|
VII: [[Virus dsDNA-RT]]}}
{{Về|Bài này nói về virus trong [[sinh học]] và [[y học]]|virus ở lĩnh vực khác|Virus (định hướng)}}
'''Virus''', (phiêncòn âmđược viết là '''vi-rút''' (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp ''virus'' /viʁys/),<ref name="Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 218">Đặng Thái Minh, “Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française”, ''Synergies Pays riverains du Mékong'', n° spécial, năm 2011. ISSN: 2107-6758. Trang 218.</ref> cũng còn được gọi là '''siêu vi''', '''siêu-vi khuẩn''' hay '''siêu-vi trùng''',<ref>Lưu ý: ''Siêu-vi khuẩn'' hay ''siêu-vi trùng'' không đồng nghĩa với ''siêu vi-khuẩn'', ''siêu vi-trùng'': ám chỉ các loại '''[[vi khuẩn]]''' siêu kháng kháng sinh (một giới sinh vật hoàn toàn khác biệt với virus).</ref> là một [[mầm bệnh|tác nhân truyền nhiễm]] chỉ nhân lên được khi ở bên trong [[tế bào]] sống của một sinh vật khác. Virus có thể xâm nhiễm vào tất cả các dạng sinh vật, từ [[động vật]], [[thực vật]] cho tới [[vi khuẩn]] và [[vi khuẩn cổ]].<ref name="pmid16984643"/> Kể từ bài viết đầu tiên của [[Dmitriy Iosifovich Ivanovskiy|D. I. Ivanovskiy]] năm 1892, mô tả về một dạng mầm bệnh không thuộc vi khuẩn mà lây nhiễm vào cây [[thuốc lá]], và sự khám phá ra [[virus khảm thuốc lá]] của [[Martinus Beijerinck]] năm 1898,<ref name="Dimmock"/> cho đến nay có khoảng 5.000 loại virus đã được miêu tả chi tiết,<ref name="Dimmock tr. 49">Dimmock tr. 49</ref> mặc dù vẫn còn có tới hàng triệu dạng virus khác nhau.<ref name="Breitbart M, Rohwer F 2005 278–84">{{chú thích tạp chí|author=Breitbart M, Rohwer F|title=Here a virus, there a virus, everywhere the same virus?|journal=Trends Microbiol |volume=13|issue=6|pages=278–84|year=2005|pmid=15936660|doi=10.1016/j.tim.2005.04.003}}</ref> Virus được tìm thấy ở hầu hết mọi [[hệ sinh thái]] trên Trái Đất và là dạng có số lượng nhiều nhất trong tất cả các thực thể sinh học.<ref name="Lawrence"/><ref>{{chú thích tạp chí|author=Edwards RA, Rohwer F|title=Viral metagenomics|journal=Nat. Rev. Microbiol. |volume=3|issue=6|pages=504–10|year=2005|pmid=15886693|doi=10.1038/nrmicro1163}}</ref> Khoa học nghiên cứu virus được biết với tên [[virus học]] (''virology''), một chuyên ngành phụ của [[vi sinh học|vi sinh vật học]].
Các phần tử (hay ''hạt'') virus (được gọi là ''virion'') được tạo thành từ hai hoặc ba bộ phận: i) phần [[vật liệu di truyền|vật chất di truyền]] được tạo nên từ [[ADN]] hoặc [[ARN]], là những [[phân tử]] dài có mang thông tin di truyền; ii) một lớp vỏ [[protein]] - được gọi với tên [[capsid]] - có chức năng bảo vệ hệ gen; và trong một số trường hợp còn có iii) một lớp vỏ bọc bên ngoài làm từ [[lipid]] mà bao bọc bên ngoài lớp vỏ protein khi virus ở ngoài tế bào. Hình dạng của virus có sự khác nhau, từ dạng [[xoắn ốc]] hay [[khối hai mươi mặt đều]] đơn giản cho tới những cấu trúc phức tạp hơn. Một virus có kích thước trung bình vào khoảng 1/100 kích cỡ trung bình của một vi khuẩn. Hầu hết virus đều quá nhỏ nên không thể quan sát trực tiếp dưới [[kính hiển vi quang học]].
Sự xâm nhập của virus trong động vật đã kích hoạt một [[phản ứng miễn dịch]] nhằm loại bỏ virus xâm nhiễm. Những phản ứng miễn dịch cũng có thể được tạo ra bởi [[vắc-xin]], giúp tạo ra [[miễn dịch|miễn dịch thu được nhân tạo]] đối với một virus xâm nhiễm nhất định. Tuy nhiên, một số virus, bao gồm những loại gây ra [[HIV/AIDS|AIDS]] và [[viêm gan siêu vi]], lại có thể trốn tránh những phản ứng trên và gây ra sự nhiễm bệnh [[mãn tính]]. Đa phần các chất [[kháng sinh]] không có hiệu quả đối với virus, dù vậy cũng đã có những loại [[thuốc kháng virus]] được phát triển.
== Từ nguyên học ==
|accessdateTừ ''virus'' trong tiếng Việt bắt nguồn từ từ tiếng Pháp ''virus'' /viʁys/.<ref name= "Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 218"/>. Từ ''virus'' trong tiếng Pháp thì bắt nguồn từ từ tiếng Latinh ''virus'', có nghĩa là chất độc.<ref>[http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/virus/82157?q=virus virus], Larousse, truy cập ngày 2315 tháng 122 năm 2011}}2018.</ref> ''Virus'' được ghi nhận với nghĩa "tác nhân gây bệnh truyền nhiễm" lần đầu vào năm 1728,<ref name="Etymology_Dictionary"/> trước khi [[Dmitriy Iosifovich Ivanovskiy|Dmitri Ivanovsky]] phát hiện ra virus vào năm 1892. Thuật ngữ ''virion'' bắt đầu có từ năm 1959,<ref name="Etymology_Dictionary2">{{chú thích web ▼''Virus'' là một từ có xuất xứ từ [[latinh|tiếng Latin]] dùng để chỉ [[chất độc]], được sử dụng lần đầu tại Anh vào năm 1392.<ref name="Etymology_Dictionary">{{chú thích web
|title=virus
|author=Harper D
|year=2011
|home=The Online Etymology Dictionary
|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=virus
|accessdate=ngày 23 tháng 12 năm 2011}}</ref> Tính từ ''Virulent'', bắt nguồn từ tiếng Latin ''virulentus'' (độc hại), xuất hiện từ 1400.<ref>{{chú thích web
|title=virulent
|author=Harper D
|year=2011
|home=The Online Etymology Dictionary
|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=virulent
▲|accessdate=ngày 23 tháng 12 năm 2011}}</ref> ''Virus'' được ghi nhận với nghĩa "tác nhân gây bệnh truyền nhiễm" lần đầu vào năm 1728,<ref name="Etymology_Dictionary"/> trước khi [[Dmitriy Iosifovich Ivanovskiy|Dmitri Ivanovsky]] phát hiện ra virus vào năm 1892. Thuật ngữ ''virion'' bắt đầu có từ năm 1959,<ref name="Etymology_Dictionary2">{{chú thích web
|title=virion
|author=Harper D
|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=virion
|accessdate=ngày 24 tháng 12 năm 2011}}</ref> được dùng để chỉ một phần tử virus, đơn lẻ, ổn định, có khả năng lây nhiễm mà được giải phóng ra từ tế bào và hoàn toàn có thể xâm nhập các tế bào khác cùng loại.<ref name="isbn0-12-375146-2">{{chú thích sách |author=Casjens S|editor=Mahy BWJ and Van Regenmortel MHV|title=Desk Encyclopedia of General Virology|publisher=Academic Press |location=Boston |year=2010|page=167|isbn=0-12-375146-2}}</ref>
Trong tiếng Việt, virus còn có tên gọi và cách viết khác là '''vi-rút''', '''virut''', '''siêu vi khuẩn''' hay '''siêu vi trùng'''.
==Lịch sử ==
{{Sao chọn lọc|phiên bản chọn lọc=10449398|thời gian=ngày 6 tháng 3 năm 2013}}
[[Thể loại:Từ gốc Latinh]] ▼[[Thể loại:Virus| ]]
[[Thể loại:Virus học]]
▲[[Thể loại:Từ gốc LatinhPháp]]
| 