Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đền Karnak”

Việc xây dựng khu đền bắt đầu từ triều đại của vua [[Senusret I]] ([[Trung Vương quốc Ai Cập|Trung vương quốc]]). Mãi cho đến khi Ai Cập bị [[Ai Cập thuộc Hy Lạp|người Hy Lạp xâm lược]] thì ngôi đền vẫn được trùng tu và được xây dựng thêm<ref>Blyth (2006), tr.10</ref>. Ngày nay, quần thể đền Karnak nằm tọa lạc tại El-Karnak, thuộc tỉnh [[Luxor (tỉnh)|Luxor]], cách [[Luxor]] 2,5 km về phía bắc.

 

== Tổng quan ==

Trước thời kỳ [[Vương triều thứ Mười một của Ai Cập|Vương triều thứ 11]], không có nhiều công trình được xây dựng tại vùng đất [[Thebes, Ai Cập|Thebes]] này, có chăng là những ngôi đền thuộc cỡ nhỏ và không mấy quan trọng dành để thờ thần [[Montu]], vị thần chiến tranh của Thebes và nữ thần nguyên thủy [[Mut]]<ref name=":0">Blyth (2006), tr.7</ref>. Dưới triều đại thứ 11, [[Amun]] trở thành vị thần bảo hộ của Thebes thay cho Montu, dần dần kết hợp với vị thần mặt trời [[Thần Ra|Ra]], trở thành bộ đôi vị thần tối cao [[Amun]]-[[Thần Ra|Ra]]. Nữ thần Mut trở thành vợ của Amun, thần mặt trăng [[Khonsu]] là con của hai người, được xem là ''Bộ ba Theban''. Karnak từ đó trở thành vùng đất linh thiêng của các vị thần.

 

Một ngôi đền nhỏ xây theo hình [[bát giác]] là công trình được xây dựng sớm nhất có nhắc đến tên Amun-Ra. Ngôi đền này được xây dựng dưới thời vương triều thứ 11<ref name=":0" />. Nhà nguyện trắng của vua [[Senusret I]] và khu đền thờ Amun-Ra (1 trong 4 phần chính của quần thể đền Karnak) là những dấu tích sớm nhất của đền Karnak.

Đền thờ thần Mặt trời [[Thần Ra|Ra]] luôn được ánh nắng chiếu rọi kể cả vào [[Đông chí|tiết đông chí]]<ref>Brian Handwerk (December 21, 2015) [http://news.nationalgeographic.com/2015/12/151221-winter-solstice-explained-pagans/ ''Everything You Need to Know About the Winter Solstice''], National Geographic</ref>.

 

 

=== Vương triều thứ 18 ===

Sự mở rộng ngôi đền được diễn ra trong suốt vương triều này<ref name=":1">Strudwick & Strudwick (1999), tr.51</ref>. [[Amenhotep I]] đã cho xây dựng một nhà nguyện dành cho thần Amun bằng đá [[thạch cao]] tuyết hoa và một cổng [[đá vôi]] cao 20 cubit (gần 9m) ở phía nam của Karnak. [[Thutmosis I]] cho xây dựng tháp môn thứ tư, thứ năm và một bức tường vây quanh chúng. Ở giữa đó, ông cho xây một đại sảnh với các cột làm bằng gỗ [[Chi Tuyết tùng|tuyết tùng]]<ref name=":1" />.

 

Cũng như cha mình, [[Thutmosis II]] cũng cho dựng một cổng đá vôi và một ngay trước tháp môn thứ tư, nhưng cổng đá lại chưa được hoàn thiện. [[Amenhotep II]] lại cho phá hủy cái cổng này và thay vào đó là cho dựng tháp môn thứ 3<ref>Betsy Bryan (2000). "The 18th Dynasty before the Amarna Period". ''The Oxford History of Ancient Egypt''. Oxford University Press. tr.235-236</ref>.

Nữ hoàng [[Hatshepsut]], cũng như cha và chồng bà, cũng cho người xây dựng những công trình tưởng niệm tại đây. Bà đã cho dựng hai cột tháp tưởng niệm, một tháp bị đổ, được cho là cao nhất thời đó và đã cho trùng tu lại đền thờ [[Mut]] vốn bị phá hủy bởi những người [[Hyksos]]<ref>Joyce Tyldesley, ''Hatchepsut: The Female pharaoh'', Penguin Books, 1998 paperback</ref>. Một Nhà nguyện đỏ và 2 cột tháp cũng được xây dựng để kỷ niệm năm thứ 16 làm vua của Hatshepsut. Một cột tháp đã bị vỡ, hiện còn nằm tại [[Aswan]], gọi là Tháp chưa hoàn thành<ref>Peter Tyson, [https://www.pbs.org/wgbh/nova/egypt/dispatches/990316.html ''The Unfinished Obelisk''], NOVA online adventure</ref>.

 

[[Thutmosis III]], con trai của [[Thutmosis II]], đã cho xây dựng [[Đại sảnh lễ hội]], được cho là "huy hoàng, lộng lẫy nhất trong những công trình tưởng niệm"<ref>[[:en:Festival_Hall_of_Thutmose_III|Festival Hall of Thutmose III]] (en.wiki)</ref>. Ông cũng cho xây thêm tháp môn thứ bảy (giữa tháp môn thứ tư và năm)<ref>Grimal, Nicolas. ''A History of Ancient Egypt.'' tr.303. Librairie Arthéme Fayard, 1988</ref> và tháp môn thứ sáu (bị phá hủy bởi Akhenaten, [[Tutankhamun]] cho phục dựng lại)<ref name=":2">Brand (1999), tr.34</ref>, tiếp tục hoàn thành tháp môn thứ tám (còn dở dang dưới triều Hatshepsut)<ref>Lipinska, Jadwiga. "Thutmose III," p.402. ''The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt.'' Ed. Donald Redford. Vol. 3, tr.401–403. Oxford University Press, 2001</ref> cùng nhiều công trình nhỏ khác. Tháp môn thứ sáu đã bị Horemheb chiếm đoạt bằng cách khắc hình ảnh và ghi tên của ông lên đó<ref name=":2" />. Các nhà nghiên cứu cho rằng, [[Thutmosis III]] cũng đã cho hủy hoại nhiều di tích của Hatshepsut, người mẹ kế của ông, do bà đã nắm quyền điều hành trong những năm đầu cai trị của ông<ref>Shaw, Ian, and Nicholson, Paul. ''The Dictionary of Ancient Egypt''. tr.120. Harry N. Abrams, Inc. ISBN 0-8109-9096-2 (1995)</ref>.

Sau một thời gian bị bỏ hoang dưới triều đại [[Amarna]] của vua [[Akhenaton|Akhenaten]], người theo chủ nghĩa "độc thần", chỉ thờ duy nhất thần mặt trời [[Aten]], việc tu bổ và xây dựng Karnak lại được thực hiện dưới thời [[Tutankhamun]] và [[Horemheb]]. Horemheb đã dựng tháp môn thứ hai, thứ chín và thứ mười. Tòa tháp thứ hai được xây vào những năm trị vì gần cuối của ông, về sau [[Ramesses I]] và [[Ramesses II|II]] lần lượt chiếm giữ, đề tên mình vào đó. Riêng tòa tháp thứ mười, ông đã dùng những viên gạch từ đống đổ nát của ngôi đền [[Akhenaton|Amenhotep IV]] để xây dựng nên nó.

 

=== Vương triều thứ 19 ===

Hai cha con [[Seti I]] và [[Ramesses II]] là người đã cho khởi công xây dựng [[Đại sảnh lớn Hypostyle|Đại sảnh Hypostyle]] với 134 cột đá trên diện tích 5.000 m². Đây là công trình nổi bật nhất của quần thể đền Karnak<ref>[[:en:Great_Hypostyle_Hall|Great Hypostyle Hall]] (en.wiki)</ref>.

[[Merneptah]] đã cho khắc một bài văn xuôi ("[[Bản khắc lớn Karnak]]") trên bức tường phía đông của sảnh Cachette kỷ niệm chiến thắng của ông với đám [[hải nhân]]<ref>[[:en:Great_Karnak_Inscription|Great Karnak Inscription]] (en.wiki)</ref>. Đây là bản khắc dài nhất còn sót lại nhưng đã bị mất khoảng 1/3 nội dung. Con trai ông, [[Seti II]] đã cho dựng thêm hai cột tháp trước tháp môn thứ hai và xây thêm một nhà nguyện 3 cửa bằng [[Cát kết|sa thạch]] để thờ bộ ba Amun - Mut - Khonsu.

 

=== Vương triều thứ 20 ===

=== Thời kỳ Chuyển tiếp thứ ba ===

Các vua thời này hầu như không có đóng góp gì nhiều cho Karnak, nhưng những Thầy [[tư tế]] cấp cao của [[Amun]] vẫn tiếp tục sửa sang lại ngôi đền của Khonsu, điển hình là [[Herihor]] và [[Pinedjem I]]<ref name=":3">Strudwick & Strudwick (1999), tr.63</ref>.