Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Sơn Tinh – Thủy Tinh”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
'''Sơn Tinh - Thủy Tinh''' hay '''Sơn thần-Thần Thủy quáiQuái''' là tên gọi của một [[truyền thuyết]] [[Việt Nam]] cực kì nổi tiếng<ref>Sách giáo khoa Ngữ Văn Tập 1 Lớp 6 - Nhà xuất bản Giáo dục</ref> nổicủa tiếngvăn củahóa Việt Nam với bối cảnh thời vua Hùng kén rể cho con gái Mỵ Nương. Truyện này ca ngợi con người Việt trong công cuộc trị thủy lâu dài.
 
Câu chuyện kể về cuộc chiến giữa [[Sơn Tinh]] và [[Thủy Tinh]] khi tranh giàng nàng [[Mỵ Nương]], con gái của [[Hùng Vương]]. Thủy Tinh đem sính lễ muộn, Sơn Tinh dẫn Mỵ Nương theo trước, do đó Thủy Tinh nổi giận gây chiến tranh giành nàng Mỵ Nương. Câu chuyện mang yếu tố [[thần thoại]] và quỷ dị, nhưng vẫn thường là đề tài bất tận trong thi ca, nghệ thuật của Việt Nam.
Sơn Tinh - Thủy Tinh được ghi chép trong quyển 2, tác phẩm [[Lĩnh Nam chích quái]] với tựa đề là Tản Viên sơn truyện (傘圓山傳) tạm hiểu là ''câu chuyện về thần núi Tản Viên''. Trong văn học trung đại Việt Nam, Sơn Tinh thường được gọi là Tản Viên Sơn Thánh (傘圓山聖) , do Sơn Tinh ngự trị trên núi Tản Viên (nay gọi là núi Ba Vì).
 
Trong văn học trung đại Việt Nam, Sơn Tinh thường được gọi là '''Tản Viên Sơn Thánh''', do Sơn Tinh ngự trị trên núi [[Tản Viên]] (nay gọi là núi [[Ba Vì]]).
 
==Nội dung==
=== Việt điện u linh tập ===
Truyện lấy bối cảnh thời Hùng Vương thứ XVIII kén rể. Ông có một cô con gái, được gọi là Mỵ Nương.
Sơn Tinh - Thủy Tinh được ghi chép [[Việt điện u linh tập]] với nhan đề '''TẢN VIÊN HỰU THÁNH KHUÔNG QUỐC HIỂN LINH ỨNG VƯƠNG'''. Đây là một quyển sách văn bản khá sớm, ước tính vào thời [[nhà Trần]] chuyên ghi chép những câu chuyện thần lịch quỷ dị của nước [[Đại Việt]].
 
Truyện lấy bối cảnh thời [[Hùng Vương]] thứ 18 kén rể. Ông có một cô con gái, được gọi là Mỵ Nương. [[Thục Phán|Thục vương Phán]] sai sứ sang cầu hôn, vua muốn gả. Quan Đại thần là Lạc hầu cản rằng:''"Ông ấy muốn dòm dỏ nước ta đó"''.
Ông mở hội kén rể và có 2 chàng trai nổi bật nhất: [[Sơn Tinh]] và [[Thủy Tinh (nhân vật)|Thủy Tinh]]. Sơn Tinh là sơn thần núi Tản Viên, còn Thủy Tinh là chúa thủy cung, với tài năng ngang nhau. Điều này Vua Hùng không thể chọn ai, đành lựa chọn cuộc thi giữa 2 người, ai đem đầy đủ sính lễ đến nhanh hơn sẽ là phò mã.
 
Hùng Vương sợ sinh ra hiềm khích. Lạc hầu tâu:''"Đại Vương đất rộng dân đông, tìm kẻ nào có kỳ tài dị thuật mà gả cho làm rể rồi thiết lập kỵ binh cho sẵn thì có sợ gì?"''
Sính lễ bao gồm một trăm ván cơm nếp, một trăm nệp bánh chưng, voi chín ngà, [[gà chín cựa]], ngựa chín hồng mao, mỗi thứ một đôi.
 
Vua nghe phải mới tuyệt giao với Thục Vương rồi tìm khắp trong nước những người có dị thuật. Vương (ý nói [[Sơn Tinh]]) cùng với [[Thủy Tinh]] đều đến ứng tuyển. Hùng Vương bảo đem ra thi tài; Vương có thuật xem suốt ngọc đá; Thuỷ Tinh có thuật nhập vào nước lửa; người nào cũng có tài linh thông. Hùng Vương cả mừng, bảo Lạc hầu rằng:''"Xem tài của hai chàng thì ta thầy đều nên gả con cho cả hai, duy ta chỉ có một người con gái mà đến hai người thì tính làm sao?"''.
Sáng hôm sau Sơn Tinh mang lễ vật đến trước lấy được Mỵ Nương còn Thủy Tinh ko lấy được vợ đùng đùng nổi giận, bèn sai những quân lính cùng mình đi đánh Sơn Tinh, cướp Mỵ Nương về. Một cuộc chiến lớn đã xảy ra giữa hai người. Thủy Tinh dâng nước ngập các vùng, ngăn cản Sơn Tinh đi, rồi sai đủ loại thủy quái dưới biển xông lên tấn công. Còn Sơn Tinh ném đất đá xuống mép các vùng ngập nước, ngăn nước lại và đưa muông thú trong rừng xông ra chống trả. Thủy Tinh không thể đánh lại được Sơn Tinh đành rút quân về.
 
Lạc hầu tâu:''"Vua nên hẹn với hai chàng hễ ai cưới trước thời được."''
Từ đó, Thủy Tinh cứ hàng năm lại dâng nước và kéo quân tấn công Sơn Tinh, gây ngập lụt vùng dân sinh sống. Nhưng lần nào Thủy Tinh cũng thua trận. Phe Sơn Tinh cũng chịu nhiều tổn thất (chủ yếu là người dân) để ngăn lũ lụt, nhưng vẫn đẩy lùi lũ lụt, buộc Thủy Tinh rút quân về.
 
Hùng Vương cho là phải; vua bảo với hai chàng về chuẩn bị lễ vật. Vương về bản hộ, suốt đêm biện gấp thổ vật như là: [[vàng]], [[bạc]], ngọc báu, [[tê giác]], [[ngà voi]], với lại [[chim]] quý, [[thú]] lạ, mỗi thứ một trăm. Hôm sau, sáng tinh sương, Vương đệ đến dâng hiến Hùng Vương. Hùng Vương mừng lắm, gả Mỵ Nương cho Vương; Vương rước vợ về đem lên ở núi [[Lôi Sơn]].
==Nhân vật chính==
 
*[[Sơn Tinh]]
Đến chiều tối, Thủy Tinh cũng đem thuỷ vật đến, như là [[trân châu]], [[đồi mồi]], [[san hô]], [[hổ phách]], với lại [[cá kình]], [[cá nghê]], các thứ cá ngon mỗi thứ một trăm, đem đến bày ra để dâng vua, nhưng Mỵ Nương đã theo Vương về mất rồi!
*[[Thủy Tinh (nhân vật)|Thủy Tinh]]
 
*[[Hùng Vương|Vua Hùng]] thứ XVII
Thủy Tinh đại nộ đem quân đuổi theo, toan muốn nghiền nát núi Lôi Sơn. Vương dời lên ở trên chóp núi Tản Viên, đời đời cùng với Thuỷ Tinh là kẻ thù. Cứ mỗi năm đến mùa thu, Thuỷ Tinh dâng nước lên đánh núi Tản Viên, dân chúng đem nhau đắp đê để giúp Vương. Thủy Tinh không thể phạm đến được.
*[[Mị Nương]]
 
* Lạc hầu
Linh tích của Vương rất nhiều, kể không xiết.
 
=== Lĩnh Nam chích quái ===
Bên cạnh Việt điện u linh tập, tác phẩm [[Lĩnh Nam chích quái]] cũng ghi lại truyền thuyết này với tựa đề là '''Tản Viên sơn truyện''' (傘圓山傳; tạm hiểu là ''câu chuyện về thần núi Tản Viên'').
 
Núi Tản Viên ở phía tây kinh thành [[Thăng Long]] nước Nam Việt. Núi cao một vạn hai nghìn ba trăm [[trượng]], [[chu vi]] chín vạn tám nghìn sáu trăm vạn (?). Ba núi đứng xếp hàng, đỉnh tròn như cái [[tán]] cho nên có tên ấy. Theo sách ''[[Ai giao châu tự]]'' của [[Đường Tăng]] thì Đại Vương núi này là Sơn Tinh họ Nguyễn, vô cùng linh ứng. Khi hạn hán, lúc lụt lội cầu đảo để phòng tai trừ hoạn lập tức có ứng nghiệm. Kẻ thờ cúng hết lòng thành kính. Thường thường, vào những ngày quang đãng như có bóng cờ xí thấp thoáng trong hang núi. Dân trong vùng nói rằng đó là Sơn thần hiển hiện. Khi [[Cao Biền]] [[nhà Đường]] ở [[An Nam]] muốn yểm những nơi linh tích bèn mổ bụng con gái chưa chồng mười bảy tuổi, vứt ruột đi, nhồi cỏ bấc vào bụng, mặc áo quần vào rồi đặt ngồi trên ngai tế bằng trâu bò, hễ thấy cử động thì vung kiếm mà chém đầu. Phàm muốn đánh lừa các thần đều dùng thuật đó. Biền đem thuật đó để tiến đại vương núi Tản Viên, thấy Vương cưỡi ngựa trắng ở trên mây nhổ nước bọt vào mà bỏ đi. Biền than rằng: ''"Linh khí ở phương Nam không thể lường được, Cái vượng khí đời nào hết được!"''.
 
Sự linh ứng đã hiển hiện ra như vậy đó. Xưa kia đại vương trông thấy phong cảnh núi Tản Viên đẹp đẽ bèn làm một con đường từ bến Bạch Phiên đi lên phía nam núi Tản Viên, qua động An Vệ, tới các ngọn nguồn lạch suối đều dựng điện để nghỉ ngơi. Rồi lại đi qua rìa núi đến chỏm núi có mây che thì định cư ở đó. Đôi lúc rong chơi trên sông Tiểu Hoàng Giang xem đánh cá, phàm đi qua các làng xóm đều dựng điện để nghỉ ngơi. Về sau, nhân dân theo dấu vết các điện đó mà lập đền miếu để thờ cúng.
 
Lại theo truyện cũ ở sách ''[[Giao Châu ký]]'' của Lỗ Công, tương truyền rằng Đại Vương sơn tinh họ Nguyễn, cùng vui ở với loài thủy tộc ở đất [[Gia Ninh]], huyện [[Phong Châu]]. Thời vua [[Chu Noãn Vương]], vua Hùng Vương thứ 18 đến ở đất [[Việt Trì]], Châu Phong, lấy quốc hiệu là [[Văn Lang]]. Vua có người con gái tên là [[Mỵ Nương]] (cháu gái 27 đời của [[Thần Nông]]) có sắc đẹp; Thục Vương Phán cầu hôn, nhà vua không bằng lòng, muốn chọn rể hiền.
 
Mấy hôm sau, bỗng thấy hai người, một người xưng là Sơn Tinh, một người xưng là Thủy Tinh đến để cầu hôn. Hùng Vương truyền tỉ thí pháp thuật. Sơn Tinh chỉ núi, núi lở, ra vào trong đá không có gì trở ngại. Thủy Tinh lấy nước phun lên không biến thành mây mưa. Vua nói: ''"Hai vị đều có phép thần thông, nhưng ta chỉ có một con gái, vậy ai mang sính lễ tới trước, ta khắc gả cho"''.
 
Sáng hôm sau, Sơn Tinh mang ngọc quý, vàng bạc sơn cầm, dã thú... các lễ vật đến tiến, vua y cho. Thủy Tinh đến sau, không thấy Mỵ Nương, cả giận đem loài thủy tộc định đánh để cướp lại. Vương lấy lưới sắt ngăn ngang sông huyện Từ Liêm. Thủy Tinh bèn mở một dải sông Tiểu Hoàng Giang từ Lý Nhân ra Hát Giang, vào sông Đà Giang để đánh ập sau lưng núi Tản Viên. Lại mở ngách sông Tiểu Tích Giang hướng về trước núi Tản Viên, đi qua Cam Giá, Xa Lâu, Cổ Hào, Ma Sá ở khoảng ven sông đánh sụt thành cái vũng lớn để mở lối đi cho quân thủy tộc. Thường làm mưa gió mịt mù, dâng nước lên đánh Vương. Dân ở chân núi thấy thế bèn cắm một hàng rào thưa để đón đỡ, đánh trống gõ cối, hò reo để cứu viện. Thấy rơm rác trôi bên ngoài hàng rào bèn bắn, thủy tộc chết biến thành thây ba ba thuồng luồng trôi tắc cả khu sông. Hàng năm vào khoảng tháng bảy tháng tám vẫn thường như vậy.
 
Dân vùng chân núi hay bị gió to nước lớn, lúa má thiệt hại cả. Người đời tương truyền rằng đó là Sơn Tinh và Thủy Tinh tranh nhau lấy Mỵ Nương. Đại Vương được bí quyết trường sinh của thần tiên nên rất hiển linh, đó là vị đệ nhất phúc thần của nước Đại Việt vậy.
 
=== Đại Việt sử ký toàn thư ===
Truyền thuyết này vốn không được ghi trong những cuốn sử biên niên như [[Đại Việt sử ký]], [[Đại Việt sử lược]], nhưng đến [[Đại Việt sử ký toàn thư]] thời Hậu Lê thì lại chép vào, phần ngoại kỷ thời Hồng Bàng Thị - Hùng vương.
 
Cuối thời Hùng Vương (sách không ghi Hùng Vương có 18 đời), vua có con gái gọi là Mị Nương, nhan sắc xinh đẹp. Thục Vương (không phải Thục Phán) nghe tiếng, đến cầu hôn. Vua muốn gả, nhưng Hùng hầu can rằng: ''"Họ muốn chiếm nước ta, chỉ lấy việc hôn nhân làm cớ mà thôi"''. Thục Vương vì chuyện ấy để bụng oán giận.
 
Vua muốn tìm người xứng đáng để gả, bảo các bề tôi rằng: ''"Đứa con gái này là giống tiên, người nào có đủ tài đức mới cho làm rể"''. Bấy giờ có hai người từ ngoài đến, lạy dưới sân để cầu hôn. Vua lấy làm lạ, hỏi thì họ thưa rằng một người là [[Sơn Tinh]], một người là [[Thủy Tinh]], đều ở trong cõi cả, nghe nhà vua có thánh nữ, đánh bạo đến xin lĩnh mệnh.
 
Vua nói: ''"Ta có một người con gái, lẽ nào lại được cả hai rể hiền?"''. Bèn hẹn đến ngày hôm sau, ai đem đủ sính lễ đến trước thì gả cho người ấy. Hai người vâng lời, lạy tạ ra về.
 
Hôm sau, Sơn Tinh đem các đồ châu báu vàng bạc, chim núi thú rừng đến dâng. Vua y hẹn gả con cho. Sơn Tinh đón vợ về ở ngọn núi cao trên núi Tản Viên. Thủy Tinh cũng đem sính lễ đến sau, giận tiếc là không kịp, bèn kéo mây làm mưa, dâng nước tràn ngập, đem các loài thủy tộc đuổi theo. Vua cùng Sơn Tinh lấy lưới sắt chăng ngang thượng lưu sông [[Từ Liêm]] để chặn lại. Thủy Tinh theo sông khác, từ Ly Nhân vào chân núi [[Quảng Oai]] rồi theo dọc bờ lên cửa [[sông Hát]], ra sông lớn mà rẽ vào sông Đà để đánh Tản Viên, nơi nơi đào sâu thành vực thành chằm, chứa nước để mưu đánh úp. Sơn Tinh có phép thần biến hóa, gọi người man đan tre làm rào chắn nước, lấy nỏ bắn xuống, các loài có vẩy và có vỏ trúng tên đều chạy trốn cả. Rốt cuộc Thủy Tinh không thể xâm phạm được núi Tản Viên. (Tục truyền Sơn Tinh và Thủy Tinh từ đấy về sau đời đời thù oán, mỗi năm mùa nước to thường vẫn đánh nhau).
 
Núi Tản Viên là dãy núi cao của nước Việt ta, sự linh thiêng rất ứng nghiệm. Mị Nương đã lấy Sơn Tinh, Thục Vương tức giận, dặn lại con cháu phải diệt Văn Lang mà chiếm lấy nước. Đến đời cháu là [[Thục Phán]] có dũng lược, bèn đánh lấy nước.
 
=== Phiên bản phổ thông ===
Câu chuyện Sơn Tinh Thủy Tinh phổ biến thì lại có một số chi tiết khác hẳn. Đặc biệt là phiên bản Sách giáo khoa Ngữ Văn Tập 1 Lớp 6 - Nhà xuất bản Giáo dục.
 
Hùng Vương thứ 18 có một người con gái tên là Mị Nương, người đẹp như hoa, tính nết hiền dịu. Vua cha yêu thương nàng hết mực, muốn kén cho con một người chồng thật xứng đáng.
 
Một hôm có hai chàng trai đến cầu hôn. Một người ở vừng núi Tản Viên có tài lạ : vẫy tay về phía đông, phía đông nổi cồn bãi; vẫy tay về phía tây, phía tây mọc lên từng dãy núi đồi. Người ta gọi chàng là Sơn Tinh. Một người ở miền biển, tài năng cũng không kém: goi gió, gió đến; hô mưa, mưa về. Người ta gọi chàng là Thủy Tinh. Một người là chúa vùng non cao, một người là chúa vùng nước thẳm. Cả hai đều xứng đáng làm rể vua Hùng. Vua Hùng băn khoăn không biết nhận lời ai, từ chối ai, bèn cho mời các Lạc hầu vào bàn bạc.
 
Xong, vua phán:''"Hai chàng đều vừa ý ta, nhưng ta chỉ có một người con gái, biết gả cho người nào? Thôi thì ngày mai, ai đem sính lễ đến trước, ta sẽ cho cưới con gái ta"''. Hai chàng tâu hỏi đồ sính lễ cần sắm những gì, vua bảo: ''“một trăm ván [[cơm nếp]], một trăm nệp [[bánh chưng]], voi chín ngà, [[gà chín cựa]], ngựa chín [[hồng mao]], mỗi thứ một đôi”''.
 
Hôm sau, mới tờ mờ sáng, Sơn Tinh đã đem đầy đủ lễ vật đến rước Mị Nương về núi. Thủy Tinh đến sau, không lấy được vợ, đùng đùng nổi giận, đem quân đuổi theo đòi cướp lấy Mị Nương. Thần hô mưa, gọi gió, làm thành dông bão rung chuyển cả đất trời, dâng nước sông lên cuồn cuộn đánh Sơn Tinh. Nước ngập ruộng đồng, nước ngập nhà cửa, nước dâng lên lưng đồi, sườn núi, thành Phong Châu như nổi lềnh bềnh trên một biển nước.
 
Sơn tinh không hề nao núng. Thần dùng phép lạ bốc từng quả đồi, dời từng dãy núi, dựng thành lũy đất, ngăn chặn dòng nước lũ. Nước sông dâng lên bao nhiêu, đồi núi cao lên bấy nhiêu. Hai bên đánh nhau ròng rã mấy tháng trời, cuối cùng Sơn Tinh vẫn vững vàng mà sức Thủy Tinh đã cạn kiệt. Thần Nước đành rút quân. Từ đó, oán nặng, thù sâu, hằng năm Thủy Tinh làm mưa làm gió, bão lụt dâng nước đánh Sơn Tinh. Nhưng năm nào cũng vậy, Thần Nước đánh mệt mỏi, chán chê không thắng nổi Thần Núi để cướp Mị Nương, đành rút quân về.
 
== Câu chuyện về Sính lễ ==
Trong cả 3 sách cổ là Việt điện u linh tập, Lĩnh Nam chích quái và Toàn thư thời nhà Lê, chi tiết [[sính lễ]] của Hùng Vương không hề chi tiết, đa phần Hùng Vương không đưa ra cụ thể và cả 2 đều dân những thứ quý của bản xứ.
 
Điểm mấu chốt của việc Thủy Tinh thua đơn giản là đến muộn. Tuy nhiên, bản trong SGK lại đưa ra rất cụ thể ''“một trăm ván [[cơm nếp]], một trăm nệp [[bánh chưng]], voi chín ngà, [[gà chín cựa]], ngựa chín [[hồng mao]], mỗi thứ một đôi”'' - và đặc biệt những thứ này lại nghiêng về phía Sơn Tinh nhiều hơn. Điều này dấy lên những ý kiến tranh luận câu chuyện thiên vị Sơn Tinh. Tuy nhiên, những lập luận trên chỉ có ý nghĩa tranh luận biện giải, nếu đó chỉ là cảm nhận về phiên bản truyền thuyết bản biến thể của SGK phổ thông, chứ những lập luận trên không có ý nghĩa gì đối với nhất với những phiên bản cổ hơn.
 
Bài thơ ''"Sơn Tinh, Thủy Tinh"'' do [[Nguyễn Nhược Pháp]] sáng tác, một người sống đầu [[thế kỉ 20]] cũng không đưa ra bất kì chi tiết sính lễ khớp với SGK đưa ra, cụ thể qua những câu thơ:
:''Rừng xanh thả mây đào man mác,
:''Sơn Tinh ngồi bạch hổ đi đầu
:''Mình phủ áo bào hồng ngọc dát,
:''Tay ghì cương hổ, tay cầm lau.
:''Theo sau năm chục con voi xám
:''Hục hặc, lưng cong phủ gấm điều,
:''Tải bạc, kim cương, vàng lấp loáng,
:''Sừng tê, ngà voi và sừng hươu
:''Hùng Vương trên mặt thành liễu rủ,
:''Hớn hở thần trông, thoáng nụ cười.
:''Thần suốt đêm sao dài không ngủ,
:''Mày ngài, mắt phượng vẫn còn tươi.
:''Sơn Tinh đến lạy chào bên cửa,
:''Vua thân ngự đón nàng Mỵ Nương.
:''Lầu son nàng ngoái trông lần lữa,
:''Mi xanh lệ ngọc mờ hơi sương.
:''Quỳ lạy cha già lên kiệu bạc,
:''Thương người, thương cảnh xót lòng đau.
:''Nhìn quanh, khói toả buồn man mác,
:''Nàng kêu: "Phụ Vương ôi! Phong Châu!"
:''Kiệu nhỏ đưa nàng đi thoăn thoắt,
:''Hùng Vương mơ vịn tay bờ thành.
:''Trông bụi hồng tuôn xa, xa lắc,
:''Mắt nhoà lệ ngọc ngấn đầm quanh...
:''Thoảng gió vù vù như gió bể,
:''Thuỷ Tinh ngồi trên lưng rồng vàng.
:''Yên gấm tung dài bay đỏ choé,
:''Mình khoác bào xanh da trời quang
:''Theo sau cua đỏ và tôm cá,
:''Chia đội năm mươi hòm ngọc trai,
:''Khập khiễng bò lê trên đất lạ,
:''Trước thành tấp tểnh đi hàng hai.
:''Hùng Vương mặt rồng chau ủ rũ,
:''Chân trời còn phảng bóng người yêu,
:''Thủy Tinh thúc rồng đau kêu rú,
:''Vừa uất vì thương, vừa bởi kiêu.
:''Co hết gân nghiến răng, thần quát:
:''"Giết! Giết Sơn Tinh hả hờn ta!"
:''Tức thời nước sủi reo như thác,
:''Tôm cá quăng ngọc trai mà huơ.
 
Thế hệ người Việt Nam hiện đại luôn giữ hình tượng voi chín ngà, gà chín cựa và ngựa chín hồng mao làm biểu tượng nghệ thuật của câu chuyện này, và ngộ nhận đó là điều hiển nhiên, ngay cả với những phiên bản cổ hơn. Sự thực cho thấy, ngay cả Nguyễn Nhược Pháp cũng không sử dụng chất liệu hình ảnh voi, gà và ngựa, thì điều này khả năng cao đây chỉ là sản phẩm của giai đoạn Việt Nam rất gần đây, và nó trở nên phổ biến qua phiên bản SGK mà ta đã biết.
 
== Cảm hứng ==
Truyền thuyết này đã trở thành chất liệu để nhiều người khác sáng tác nhạc, truyện, thơ và kịch. Có thể kể đến:
 
*Bài thơ "Sơn Tinh, Thủy Tinh" do [[Nguyễn Nhược Pháp]] sáng tác.
*Truyện "[[Sự tích những ngày đẹp trời]]" do Hòa Vang sáng tác.
Hàng 29 ⟶ 124:
 
==Xem thêm==
* [[Đại hồng thủy]]
* [[Hùng Vương]]
* [[Sơn Tinh]]
* [[Thủy Tinh]]
 
==Chú thích==