặc có thể có một bài viết về chính họ, đó là một sự cám dỗ cần phải tham gia vào những bài viết về chính họ, đặc biệt nếu nó rõ ràng là sai, hoặc có những thông tin cực kỳ tiêu cực. Điều này có thể là dễ dẫn đến cách hành xử non nớt và không chính quy. Sẽ là sự vi phạm [[Wikipedia:Đừng cắn người mới đến|đừng cắn người mới đến]] khi chỉ trích thậm tệ những thành viên bị rơi vào cái bẫy này mà không xem hiện tượng này như một sai lầm của một người mới.|Quyết định của Hội đồng Trọng tài (ngày 18 tháng 12 năm 2005)<ref>[[:en:Wikipedia:Requests for arbitration/Rangerdude#Mercy]]: "3) [[Wikipedia:Please do not bite the newcomers]], a guideline, admonishes Wikipedia users to consider the obvious fact that new users of Wikipedia will do things wrong from time to time. For those who either have or might have an article about themselves it is a temptation, especially if plainly wrong, or strongly negative information is included, to become involved in questions regarding their own article. This can open the door to rather immature behavior and loss of dignity. It is a violation of don't bite the newbies to strongly criticize users who fall into this trap rather than seeing this phenomenon as a newbie mistake. Passed 6-0-1"</ref>}}
== Thể theo quyền riêng tư ==
Những bài viết Wikipedia có chứa những thông tin về người đang sống có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của đối tượng. Các biên tập viên Wikipedia, những người có liên hệ với những bài viết này phải có trách nhiệm suy xét mối quan hệ về luật pháp và đạo đức từ những hành động của họ. Một quy luật gối đầu giường khi viết nội dung tiểu sử người đang sống là "đừng gây hại". Wikipedia là một bách khoa toàn thư, không phải là một tờ báo lá cải, vì vậy công việc của chúng ta không phải là những người làm việc theo cảm tính, hay không phải là phương tiện chuyên truyền bá những nhận xét buồn cười về cuộc sống của người khác. Tiểu sử người đang sống phải được viết một cách thận trọng, xem xét tới quyền riêng tư của đối tượng.
| |||